در بر همان پاشنه می‌چرخد؛ ستاره‌دارها پشت حصار دانشگاه

جرس: پس از تاخیر در اعلام نتایج کنکور کارشناسی ارشد و دکترا مشخص شد که صلاحیت دانشجویان برای ادامه تحصیل باید به تایید وزارت اطلاعات برسد.
برخی از دانشجویان هنگام دریافت نتیجه‌ی کنکور روی سایت سازمان سنجش٬ حساب‌های خود را مسدود شده یافتند؛ برخی به بهانه‌ی فعالیت‌ سیاسی و تعدادی به دلیل بهایی بودن. تعدادی از دانشجویان کارشناسی نیز به دلایل مشابه٬ از ادامه‌ی تحصیل محروم شده‌اند.

حسن روحانی٬ رییس‌جمهوری وعده داده بود که ستاره‌دار شدن دانشجویان٬ روندی‌ست که در دولت وی متوقف خواهد شد و وزارت علوم نیز از دانشجویان محروم‌ از تحصیل دعوت کرده بود که به دانشگاه‌ها برگردند اما اعلام اسامی پذیرفته‌شدگان در کنکور سال جاری نشان داد که این روند در دولت یازدهم نیز ادامه دارد.

خبرگزاری کار ایران (ایلنا) در گفت‌وگو با «یک منبع آگاه» نوشت که علت تاخیر در اعلام نتایج پذیرفته‌شدگان دانشگاه آزاد «به طول انجامیدن استعلام وزارت اطلاعات از وضعیت داوطلبان مقاطع کار‌شناسی ارشد و دکتری» است: «امسال این استعلام به دلیل حساسیت‌های به وجود آمده در جریان استیضاح وزیر علوم به طول انجامید تا دقت در استعلام‌ها به اندازه کافی باشد و مشکلی پیش نیاید».

دانشجویان ستاره‌دار عنوانی است که از دوران ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد، وارد ادبیات سیاسی ایران شد. در سال ۸۵ برخی از دانشجویان فعال در زمینه‌های سیاسی، به دلیل این فعالیت‌ها از حضور در دانشگاه محروم شدند. گرچه این مساله همواره با تکذیب مسوولان وزارت علوم مواجه شده بود. بعدها محمود احمدی‌نژاد هم گفته بود که این مساله برای نخستین بار در دوران وزارت مصطفی معین مطرح شده و وزارت علوم دولت خاتمی،‌ مبدع این طرح بوده است.

آن زمان جعفر توفيقی، در این زمینه گفته بود که «مفهوم ستاره‌دار» در دولت خاتمی «به معنی منع از تحصيل يا منع از فعاليت نبود، بلکه به معنی بازبينی مجدد پرونده بود».

صادق شجاعی٬ عضو شورای دفاع از حق تحصیل در گفت‌وگو با جرس با تایید احضار برخی از دانشجویان به «مکانی نامعلوم در نزدیکی سازمان سنجش» گفت: «تعدادی از افرادی که صلاحیت‌ علمی پذیرفته شدن در کنکور کارشناسی ارشد امسال را داشتند٬ "صلاحیت عمومی"شان با اعتراف سازمان سنجش توسط وزارت اطلاعات تایید نشده. سازمان سنجش اعلام کرده که وزارت اطلاعات در این‌باره به ما نامه داده است. این نامه تا جایی که خبر داریم ۳ تا ۴ صفحه بوده. بچه‌ها دیده‌اند که روی هر صفحه بین ۴۰ تا ۵۰ اسم وجود داشته. یعنی وزارت اطلاعات برای بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ دانشجو به وزارت علوم نامه داده است. از این تعداد٬ افرادی خبر دادند که اجازه‌ی ادامه‌ی تحصیل را دریافت نکرده‌اند و برخی هم وضعیت‌شان هنوز مشخص نیستند. امیدوار و منتظرند».

بنا به گفته‌ی شجاعی٬ برخی از دانشجویان «متعهد» شده و تعدادی دیگر نیز «نزدیک به تفتیش عقاید» مورد سوال و جواب قرار گرفته‌اند.

