رونمایی از دو مستند رخشان بنی‌اعتماد درباره محیط زیست

رخشان بنی‌اعتماد در مراسم رونمایی از دو مستند

در ستایش ٢ زندگی

شرق ـ صدرا محقق: موضوع محیط زیست با همه بحران‌ها، مشکلات و آدم‌هایش، برای سال‌های سال موضوعی لوکس، کم‌اهمیت و کمتر مرکز توجه، قلمداد می‌شد. بااین‌حال، در سال‌های اخیر به مدد تلاش‌های خستگی‌ناپذیر فعالان محیط‌زیستی از یک‌سو و نمایان‌ترشدن اثرات بحران‌های محیط‌زیستی از سویی دیگر، محیط زیست به پدیده‌ای مهم و فوق‌العاده شایان توجه بدل شده است. در این سال‌ها یکی از اقشاری که بیشتر از دیگر گروه‌ها، به مسئله محیط زیست و تبعات آن حساس شده‌اند، هنرمندان بوده‌اند. موج توجه به پدیده‌های محیط‌زیستی البته موجی صرفا ایرانی نیست؛ در دنیا هنرمندان شناخته‌شده زیادی هستند که سال‌هاست، در این حوزه فعالیت می‌کنند؛ لئوناردو دی‌کاپریو نمونه‌ای مثال‌زدنی از این هنرمندان است. نگاهی به وب سایت، شبکه‌های اجتماعی و همه فعالیت‌های جنبی این بازیگر آمریکایی، حکایت از آن دارد که او به جز در قاب سینما، در همه فضا‌ها، تلاش می‌کند خود را صرفا با عنوان یک فعال و دوستدار محیط زیست جا بیندازد. در ایران نیز در این سال‌ها توجه هنرمندان زیادی به انجام فعالیت‌های محیط‌زیستی جلب شده است. با‌این‌حال، تاکنون در سینمای ایران و از طرف حرفه‌ای‌های این صنعت، کمتر موردی پیش آمده بود که به صورت مشخص و دقیق، اثری با تأکید و محوریت «محیط زیست» تولید کنند. بااین‌وجود، یکشنبه شب گذشته سینما چارسوی تهران، شاهد مراسم رونمایی از دو مستند ساخته رخشان بنی‌اعتماد، کارگردان شناخته‌شده سینمای ایران، بود که هر دو مستند، ادای دینی بی‌واسطه و مستقیم به موضوع محیط زیست ایران هستند.

دو فیلم مستند یکی با نام «همه درختان من» و دیگری «یک ساعت از یک عمر»، اولی درباره زنی که از او با عنوان مادر محیط زیست ایران یاد می‌شود و دومی درباره مردی که او را بنیان‌گذار سازمان محیط زیست و فعالیت‌های سازمانمند برای حفاظت از طبیعت در ایران می‌شناسند. بنی‌اعتماد مستند «همه درختان من» را در سال ٩٣ درباره مه‌لقا ملاح، بانوی محیط ‌زیست ایران، ساخت. از مه‌لقا ملاح به‌عنوان مادر محیط ‌زیست ایران یاد می‌شود. ملاح در سال ١٣٧٣ با مشارکت همسرش و چند استاد دانشگاه علاقه‌مند به محیط ‌زیست، سازمان غیردولتی زیست‌محیطی جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط‌ زیست را بنیان گذاشت. مه‌لقا ملاح کهن‌سال‌ترین فعال محیط‌ زیست ایران و مؤسس اولین ان. جی. او محیط‌زیستی ایران است که یک‌ماه قبل، صدسالگی‌اش را جشن گرفتند. «یک ساعت از یک عمر» هم مستندی درباره اسکندر فیروز، بنیان‌گذار و نخستین رئیس سازمان محیط‌ زیست ایران است که از او به‌ عنوان پدر سازمان محیط ‌زیست ایران یاد می‌شود. «یک ساعت از یک عمر» به‌طور عمده از گفت‌وگو با اسکندر فیروز در منزل او با همراهی محمد درویش، هوشنگ ضیایی و مژگان جمشیدی تشکیل می‌شود؛ اما همین محیط مشخص و ثابت، با پرداخت حرفه‌ای و تصویربرداری ملایم، نرم و دقیق و گفت‌وگو‌ها و تدوین حساب‌شده، فیلمی دلنشین، مستندی تاریخی و نیز اثری صمیمی و بدون شعار و گزافه‌گویی پدید آورده است. فیروز در این فیلم اندکی به خانواده و خاندان خود می‌پردازد و بعد به پرسش‌ها پاسخ می‌دهد؛ پرسش‌هایی در زمینه نحوه تأسیس سازمان محیط‌ زیست و قدرت اجرائی این سازمان. ضیایی که از همکاران سابق فیروز و از اولین پرسنل سازمان محیط ‌زیست بود نیز، در این فیلم خاطراتی از سال‌های دور نقل می‌کند.

