پافشاری آژانس بر بازديد از پارچين

فرارو- مديرکل آژانس بين‌المللی اتمی بار ديگر خواستار فراهم شدن امکان بازديد بازرسان از سايت پارچين شد؛ سايتی که مسدود شدن آن به روی بازرسان به مانعی در مسير مذاکرات فنی و حقوقی ايران و آژانس و مختومه کردن پرونده ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته‌ای ايران تبديل شده است.

به گزارش فرارو، يوکيا آمانو، مديرکل آژانس بين‌المللی انرژی اتمی در گفت‌وگو با شبکه سی‌بی‌اس نيوز ضمن ابراز خشنودی نسبت به حصول يک توافق هسته‌ای جامع، ميان ايران و گروه ۱+۵، اجرای پروتکل الحاقی برای اطمينان از فعاليت‌های هسته‌ای ايران را ضروری دانست.

او مدعی شد که يکی از مشکلات يا دلايلی که آژانس نمی‌تواند اطمينان دهد برنامه هسته‌ای ايران دارای اهداف صلح‌آميز است اين است که نمی‌تواند يک ابزار راستی آزمايی قوی را بکار ببرد.

آمانو در ادامه مدعی شد يکی ديگر از مسائل سخت ميان آژانس و ايران مسأله سايت نظامی پارچين است. او افزود: «ما از آن‌ها می‌خواهيم که امکان دسترسی به اين مرکز را برای ما فراهم کنند چون بخشی از تحقيقات در خصوص ابعاد احتمالی نظامی است.»

آمانو در اين‌باره گفت: ما درخواست برای دسترسی به پارچين را مدت‌ها پيش اعلام کرديم. اما هنوز موافقت ايران برای اين دسترسی را دريافت نکرده‌ايم. ما خواهان ورود به اين سايت و بازرسی آن هستيم.

چرا آژانس خواستار بازديد از پارچين است؟
پارچين، سايت نظامی است در جنوب شرقی تهران که از حدود ۱۱ سال پيش آژانس بين المللی انرژی اتمی بر اساس اسناد نهادهای اطلاعاتی برخی کشورهای غربی مدعی برخی آزمايش‌های هسته‌ای در اين سايت شده بود.

آژانس اين ادعا را در سال ۲۰۰۳ ميلادی بر پايه تصاويری که از وجود اتاقک و مخزنی که برای آزمايش‌های هسته‌ای به کار می‌رود مطرح کرده بود.

سال ۲۰۰۳، آژانس بين‌المللی انرژی اتمی، اطلاعات خود را درباره اين اتاقک هسته‌ای اين گونه گزارش داده بود: بر پايه اطلاعات يک کشور عضو (آمريکا) و عکس‌های ماهواره‌ای، ايران در سال ۲۰۰۰ در پارچين اتاقکی ساخته که برای آزمايش‌های شبيه‌سازی هسته‌ای مناسب است. اين آزمايش‌ها با مواد منفجره شناخته شده (غير هسته‌ای) انجام شده تا اثرات انفجار را روی مواد خاص بررسی نمايد؛ اين آزمايش‌ها معروف به هيدروديناميک هستند و يک گام لازم برای توسعه سلاح‌های هسته‌ای است. در اين آزمايش‌ها، ايران از فلز تنگستن به عنوان جايگزينی برای به‌کارگيری نوترون استفاده کرد».

در بند ديگر اين گزارش درباره توليد نوترون که آژانس آن را هم مرتبط با پارچين دانسته بود، نوشته شده بود: «آژانس توسط يک دولت آگاهی پيدا کرد که ايران کار را برای ساخت يک کپسول مناسب برای جای دادن مواد هسته‌ای انجام داده است. يک دولت عضو ديگر هم به آژانس گفت: ممکن است ايران آزمايش‌هايی در اين زمينه درباره ارزيابی توليد نوترون مناسب برای انفجار هسته‌ای انجام داده باشد و طراحی اين کپسول مطابق است با آن طراحی که ادعا شود، توسط شبکه قاچاق به ايران برده شده است».

چرا ايران مخالف بازديد آژانس از پارچين است؟
از سال ۲۰۰۳ آژانس به طور مکرر خواستار بازديد از سايت پارچين بوده است. با اين حال اين درخواست جز يکبار از سوی جمهوری اسلامی ايران مورد اجابت قرار نگرفت.

بازرسان آژانس در چارچوب ادعای خود موفق شدند، سال ۲۰۰۵ يک بار از پارچين بازديد کردند، اما به ادعای يوکيا آمانو، مديرکل آژانس بين المللی انرژی اتمی، در آن زمان آژانس اطلاعات لازم برای شناسايی محل مورد نظر برای انجام تحقيقات را نداشت.

