آيا پايان کار بشار اسد فرا رسيده است؟ حسن هاشميان

اگرچه سقوط بشار اسد در برنامه حمله نظامی مطرح نشده است و حتی برخی مسؤولان غربی به وضوح از نبود چنين هدفی در اين حمله سخن گفته‌اند٬ اما اگر حمله نظامی طبق اهداف محدود خود پيش برود٬ وضعيت جنگ و معادله قوا را در داخل سوريه به شکل قابل توجهی به نفع مخالفان تغيير خواهد داد و زمينه را برای ژنو۲ فراهم می‌کند که در آن بحث رفتن بشار اسد مورد مناقشه قرار خواهد گرفت

تبليغات خبرنامه گويا	advertisement@gooya.com

ويژه خبرنامه گويا

در فاصله کمتر از دو هفته در روزهای آينده ٬ جهان شاهد يک اتحاد جديد بر عليه بشار اسد حاکم سوريه خواهد بود تا يک حمله نظامی را بر ضد وی به رهبری امريکا و هم پيمانان آن سامان دهند.در اين حمله اگرچه روسيه و چين شرکت ندارند اما برای جلوگيری ازآن٬ اين دو کشور عضو دائم شورای امنيت ٬کاری به غير از محکوميت انجام نخواهند داد. ايران نيز در سايه نخستين گام های دولت «تدبير و اميد» حسن روحانی تلاش خواهد کرد خود را از هرگونه مداخله در نزاع های منفی منطقه ای و بين المللی دور نگه دارد. در ايران اگرچه خامنه ای و برخی از فرماندهان سپاه تمايل دارند در کنار هم پيمان ديرينه خود بشار اسد وارد عمل شوند اما از يک سو شرايط فعلی اين کشور و به ويژه صداهايی که درباره اوضاع اقتصادی از رشد منفی بالای ۵ در اين کشور پرده برداشتند ٬ و ناتوانی يک رويارويی در برابر حمله نظامی امريکا از سوی ديگر٬ موجب می شود جمهوری اسلامی کار مهمی برای بشار اسد انجام ندهد. ضمن اينکه راه رئيس جمهور جديد ايران برای هرگونه انفتاح در روابط با غرب و هدايت «مدبرانه» پرونده هسته ای٬ با ورود ايران به منازعه سوريه بسته خواهد شد.

در اين حمله نظامی به نظر می رسد که رئيس جمهور سوريه تنها مانده است. حتی حزب الله لبنان به دليل وضعيت پيچيده آن در کشور خود و جنبش حماس در فلسطين نخواهند توانست به ياری او بشتابند مگر اينکه بشار اسد تلاش کند اسرائيل را درگير اين جنگ کند که در آن صورت حزب الله لبنان و حتی حماس فلسطين در کنار وی وارد عمل خواهند شد.اگر چنين اتفاقی بيافتد ٬ ايران ملاحظات سياسی شرايط جديد خود را کنار خواهد زد و درگير اين جنگ خواهد شد. اما به دليل دورنمای استراتژيک اين موضوع که ممکن است حمله نظامی به سوريه را از يک هجومی با اهداف محدود ٬ به يک حمله گسترده برای سقوط بشار اسد تبديل کند٬ حاکم سوريه را وامی دارد از درگير کردن اسرائيل در اين جنگ پرهيز کند.

در اين ميان افکارعمومی جهان عرب نه فقط به ياری بشار اسد نخواهد رسيد٬ بلکه به شدت بر ضد او خواهد بود و از چنين حمله ای حمايت خواهد کرد. وضعيت امروز رئيس جمهور سوريه از نظر افکار عمومی منطقه از صدام حسين در سال ۲۰۰۳ و حتی از قذافی در سال ۲۰۱۱ هم بدتر است. شايد بخش کوچکی از هواداران دولت نوری مالکی در عراق از او حمايت کنند٬ موضوعی که موجب می شود کشور عراق از معدود کشورهای منطقه باشد که در اقدامات جنگی با حمله امريکا به سوريه همراهی نکند و در کنار لبنان٬ مرزهای اين دو همسايه سوريه برضد رژيم اين کشور مورد استفاده امريکا و هم پيمانان آن قرار نگيرد. اما اردن و ترکيه نقش فعالی در اين حمله ايفا خواهند کرد.