این دو مستند که به تهیه‌کنندگی مجتبی می‌رطهماسب تولید شده‌اند، از سوی مرکز موسیقی بتهوون منتشر شده‌اند. مراسم رونمایی این دو فیلم مستند ساخته رخشان بنی‌اعتماد، یکشنبه شب گذشته با حضور تعدادی از هنرمندان و علاقه‌مندان به محیط زیست و سینما در پردیس سینمایی چارسو برگزار شد.

به گزارش هنرآنلاین، در ابتدای این مراسم، بابک چمن‌آرا، مدیر مؤسسه فرهنگی بتهوون که اجرای مراسم را نیز بر عهده داشت، گفت: همه ما اینجا جمع شده‌ایم تا درباره محیط زیست و محیط زندگیمان بیشتر صحبت کنیم. خلاف همیشه که مرسوم است در سالن‌های سینمایی و نمایش و حتی در کنسرت‌های موسیقی، از شما خواسته ‌شود تا تلفن‌های همراه خود را خاموش کنید، امشب از شما می‌خواهیم تا موبایل‌هایتان را روشن و این لحظات را ثبت کنید و خودتان آن را انتشار دهید؛ چرا که امشب موضوعاتی می‌شنوید که بسیار شنیدنی است. فیلم «همه درختان من» درباره مه‌لقا ملاح، یکی از افرادی است که بسیار در زمینه محیط زیست فعالیت کرده است و او را مادر محیط زیست ایران نامیده‌اند. پس از صحبت‌های چمن‌آرا، لحظاتی از این فیلم که حاصل چند روز صحبت با وی در منزلش است و از سوی رخشان بنی‌اعتماد انجام شده است، پخش شد. ‌

پس از پخش لحظاتی از این فیلم، مجتبی می‌رطهماسب، مستندساز که این بار در کسوت تهیه‌کننده این مجموعه در این مراسم حضور داشت، در سخنانی گفت: در کنار رخشان بنی‌اعتماد نمی‌شود بی‌تفاوت باشیم. خوشحالم که این مجموعه به این شکل و در این قالب، رونمایی می‌شود؛ چراکه این اتفاقات خبر از حرفه‌ای‌شدن سینمای مستند ما می‌دهد که آن را هم مدیون خود مستندسازان است. این فیلم‌ساز و تهیه‌کننده افزود: در عرصه‌ مستند، اگر هر ایده‌ای منتظر بودجه‌های معمول و مرسوم دولتی بماند، هیچ مستندی ساخته نمی‌شود. وقتی خانم بنی‌اعتماد اولین بار با خانم ملاح ملاقات کرد، ایده‌ ساخت این مستند را مطرح کرد و ما نیز فقط به شروع‌ ساخت فیلم، فکر کردیم نه اینکه چطور می‌شود بودجه‌ آن را به دست آورد. می‌رطهماسب با اشاره به این جشن گفت: این اولین برنامه‌ای است که ما در آن دخیلیم و یک آدم حرفه‌ای آن را به انجام رسانده و ما فقط برای شرکت در آن دعوت شده‌ایم و این هم بخش دیگری از حرفه‌ای‌شدن است. این‌گونه فعالیت‌ها به روحیه‌ فعالیت‌های محیط زیستی هم نزدیک است که منتظر دولت یا شخص دیگری نمی‌شود.

او درباره‌ حمایت‌های انجام‌شده در تولید این دو مستند نیز گفت: پس از ساخت فیلم اول، تنها جایی که احتمال می‌دادیم بتواند در تولید یک فیلم دیگر از ما حمایت کند، خیلی غیرحرفه‌ای رفتار کرد و باوجود اینکه ما را تشویق به کار کرد، بعدا پا پس کشید.