پس از آن هم ايران بر پايه اين استدلال که پارچين نه يک سايت هسته‌ای بلکه يک سايت نظامی است ديگر اجازه بازديد از آن را به بازرسان آژانس نداد.

درخواست بازديد از سايت پارچين در حالی مطرح شده است که براساس پيمان ان‌پی‌تی، آژانس تنها مجاز به بازديد و بازرسی از تاسيسات هسته‌ای اعلام شده از سوی کشورهای عضو است. در حالی که جمهوری اسلامی ايران اين منطقه را به آژانس برای بازرسی معرفی نکرده است چراکه تاکيد دارد در اين سايت فعاليت هسته‌ای صورت نمی‌گيرد.

با اين حال آژانس از ايران انتظار دارد که نه پيمان ان‌پی‌تی بلکه الحاقيه اين پيمان يا پروتکل الحاقی را به مرحله اجرا در آورد؛ بر اساس پروتکل الحاقی، بازرسان آژانس، اين اختيار را پيدا خواهند کرد که حداکثر ظرف ۴۸ساعت از هر نقطه‌ای چه اعلام شده و چه نشده از سوی کشور عضو ان‌پی‌تی بازديد داشته باشند.

در دوسال پايانی عمر دولت احمدی‌نژاد ايران و آژانس نزديک به يازده دور مذاکره فنی و حقوقی برگزار کردند که يکی از خواست‌های آژانس بازديد از پارچين بود که اين خواسته هم آن زمان از سوی ايران رد شد و به نوعی به مانع اصلی همکاری‌های دو طرف تبديل شد.

در دولت حسن روحانی با وجود تغيير رويکرد و تاکيد بر تعامل در مناسبات تهران – آژانس که منجر به حل و فصل برخی سوالات و ابهامات حول محور ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته‌ای ايران شد، دو طرف پس از چندين دور مذاکره سرانجام به مانع پارچين برخورد کردند که همين امر منجر به توقف گام سوم و نهايی همکاری‌های ايران و آژانس برای پايان دادن به پرونده ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته‌ای ايران شد.

ظرف يک يا دو سال اخير و با نزديک شدن ايران و آژانس به آخرين موضوع باقی مانده برای مختومه کردن پرونده ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته‌ای يعنی پارچين، بار‌ها مقامات نظامی، سياسی و حتی ائمه جمعه اعلام کرده‌اند که جمهوری اسلامی، اجازه بازرسان از سايت پارچين را نمی‌دهند.

اين امر اکنون به خط قرمزی برای جمهوری اسلامی تبديل شده است و با وجود تمام رايزنی‌ها و مذاکرات دو طرف نتوانسته‌اند به راه حلی برای پايان دادن به اين اختلاف دست پيدا کنند.

پروتکل الحاقی مجوز بازديد از پارچين است؟
بر همين اساس آژانس بين المللی انرژی اتمی اميدوار است در پی توافق هسته‌ای ميان ايران و گروه ۱+۵ که در ‌‌نهايت منجر به اجرای پروتکل الحاقی توسط جمهوری اسلامی می‌شود، اين امکان را پيدا کند تا از اين سايت بازديد کند.

اين در حالی است که علی اکبر صالحی رييس سازمان انرژی اتمی، در گفت‌وگو با شبکه تلويزيونی سی‌سی‌ تی‌وی چين عملا بر اين اميدواری آژانس هم خط بطلان کشيد و تلويحا تاکيد کرد اجرای پروتکل الحاقی مجوزی برای بازديد از سايت‌های نظامی از جمله پارچين نخواهد بود.

به گفته صالحی «در پروتکل الحاقی اين فرصت و امکان وجود دارد که از برخی سايت‌ها بازديد انجام شود اما اين به تفاهم و توافق دوجانبه وابسته است.»

او افزود: «برای مثال فرض کنيد بازرسان آژانس بين‌المللی انرژی اتمی می‌خواهند از يک مرکز يا تاسيسات غير هسته‌ای بازديد کنند ما مخالف اين موضوع هستيم. مراکز و تاسيسات هسته‌ای در چارچوب توافق تامين امنيت تحت نظر قرار دارند. ما درباره مراکز غير هسته‌ای صحبت می‌کنيم. بازرسان بر اساس پروتکل الحاقی می‌توانند از مناطق اطراف مراکز غير هسته‌ای نمونه‌برداری کنند.»