انصاف نیوز - چند سالی است از جمله روزهای اخیر که با نزدیک شدن به مقاطعی از جمله دهه‌ی فجر، شبکه‌های تلویزیونی فارسی خارج کشور مانند بی‌بی‌سی و من‌وتو مستندهایی از زمان انقلاب پخش می‌کنند که جزو آرشیو صداوسیما بوده است ولی تا امروز مشخص نشده است که چطور و توسط چه کسانی به دست آنها رسیده است؟
در حالی که سیداحسان قاضی زاده هاشمی، نماینده‌ی مجلس و عضو شورای نظارت بر صداوسیما در گفت‌وگویی کوتاه با انصاف نیوز گفت که اطلاع کاملی از این موضوع ندارد و هنوز در شورا در مورد این موضوع بحثی نشده، اما در روزهای گذشته حسام الدین آشنا، مشاور فرهنگی رییس جمهور که دیگر عضو این شوراست، توییتی کنایه آمیز نسبت به این موضوع زده است؛ کنایه‌ای که به نظر می‌رسد به دوره‌ی مدیریت عزت الله ضرغامی بر صداوسیما برمی‌گردد.
توییت کنایی او در یاد کردن از «عزتمندانی»، که در آن دوره فیلم‌ها به شبکه‌ی «من و تو» راه یافت اینچنین بود:
«در این روزها یادی کنیم از عزتمندانی که آرشیو تلویزیون ملی ایران را با بودجه‌ای درخور ولی حفاظتی اندک دیجیتال کردند، اجنه هم آرشیو آماده را چون ورق زر ربودند و فروختند، نه به من و نه به تو بلکه به از ما برترانی که در تونل زمان اسطوره ساختند و از عوامل دردهای بی درمان ملت ایران.»
احسان قاضی زاده در پاسخ به خبرنگار انصاف نیوز در این مورد گفت: «ما باید از مراجع رسمی استعلام بگیریم و بعد انشالله در شورا آن را بررسی کنیم؛ الان نمی‌توانم راجع به این موضوع اظهار نظر کنم. در حد همین شنیده‌ها من هم شنیدم و خود این اظهارات هم باید مستند باشد. من خودم مستندهای این شبکه‌ها را ندیدم، اما راجع به اینکه این آرشیوها از رادیو تلویزیون ما خارج شده باشد باید در موردش اظهار نظر دقیق کنیم و هنوز بحثی راجع به این موضوع در شورا نشده است».
این در حالی است که دو سال پیش مدیر وقت شبکه‌ی مستند از تحت پیگرد قرار گرفتن مدیر وقت آرشیو صداوسیمای دوره‌ی مدیریت ضرغامی و بازداشت و محکومیت به حبس دو کارشناس این حوزه خبر داده بود؛ خبری که توضیحی درباره‌ی آن تاکنون منتشر نشده است.
«نفوذ به آرشیو محرمانه جام جم»
دو سال پیش، روزنامه‌ی ایران در گزارشی با تیتر «نفوذ به آرشیو محرمانه جام جم» به این موضوع پرداخت که متن کامل آن را در زیر می خوانید:
فیلم ۱۴خرداد سال ۶۸ مجلس خبرگان منتشر شد و همراه آن باز هم این سؤال مطرح است که فیلم‌های آرشیوی مهمی که در اختیار صداوسیما بوده‌اند، چگونه از این مجموعه خارج شده‌اند؟ هر چند حسین دهباشی، سازنده‌ی فیلم تبلیغاتی حسن روحانی در سال ۹۲ در توئیتی که روز ۱۹ دی‌ماه منتشر کرد، نوشت این فیلم برخلاف برخی ادعاها هر چند در اینترنت موجود نبوده اما در کتابخانه‌های ملی، مجلس و دانشگاه تهران همیشه در دسترس بوده. این بدان معناست که عموم مردم می‌توانستند به این فیلم مهم دسترسی داشته باشند. با این وجود روز ۲۴ دی‌ماه، حسام‌الدین آشنا، مشاور رییس جمهوری در توییتر خود تلویحاً نوشت که این فیلم به عنوان قسمتی از آرشیو ملی ایران تنها در اختیار صداوسیما بوده است. البته آشنا توییت خود را به بهانه‌ی پخش مستندی از صداوسیما درباره‌ی مجلس خبرگان نوشته بود اما از توییت او می‌شد این برداشت را داشت که این فیلم‌ها جز در صداوسیما، در اختیار دیگران نبوده است. آشنا تأکید کرده بود: «برنامه دیشب درباره مجلس خبرگان ضرورت اینکه آرشیوهای سازمان صداوسیما تحت پوشش قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات قرار بگیرد را صدچندان روشن‌تر کرد. آرشیوهای سازمان سرمایه ملی است؛ حیف است که رسانه‌های فرامرزی یا برنامه‌های خاص از آن بهره‌مند بوده ولی مردم از آن بی‌خبر بمانند.»