وی در حالی‌که حق تصمیم‌گیری در باره‌ی ادامه‌ی تحصیل دانشجویان توسط وزارت اطلاعات را «خطرناک» خواند٬‌ تاکید کرد که این وزارت‌خانه٬ نهادی امنیتی‌ست که چنین حقی ندارد : «اگر هم قرار باشد محدودیتی برای هر شهروندی ایجاد شود٬ این تصمیم بر عهده‌ی قوه‌ی قضاییه است. اگر این مساله عادی‌سازی شده و شکل قانونی هم پیدا کند٬ بر مبنای مصوبه‌ی یک نهاد غیرقانونی دیگر است؛ یعنی شورای عالی انقلاب فرهنگی. این شورا طبق قانون اساسی حق قانون‌گذاری ندارد اما به شکل عرفی٬ به آن هم حق قانون‌گذاری داده‌اند. در واقع وزارت اطلاعات بر مبنای یک مصوبه غیرقانونی٬ کار غیرقانونی انجام می‌دهد».

در سال ۱۳۶۵ در هفتاد و هشتمین جلسه‌ی شورای عالی انقلاب فرهنگی پیرو تذکر آیت‌الله منتظری مبنی بر «تسامح در برخورد با دانشجویان اخراجی» مصوب شد که «به وزارت اطلاعات تاکید شود که در حسن اجرای مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی در مورد دانشجویان اخراجی دقت کافی مبذول نماید و از‌حدود مقرر فراتر نرود».

عضو شورای دفاع از تحصیل از دانشجویی مثال آورد که در «دانشگاه علامه» تحصیل می‌کند: «این دانشجوی رشته‌ی فلسفه در سال ۹۲ در زمان تغییر و تحول دولتی که هنوز مسوولان احمدی‌نژادی بر سر کار بودند وارد دانشگاه شده اما امسال فایل آموزشی را بسته شده دیده و سازمان سنجش دلیل آن را بررسی و فشار وزارت اطلاعات مبنی بر ممانعت از تحصیل اعلام کرده است. یعنی این دانشجو سال ۹۲ با تعهده آمده بوده و یک‌سال بعد ستاره‌دار شده است».

شجاعی این نمونه از برخورد با دانشجویان را «فعالیت سیستماتیک و منظم وزارت اطلاعات» در کارکرد محرومیت از تحصیل دانست: «یعنی اگر حتی یک موردی از دست وزارت اطلاعات خارج شده بوده٬ این وزارت‌خانه همچنان کار خود را انجام داده٬ پیگیری می‌کند و به نتیجه می‌رساند. این بخش نگران‌کننده‌ای است».

طبق گفته‌های وی برخی از دانشجویان درخواست داده‌اند که گواهی رتبه‌شان را از ستاره‌های سال‌های پیش مانند ۸۶ و ۸۸ دریافت کنند٬ وزارت علوم نیز «کارنامه‌ی ان‌ها را برایشان پست کرده است. مثلا رتبه‌ی یک کنکور سال ۸۶ ٬ شما ستاره‌دار شده بودید و ما اسم‌تان را در سازمان سنجش اعلام نکرده بودیم».

شجاعی از سوی دیگر معتقد است که این رفتار به گونه‌ای «شفاف‌سازی‌»‌ست؛ چراکه اگرچه مساله‌ی محرومیت از تحصیل و ستاره‌دار شدن دانشجویان مانند دوره‌ی دولت گذشته «انکار» نمی‌شود اما «نگرانی این‌جاست که این مساله از حالت عرفی که گرفته بود خارج٬ و به شکل قانونی و منظم درآید».
دانشجویان همچنان از تحصیل محروم می‌شوند

در دوره‌ی سرپرستی جعفر توفیقی بر وزارت علوم٬ دانشگاه‌های دولتی اعلام کردند دانشجویانی که بعد از سال ۹۰ ستاره‌دار شدند٬ با دریافت رتبه‌های خود٬ «می‌توانند به دانشگاه برگردند» و دانشجویانی که قبل از این تاریخ ستاره‌دار شدند٬ « در ایران»‌ دوباره آزمون بدهند.

شجاعی در این‌باره گفت: «اگرچه دانشگاه آزاد رسما چیزی اعلام نکرد اما توقع این بود که بازگشت به دانشگاه‌ها درباره‌ی این دانشگاه هم همان‌طور که هم‌زمان با دانشگاه‌های دولتی ستاره‌دار می‌کرد٬ انجام شود».