این مستندساز نیز در پایان با اشاره به لزوم رعایت حق تکثیر فیلم‌ها با بیان اینکه سینمای ایران سینمای سود در تولید است، اظهار کرد: از آنجا که پول دست دولت است، هر کس سعی می‌کند به این منبع وصل شود و از تولید فیلم سودی ببرد، اما سینمای مستند سعی می‌کند سود خود را درون خودش به دست آورد؛ بنابراین اگر دانلود و کپی غیرمجاز فیلم‌ها اتفاق بیفتد، چرخه‌ تولید، عرضه و مصرف کامل نمی‌شود و چرخه‌ سینمای مستند هم مختل خواهد شد. در ادامه این مراسم نیز دقایقی از فیلم «یک ساعت از یک عمر» پخش شد که به صحبت‌های اسکندر فیروز، پدر محیط زیست ایران می‌پردازد. رخشان بنی‌اعتماد که با ماسک روی صحنه حاضر شده بود ابتدا درباره‌ ماسکی که زده بود، گفت: سال ۹۲ وقتی که فیلم‌برداری این دو فیلم با آلوده‌ترین روزهای هوای تهران مصادف شده بود، تمام کسانی که سر صحنه فیلم حاضر بودند در اعتراضی نمادین از همین ماسک‌ها به صورت زدند و یک عکس یادگاری گرفتیم، اما امروز در دندان‌پزشکی این بلا را سر من آوردند و مجبور به استفاده از این ماسک شدم و این ماسک ادامه‌ آن اعتراض نمادین نیست. این کارگردان در ادامه با بیان اینکه انتشار فیلم‌های مستند به شکل حرفه‌ای نشانه‌ بسیار خوبی است، بر لزوم رعایت حق تکثیر فیلم‌ها نیز تأکید کرد و گفت: داستان کپی‌رایت و دانلود غیرقانونی و نمایش بدون مجوز فیلم‌هایی را که با خون دل به ثمر می‌رسد هم باید کم‌کم جا بیندازیم. قیمت یک دی‌وی‌دی رقمی نیست اما این آداب را باید نهادینه کنیم و اگر جایی فیلمی را نمایش می‌دهیم از صاحب آن اثر اجازه بگیریم. چون این دی‌وی‌دی‌ها فقط برای نمایش خانگی است. امیدوارم مؤسسه‌ فرهنگی «بتهوون» هم در ادامه‌ انتشار کارهای فرهنگی دیگر نیز موفق باشد. وی در ادامه بیان کرد: جا دارد از مژگان جمشیدی و آقای درویش که ما را در این راه همراهی کردند و دغدغه محیط زیست برای آن‌ها جدی است و همچنین غلامحسین کاظمی‌دینانی که نقش مهمی در به‌ثمررساندن این کار داشتند، تشکر کنم. در ادامه گروه سازنده به روی سن آمدند و پوس‌تر کار را امضا کردند.

اسماعیل کهرم، کار‌شناس کهنه‌کار محیط زیست و مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست نیز که با لباس محیط‌بانی در این مراسم حاضر شده بود، روی صحنه آمد و درباره‌ پوشیدن این لباس اظهار کرد: من این لباس را پوشیدم تا یاد ۱۱۹ شهید محیط‌بان را گرامی بدارم. محیط‌بانانی که با وجود درآمد کم و دوری از خانه و خانواده از محیط زیست ما محافظت می‌کنند.

این کار‌شناس محیط زیست در ادامه با اشاره به خشک‌شدن تالاب هامون و نابودی اکوسیستم طبیعی سیستان‌وبلوچستان و خسارت‌های جبران‌ناپذیری که برای مردم بومی منطقه و محیط زیست کشور در پی داشته است، گفت: زمان نخست‌وزیری هویدا مذاکراتی با کشور افغانستان انجام شد و قرار شد آن‌ها میزان ۲۶مترمکعب در ثانیه از آب رود هیرمند را به ما بدهند. اما این کار را عملی نکردند. «چو در طاس لغزنده افتاد مور، رهاننده را چاره باید، نه زور!» جناب آقای روحانی دیپلماسی‌ات را به کار ببر و این ۲۶ مترمکعب آب را از آن‌ها بگیر!