مستندسازی شبکه‌های ماهواره‌ای با آرشیو صداوسیما
این اما اولین باری نیست که موضوع خروج آرشیوهای صداوسیما از این مجموعه و قرار گرفتن آن در اختیار شبکه‌های خارجی مطرح می‌شود. پیش‌تر در مهرماه سال ۹۳ هم این موضوع به شکل پررنگی مطرح شده بود؛ زمانی که شبکه‌ی ماهواره‌ای «من و تو» مستندی از تاریخچه سلطنت پهلوی اول و دوم و روند شکل‌گیری انقلاب اسلامی منتشر کرد. مستندی که حتی برخی از تصاویر استفاده شده در آن، تعجب خانواده‌ی پهلوی را هم فراهم آورد. این تصاویر آن طور که در آن زمان گفته شده بود، همگی متعلق به آرشیو صداوسیمای ایران بوده‌اند که معلوم نبود چگونه، چه زمانی و از طریق چه کسانی در اختیار برنامه‌سازان این شبکه قرار گرفته بودند.
قضیه تا جایی جدی شد که خبرگزاری تسنیم به عنوان رسانه‌ای همسو با صداوسیما در یادداشتی با عنوان «درهای آرشیو صداوسیما را باز کنید»، به انتقاد از این موضوع پرداخت. انتقادی مبنی بر آنکه چرا سازمان صداوسیما آرشیو پر و پیمان و غنی خود را در دسترس برنامه‌سازان قرار نمی‌دهد یا با سنگ‌اندازی و کاغذبازی، شرایطی پدید می‌آورد تا این امکان در اختیار کمتر کسی باشد. نویسنده‌ی یادداشت با اشاره به پخش مستندهای «رضا شاه» و «انقلاب ۵۷» به این مسأله پرداخته بود که در ساخت آنها قطعاً از آرشیو قوی تصویری استفاده شده است.
نکته‌ی مهم اما جایی بود که نویسنده از دسترسی این شبکه‌ی ماهواره‌ای به بایگانی محرمانه‌ی صداوسیما سخن به میان آورد و در یک افشاگری بی‌سابقه، از محکومیت عاملان آن نیز خبر داد. در این پاراگراف از یادداشت ۳ سال پیش تسنیم می‌خوانیم: «سؤال مهمی که با دیدن «انقلاب ۵۷» به ذهن هر فیلمسازی می‌رسد، این است که این آرشیو قوی چگونه جمع‌آوری شده است؟ فیلم‌هایی که اکثراً در صداوسیما با عنوان محرمانه آرشیو شده‌اند و هر مستندساز داخلی (حتی از نوع انقلابی) هم نمی‌تواند به آن دسترسی پیدا کند، به یکباره سر از شبکه‌های ماهواره‌ای درمی‌آورد. البته این سؤال با دستگیری چند نفر از افرادی که این آرشیو را در اختیار شبکه‌های خارجی قرار داده بودند، پاسخ داده شد.» در واقع از چند ماه قبل از پخش مستندهای یک شبکه ماهواره‌ای، این شایعه که شبکه‌ی یادشده از طریق عاملی نفوذی موفق به ارتباط با یکی از کارکنان صداوسیما شده و با پرداخت مبلغی کلان، بخش‌های مهمی از آرشیو قدیمی این سازمان را خریداری کرده است، به‌شدت داغ بود. مسأله‌ای که ابعاد گسترده‌ی آن جایی در میان اخبار منتشر شده از سوی صداوسیما نداشت و به صورت رسمی هم در هیچ رسانه‌ای به آن پرداخته نشد تا آنکه خبرگزاری تسنیم آن را تأیید کرد.