بشار اسد به حمله با سلاح شيميايی نياز داشت

بدون اينکه بخواهم منتظر نتيجه بازرسان سازمان ملل درباره به کارگيری سلاح شيميايی در حومه دمشق بمانم٬ دلايلی را بررسی می کنم که فرضيه کاربرد سلاح شيميايی از سوی رژيم سوريه را قوی می کند.از دو ماه پيش و بعد از پيروزی های بشار اسد در شهر قصير و به دنبال آن شهر حمص٬ رئيس جمهور سوريه تصور می کرد که معادله ای را بر روی زمين خلق کرده است که می تواند براساس آن وارد گفتگوهای ژنو۲ شود و خواسته خود را به کرسی بنشاند. درست در همين زمان دولت های غربی کمک های تسليحاتی خود را به ارتش آزاد سوريه آغاز کردند و همزمان با آن ترکيب شورای ائتلاف ملی سوريه (شورای مخالفان) اندکی تغير کرد و احمد جربا مرد شماره يک عربستان سعودی بعنوان رئيس اين شورا انتخاب شد. اين کار بدان معنا بود که نه فقط عربستان سعودی و چند کشور ديگر هزينه سلاح ارسالی به ارتش آزاد را تقبل می کنند٬ بلکه به دولت های غربی اطمينان می دهند که چنين سلاحی به دست اسلام گرايان تندرو نخواهد افتاد. بعد از اين تغيرات سلسله پيروزهای بشار اسد در حومه شهر حلب متوقف شد و جنگ به شکل غافلگيرانه ای به زادگاه حاکم سوريه يعنی شهر لاذقيه کشيده شد. مخالفان بشار اسد پيروز های حيرت انگيزی در حومه لاذقيه به دست آوردند و جاده استراتژيک جنوب – شمال را قطع کردند. سلاح های جديد به مخالفان اين امکان را داد که چندين جنگنده نيروی هوايی بشار اسد را ساقط کنند.پيروزی های لاذقيه نيروهای موجود در حومه دمشق به ويژه غوطه شرقی و غربی را در برابر نيروهای اسد مقاومتر ساخت. اسد اميد داشت بعد از پيروزی های قصير ٬ همراه با نيروهای حزب الله لبنان به حلب حمله ور شود و اين شهر مهم را آزاد کند و در مرحله پايانی دمشق را از محاصره خارج سازد و مخالفين خود را فقط در روستاها محدود کند. اما مسلح کردن مخالفان توسط دولت های غربی خواب وی را پريشان کرد و توازن قوا را يک بار ديگر به نفع مخالفان رقم زد. نيروهای بشار اسد نه فقط نتوانستند دمشق را از محاصره خارج کنند بلکه روزانه شاهد درگيری های اساسی در مهمترين مناطق پايتخت بودند و اجزائی از منطقه زينبيه به دست گروه های مسلح افتاد.در اين ميان تنها وارد کردن «سلاح شيميايی» می تواند معادله جنگ را به نفع بشار اسد حفظ کند يا حداقل توازن قوا را با موضوع سلاح شيميايی در برابر سلاح جديد مخالفان برابر کند.

دليل ديگر نشان می دهد به کاربرنده سلاح شيميايی به خصوص درباره زمان آن٬ شناخت کاملی از جامعه غربی دارد. کسی که زبان انگليسی را خوب می داند ٬ شبکه های مهم انگليسی زبان را دنبال می کند و از تقويم کاری پارلمان انگلستان و کنگره امريکا اطلاع داشت و می دانست که نخست وزير انگليس چه زمانی به تعطيلات می رود و در همين مدت تعطيلات بود که دستور حمله با سلاح شيميايی را صادر کرده است تا واکنش ها در برابر وی به گذر زمان سپرده شود. پارلمان انگلستان تا دوم سپتامبر آينده و کنگره امريکا تا ۹ سپتامبر تعطيل خواهد بود.

بشار اسد يک بار قبلا در ماه ژوئن گذشته از سلاح شيميايی استفاده کرده بود موضوعی که امريکا آن را تأييد کرد اما اقدامی انجام نداد و اين موضوع حاکم سوريه را به اين تصور غلط انداخت که اين بار هم اقدامی بر عليه وی صورت نخواهد گرفت.

وضعيت حمله امريکا از نظر نظامی

حمله نظامی امريکا به سوريه اگر عملی شود٬ در مرحله اول از سوی ناوگان ششم امريکا در دريای مديترانه با موشک های کروز و تام هوک خواهد بود که ۱۵۰ هدف مهم نظامی و لژستيکی را در داخل سوريه تحت ضربات سنگين خود قرار خواهد داد. اين اهداف شامل مراکز دفاع هوايی٬ فرودگاه ها٬ پايگاه های پرتاب موشک ٬ ستادهای فرماندهی و اداره عمليات٬مرکز رادار و مهمترين پايگاه های سپاه چهارم سوريه که توسط ماهر اسد برادر بشار اسد فرماندهی می شود و وظيفه حمايت از شهر دمشق را به عهده دارد٬ می شود. در اين راستا اگر دو منطقه «جبل قاسيون» در بلندهای دمشق که محله استقرار توپخانه سازمان يافته بشار اسد است و پادگان نظامی «المزه» مورد هجوم قرار گيرد٬ تا حدودی ميتوان گفت که معادله جنگ سوريه به شکل قابل توجهی به نفع مخالفان تغير خواهد کرد.