در پی این اقدام اگرچه تعدادی از دانشجویان توانستند به دانشگاه بازگردند اما بسیاری از آن‌ها همچنان محروم ماندند.

شجاعی گفت که به برخی از دانشجویان توضیح داده شد که «روی شماها حساسیت خیلی زیادی وجود دارد. فشار می‌آورند که شما به دانشگاه برنگردید. یعنی عده‌ای را مشخص می‌کردند. عده‌ای از افراد٬ دانشجویانی بودند که تعلیق‌های پیاپی خورده بودند تا سنوات تحصیلی‌شان پر و اخراج شده بودند. در میان آن‌ها دانشجویانی هم بودند که مصاحبه‌ی دکتری نیز انجام داده بودند».

در میان دانشجویانی که هر ساله از تحصیل محروم می‌شوند٬ جدای از فعالان و منتقدان سیاسی٬ اقلیت‌های مذهبی نیز دیده می‌شود. بهاییان که همواره از تحصیل در دانشگاه‌ها محروم شده‌اند٬ امسال نیز از این قاعده مستثنی نبودند.
با آغاز سال تحصیلی جدید چندین بهایی به دلیل عقاید مذهبی خود از تحصیل در دانشگاه‌ بازماندند: شادان شیرازی با رتبه‌ی ۱۱۳ ٬ روحیه صفاجو و تارا هوشمند از جمله‌ی این دانشجویان هستند.

شجاعی در این‌باره گفت که اگرچه گزینه‌ی دین از کنکور حذف شده است اما « اگر متوجه می‌شدند که یکی از دانشجوها بهایی‌ست اخراجش می‌کردند. بهاییان نیز امید داشتند با تغییر و تحولاتی که پس از ۸ سال٬ فضایی برایشان ایجاد شود اما متاسفانه به صورت دقیق و روشن همان روند وجود دارد».

عضو شورای دفاع از حق تحصیل معتقد است که اگر «میزان جدیت» و «توان و تلاش» دولت در حوزه‌ی محرومیت تحصیلی دانشجویان در همین حد باشد٬ «چشم‌انداز خوبی وجود ندارد٬ مگر آن‌که تغییرات دیگری شکل بگیرد».

ستاره‌هایی خلاف قانون اساسی و تعهدات بین‌المللی

در اوایل شهریورماه سال جاری٬ حسین توکلی٬ سخن‌گوی سازمان سنجش در گفت‌وگو با «تدبیر» وجود هرگونه دانشجوی ستاره‌دار را در دولت یازدهم تکذیب کرد و در ادامه افزود: «هیچ دانشجویی به دلیل فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی از ادامه‌ی تحصیل محروم نشده است». او حتی تاکید کرد که «مطمئن باشید نه دانشجوی ستاره‌دار داریم و نه قرار است داشته باشیم».اظهاراتی که پیش از این نیز از زبان مسوولان و مقامات جمهوری اسلامی شنیده شده بود.

طبق اصل‌های ۱۹ و ۳۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی٬ دولت وظیفه دارد تا تحصیلات عالی را«بدون هیچ استثنایی» در اختیار «همگان» قرار دهد. وظیفه‌ی اجرای این قانون نیز از وظایف رییس‌جمهوری‌ست.

بر اساس ماده ۲ و ۱۳ «میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی٬ اجتماعی و فرهنگی» که جمهوری اسلامی نیز به آن متعهد شده٬ «آموزش عالی باید به طور مساوی برای همه‌ی شهروندان بدون هیچ نوع تبعیض از حیث نژاد٬ رنگ٬ جنسی٬ زبان٬ مذهب٬ عقیده‌ی سیاسی یا هر عقیده‌ی دیگر یا اصل و منشا ملی یا اجتماعی٬ دارایی٬ نسب یا هر وضعیت دیگر» در دسترس باشد.

در ماده ۲۶ اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر نیز به صراحت ذکر شده که «دستیابی به آموزش عالی به شکل برابر برای تمامی افراد و بر پایه‌ی شایستگی‌های فردی صورت پذیرد». در کنوانسیون یونسکو نیز اصل «برابری در تحصیل» وجود دارد.