وقتی مدیرکل آرشیو صداوسیما تا سر حد بازداشت پیش رفت
این ماجرا اما آنقدرها هم کش پیدا نکرد و برای بیش از یک سال و نیم تقریباً از یادها رفت. تا اردیبهشت سال ۹۵؛ یعنی همان زمانی که تیم تازه به جام جم آمده‌ی «محمد سرافراز»، به حواشی جدی برخورد کردند که در نهایت منجر به استعفای او شد. در همان مقطع یعنی روز سوم اردیبهشت سال ۹۵ بود که امیر تاجیک، مدیر وقت شبکه‌ی مستند نامه‌ای سرگشاده خطاب به عزت‌الله ضرغامی، رییس سابق صداوسیما نوشت و به موضوع خروج آرشیو صداوسیما از سازمان اشاره کرد.
بهانه‌ی نگارش این نامه انتقاد عزت‌الله ضرغامی به حذف شبکه‌هایی بود که در دوره‌ی مدیریت خود ساخته بود. در قسمتی از نامه‌ی سرگشاده‌ی تاجیک به ضرغامی آمده بود: «علاوه بر همه‌ی اینها، جنابعالی درخصوص آرشیو سازمان و پخش تصاویر محرمانه از شبکه‌های معاند اظهار نظر کرده بودید که هیچ تصویری از آرشیو خارج نشده است. سؤال اینجاست که چرا مدیرکل اسبق آرشیو تا سر حد بازداشت پیش رفت و تنها به دلیل واسطه‌گری شما بازداشت نشد؟ و چرا دو نفر از کارشناسان زیرمجموعه‌ی ایشان بازداشت شده، در دادگاه حضور یافتند و محکوم به حبس شدند؟ اینکه اظهر من الشمس است که تصاویر تلویزیون در شبکه‌های معاند و در قالب برنامه‌های مختلف به نمایش درمی‌آید و شما تنها به تکذیب بسنده می‌کنید.» اشاره‌ی تاجیک به حجت‌الاسلام محمدیان بود، کسی که در مهرماه سال ۹۲ با حکم ضرغامی مدیریت آرشیوها و کتابخانه‌های صداوسیما را برعهده گرفت. درست بعد از انتصاب او به این سمت بود که بحث استفاده از آرشیو محرمانه صداوسیما، نه در شبکه‌های خارجی بلکه در مستندهایی علیه دولت و رییس جمهوری تازه به پاستور رسیده مطرح شد.
پرسه‌ی مخالفان داخلی دولت در میان آرشیو محرمانه‌ی جام جم
دو مستند «من روحانی هستم» و «مصاف» به فاصله‌ی کمی تولید و پخش شدند و وجه اشتراک هر دوی آنها به جز حمله به دولت و رییس‌جمهوری، استفاده‌ی پررنگ و با فراغ بال از تصاویر آرشیوی صداوسیما بود. هر چند در مورد استفاده از آرشیو صداوسیما در مستند اول یعنی «من روحانی هستم» هیچ‌گاه توضیحی رسمی و علنی داده نشد اما محمد توکلی، تهیه‌کننده و همچنین محمدرضا تاجدین، نویسنده‌ی مستند دوم یعنی «مصاف» در برخی گفت‌و‌گوهای‌شان با رسانه‌های داخلی به صراحت گفته بودند که برای تهیه‌ی مستند ضد دولت از تصاویر آرشیوی صداوسیما استفاده کرده‌اند. این در حالی بود که هویت سازندگان «من روحانی هستم» تاکنون مشخص نشده است و هویت کارگردان این فیلم که نامش «معصومه نبوی» ذکر شده نیز هنوز احراز نشده است.