همچنين سوريه از يک دفاع ضد هوايی نسبتا خوبی برخوردار است. اگر حمله نظامی امريکا بتواند اين دفاع ضد هوايی را فلج کند در آن صورت پشتيبانی جنگنده های بشار اسد ضعيف خواهد شد و به دنبال آن دو فرودگاه حلب و نيرب که تاکنون توانسته اند از طريق حمايت نيروی هوايی در برابر ارتش آزاد مقاومت کنند٬ به دست مخالفان سقوط خواهد کرد و با سقوط اين دو فرودگاه شهر حلب کاملا در اختيار مخالفان قرار خواهد گرفت.بايد توضيح داد که سوريه ۱۴ فرودگاه نظامی و غير نظامی دارد که بخش عمده آنها در دست نيروهای دولتی است و يکی از دلايل طولانی شدن جنگ در سوريه ٬ اين مسأله بوده که مخالفان نتوانستند فرودگاه های قابل توجهی را به تصرف خود دربياورند.

با فلج کردن ضد هوايی سوريه احتمالا مرحله دوم حمله نظامی آغاز خواهد شد و آن استفاده از پايگاه های اردن و ترکيه است. در اين مرحله جنگنده ها وارد کارزار خواهند شد و با ورود آنها به حريم هوايی سوريه ٬ ديگر خبری از جنگنده های رژيم سوريه نخواهد بود.اين موجب می شود که نيروهای ارتش آزاد فرصت تحرک بيشتر به دست بياورند و مناطقی را تحت تصرف خود بگيرند. هرگاه ابعاد حمله امريکا در دو مرحله خود بيشتر و عميق تر باشد ٬ ميزان تصرف مناطق و شهرهای جديد توسط نيروهای ارتش آزاد بيشتر خواهد بود. در اين حمله آنچه که مهم است بايد ديد که امريکا و متحدان خود می خواهند تا کجا ادامه دهند.

حمله نظامی امريکا و پيامدهای سياسی آن

همزمان با بالا گرفتن زمزمه های حمله به سوريه ٬ ۱۲ کشور که به عنوان «ستون اصلی دوستان سوريه» معروف هستند٬ در ترکيه گردهم آمده اند تا شرايط فعلی و آينده سوريه را بررسی کنند. اين کشورها شامل امريکا ٬ ترکيه٬ فرانسه٬ انگليس٬ آلمان٬ عربستان سعودی٬ امارات٬ قطر٬ ايتاليا٬ سوئد٬ اسپانيا و مصر می باشند که با وجود داشتن اختلاف نظر درباره اوضاع مصر ٬ اما درباره وضعيت سوريه کاملا با يکديگر اتفاق نظر دارند. همچنين نمايندگان شورای ائتلاف ملی سوريه به رهبری احمد جربا در اين جلسه حضور داشتند. آنچه که از محتوی اين جلسه بر می آيد٬ شرکت کنندگان در اين جلسه بر محورهای زير به توافق رسيدند:

۱-دولت انتقالی برای اداره امور سوريه با در نظر گرفتن احتمال فروپاشی نظام سياسی حاکم هر چه زودتر تشکيل شود. در اين ميان اعضای شورای ائتلاف ملی سوريه تنها نامزد خود برای تصدی مقام نخست وزيری را در ۱۳ سپتامبر آينده به مجلس خود معرفی خواهند کرد. اين فرد که احمد طعمه نام دارد هم اکنون در استانبول به سر می برد و از وی خواسته شده برنامه ای برای اداره سوريه بعد از بشار اسد ارائه کند.
۲-دولت انتقالی بايد قدرت آن را داشته باشد که بر امور اداره کشور کاملا مسلط شده و از هرج و مرج يا سيطره اعضای القاعده جلوگيری کند.
۳-با چنين دولتی و در شرايط جديد بعد از حمله امريکا و هم پيمانانش به سوريه٬ نمايندگان شورای ائتلاف ملی سوريه به ژنو۲ خواهند رفت و در اين صورت اجلاس ژنو۲ تنها به بررسی وضعيت سوريه بعد از بشار اسد خواهد پرداخت.
۴-حمله نظامی و نتايج آن اين شرايط را بر بشار اسد و متحدين او تحميل خواهد کرد.

بنابراين اگرچه سقوط بشار اسد در برنامه حمله نظامی مطرح نشده است و حتی برخی مسؤولان غربی به وضوح از نبود چنين هدفی در اين حمله سخن گفته اند٬ اما اگر حمله نظامی طبق اهداف محدود خود پيش برود٬ وضعيت جنگ و معادله قوا را در داخل سوريه به شکل قابل توجهی به نفع مخالفان تغير خواهد داد و زمينه را برای ژنو۲ فراهم می کند که در آن بحث رفتن بشار اسد مورد مناقشه قرار خواهد گرفت. در چنين شرايطی می توان گفت که رئيس جمهور سوريه به پايان خود نزديک می شود.