کهرم در بخش‌هایی از صحبت‌های خود گریزی به وضعیت مثال‌زدنی تالاب هامون در سال‌های دور زد و از حیات و سرزندگی این تالاب بزرگ در منطقه سیستان استان سیستان‌وبلوچستان در سال‌های قدیم گفت؛ طبق گفته‌های کهرم، در سال ۵٣ در یک سرشماری که از پرندگان مهاجر حاضر در این تالاب انجام شده بود بیشتر از ٧٣٠ هزار بال پرنده از گونه‌های مختلف را شمرده بودند. علاوه‌براین او به وضعیت وابستگی معیشت و کیفیت زندگی اهالی سیستان به این تالاب سخن گفت و از همه حاضران خواست برای پیگیری مطالبات محیط‌زیستی کوتاهی نکنند.

دیگر سخنران این مراسم محمد درویش، فعال محیط زیست و مدیرکل دفتر آموزش و مشارکت مردمی سازمان حفاظت محیط زیست، بود که در ابتدای صحبت‌های خود با اشاره به صحبت‌های اسماعیل کهرم گفت: دوستم آقای کهرم از موضوعی محیط‌زیستی در شرق کشور سخن گفت و من می‌خواهم درباره موضوعی در غرب و جنوب غربی کشور صحبت کنم. درویش در ادامه به مسئله ریزگرد‌ها و اثرات بسیار مخرب آن‌ها بر زندگی و حیات انسان‌ها و همه جانداران ٢۵ استان کشورمان اشاره و تأکید کرد: «کشور ترکیه با ساخت سدهای بزرگ روی دو رودخانه بزرگ و مهم منطقه خاوریانه یعنی دجله و فرات حقابه این رودخانه‌ها را گرفته است و اجازه نمی‌دهد آب این رودخانه‌ها همان‌طورکه در هزاران سال گذشته جریان داشت به کشورهای سوریه و عراق و در ادامه خلیج فارس برسد. همین مسئله باعث شده است همه تالاب‌های این دو کشور خشک شود و ریزگردهایی از آن‌ها بلند شود که حالا بلای جان مردم کشور ما شده است. این اتفاق در سکوت و بی‌تفاوتی مسئولان کشور به‌خصوص در وزارت نیرو و دیگر دستگاه‌ها رخ داده است و دلیل آن نیز رویکرد سدسازانه مسئولان این وزارتخانه در داخل کشور بوده است؛ چرا که آن‌ها آن‌قدر سدسازی را در داخل کشور خودمان به‌افراط دنبال کرده‌اند که همین مشکل در داخل و برای کشور خودمان هم پیش آمده است».

آخرین سخنران این مراسم رونمایی دو مستند محیط‌زیستی نیز مژگان جمشیدی، روزنامه‌نگار و فعال حوزه محیط زیست، بود. او در سخنان خود علاوه بر اینکه با ارائه آمارهایی از وضعیت بحرانی محیط زیست کشور در حوزه دریاچه ارومیه و جنگل‌های شمال و آتش‌سوزی جنگل‌ها خبر داد، از مخاطبان و حاضران در مراسم خواست نسبت به حفظ محیط زیست دغدغه بیشتری داشته باشند. او همچنین در بخش دیگری از صحبت‌های خود اشاره‌ای به صحبت‌های دو سخنران دیگر جلسه کرد که یکی از تأثیر افغانستان بر حقابه تالاب هامون و دیگری از نقش ترکیه در ریزگردهای غرب کشور سخن گفته بود. وی ادامه داد: «باید توجه داشت که نمی‌شود و نباید همیشه تقصیر را به گردن دیگران انداخت و باید بپذیریم که ما در داخل و بین مسئولان و متولیان کشور خودمان نیز – حتی در سازمان محیط زیست – نسبت به رعایت محیط زیست و طبیعت کوتاهی و کم‌کاری کرده‌ایم». جمشیدی در ادامه به تعداد کانون‌های داخلی تولید ریزگرد در کشور و همچنین موضوع جزیره آشوراده و تالاب می‌انکاله که مجوز فعالیت‌های گردشگری برای آن صادر شده است و همچنین وضعیت تالاب‌های کشور که بیشترشان خشک شده و از بین رفته‌اند، اشاره کرد و این موارد را نمونه‌هایی از اثرات مخرب مدیریت داخلی بر وضعیت طبیعت و محیط زیست کشور دانست.

در این مراسم مسعود جعفری‌جوزانی، افسانه بایگان، میترا حجار، حبیب رضایی، هانا کامکار و جمعی از هنرمندان فعال در محیط زیست حضور داشتند. در حاشیه مراسم نیز برخی از انجمن‌های فعال محیط زیست به معرفی فعالیت‌های خود پرداختند.