البته باید یادآوری کرد که روز ۲۵ خردادماه همان سال، یعنی کمتر از دو ماه بعد از نامه‌ی مدیر شبکه‌ی مستند به عزت‌الله ضرغامی، سعید قاسمی از مخالفان سرسخت دولت هم در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس، از نفوذ در سازمان صداوسیما و خارج کردن آرشیو این مجموعه سخن گفت. قاسمی تأکید کرده بود: «من این نکته را در صداوسیما گفتم مبنی بر اینکه یک نفر نفوذی در آرشیو اصلاً این موارد را به مموری تبدیل نکرده است، یعنی کسی که در آرشیو بود، کاست‌ها را تبدیل نمی‌کرد و آنها را بایگانی کردند و بردند. وقتی که این را مطرح کردم، از روی شرمندگی گفتند که این طور نبوده است، پس این آرشیو چگونه سر از بی‌بی‌سی درآورده است؟ مستندات فرح و اشرف کامل دست آن طرف است. من از شما خواهش می‌کنم که از مسوولان قبلی صداوسیما مطالبه کنید. آنقدر بی‌بی‌سی این مستند را جالب کار کرده است که اگر جملات شاه را برداریم که مربوط به انقلاب سفید شاه و مردم است، به مردم نشان دهیم و بگوییم این جملات از کیست، نمی‌توانند حدس بزنند که این جملات شاه است.»
وقت پاسخگویی صداوسیما
اکنون و بعد از آنکه تا اینجا دقایقی از جلسه‌ی مهم مجلس خبرگان رهبری در روز ۱۴ خردادماه سال ۶۸ در دو قسمت توسط برخی خبرنگاران خارج از کشور منتشر شده، باز هم این سؤال پیش می‌آید که آرشیو صداوسیما چرا و چگونه در اختیار شبکه‌ها و خبرنگاران خارجی قرار می‌گیرد. این سؤال آنجا اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که منتشرکنندگان این فیلم‌ها مدام با تبلیغات خود در پی ایجاد جذابیت برای کار خویش و تعلیق مخاطبان‌شان هستند. بعد از انتشار قسمت اول از فیلم جلسه مهم خبرگان رهبری برای تعیین جانشین حضرت امام (ره) و رأی آنها به رهبر معظم انقلاب، عباس سلیمی نمین، تحلیلگر اصولگرا طی یادداشتی اشاره‌ای تلویحی به همین موضوع داشت و نوشت: «یک دهه است آزادسازی قاعده‌مند و تدریجی، اسناد دوران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی را نیز شامل شده است، اما گویا بنا نیست از چنین امتیازی برای افزایش شناخت جامعه بهره‌ی منطقی گرفته شود، کما اینکه در مورد اسناد به دست آمده از دوران پهلوی (پدر و پسر) نیز کم و بیش این چنین شد. فراهم کردن زمینه‌ی دسترسی عموم به اسناد و خارج کردن آن از انحصار سازمان‌های تولیدکننده و صاحب سند بعد از ۳۰ سال، هر ساله کنجکاوی قشر جوان را برمی‌انگیزد و اهل نظر را با تاریخ پیوندی مستحکم می‌زند.»
حتی شاهد علوی، خبرنگار مقیم امریکا که فیلم‌های مربوط به جلسه‌ی ۱۴ خرداد سال ۶۸ مجلس خبرگان را منتشر کرده، بعد از انتشار فیلم اول به شبکه‌ی ماهواره‌ای گفت که این فیلم‌ها را از طریق یک منبع در ایران دریافت می‌کند. هر چند توضیحات بیشتری درباره‌ی منبع خود نداد. او اکنون هم گفته در روزهای آینده باز هم به کار خود در انتشار این فیلم‌ها ادامه خواهد داد.
در شرایطی که صداوسیما طی سال اخیر و به دنبال هشدارهای رهبر معظم انقلاب درباره‌ی بحث «نفوذ»، برنامه‌های متعددی در این خصوص ساخته و نقش نصیحت کننده‌ی نهادهای دیگر در این زمینه را برعهده گرفته است، با اتفاقات اخیر باید خود نیز پاسخگوی سؤالات متعددی درباره‌ی نفوذ شبکه‌های خارجی به ساختار اداری‌اش باشد که تا اینجا قسمتی از مهم‌ترین آرشیوهای محرمانه‌ی این سازمان از کشور خارج و توسط رسانه‌های خارجی منتشر شده‌اند.
ماجرای فروش آرشیو صدا و سیما به «من و تو» چه بود؟
چریک های فدائی: گول کمونیست های آمریکایی را نخورید
