تصور می‌شد دنیا بعد از موج سوم دمکراسی به سمت همه‌گیر شدن نظام سیاسی مبتنی بر دمکراسی و لیبرالیسم سیاسی حرکت کند، اما سیر وقایع در دو دهه نخست قرن بیست و یکم میلادی مسیر متضادی را نمایان ساخته است.
اگرچه بهارعربی امید به افزایش دمکراسی‌ها در دنیا را ابتدا افزایش داد، اما پسامد نهایی آن نظم سیاسی مبتنی بر اقتدارگرایی و نگرانی از بروز بی‌نظمی و ناامنی و افراط‌گرایی در پرتو تکاپوهای دمکراسی‌خواهانه را تقویت کرد. رشد جنبش‌های دست راستی افراطی و پوپولیسم در کشورهای غربی و افزایش اقتدار جهانی چین و روسیه به عنوان حافظان حکمرانی آمرانه و غیرمردم‌سالار باعث رکود در جریان جنبش جهانی دمکراسی‌خواهی شده است.
اکنون نیروهای دمکراسی‌خواه در دنیا با چالش‌های متعددی مواجه هستند تا تهدیدها را خنثی ساخته و به فرصت بدل سازند. البته این نخستین‌بار نیست که دمکراسی‌ها دچار مخاطره می‌شوند. دو مقطع زمانی "بین جنگ جهانی اول و دوم" و "جنگ سرد" دو مورد مهم رویارویی دمکراسی‌با ضددمکراسی بود که در نهایت با پیروزی قاطع دمکراسی و رشد ان مواجه شد. ازاین رو جای امیدواری وجود دارد که سرنوشت رویارویی کنونی نیز چنین باشد. اما تحقق این امید فقط با خوشبینی و حفظ باور میسر نیست بلکه نیازمند ابتکارات و تدابیری برای حل مشکلات و افزایش بازده و برد حکمرانی دمکراتیک، خنثی‌سازی برنامه‌های مدافعان اقتدارطلبی و برطرف کردن نگرانی‌های توده مردم و شهروندان عادی است.
در این چارچوب درک درست چالش‌ها و دلایل روی‌گردانی بخشی از مردم جوامع از مزیت دمکراسی اهمیت کلیدی دارد. عامل مهم در پیدا کردن راه‌حل‌های سازنده و موثر شناخت و تعریف درست مسئله و یا مشکل است.
اطلاع از نتایج پیمایش عمومی با عنوان «آزادی‌ها در ریسک، چالش قرن ۲۱» که با نظرخواهی از ساکنان پنجاه و پنج کشور برخوردار از نظام سیاسی دمکراتیک انجام شده‌است، کمک مهمی در شناخت چالش‌های مربوطه است. این پیمایش عمومی در همکاری "موسسه ابتکارات سیاسی در فرانسه"، "موسسه جهانی جمهوری‌خواهان در آمریکا"، "باهمستان دمکراسی‌ها، سازمان میان دولتی"، "بنیاد کنراد آدناوئر آلمان"، "جنرون ان‌پی‌او در ژاپن"، "موسسه نیواس جنراکشنز در آرژانتین" و "موسسه جمهوری فردا از برزیل" اجرا شد
۴۷۴۰۸ نفر از ۵۵ کشور آلبانی، استرالیا، اتریش، بلاروس، بلژیک، بوسنی و هرزه‌گوین، برزیل، بلغارستان، کانادا، کرواسی، قبرس، جمهوری چک، دانمارک، استونی، فنلاند، فرانسه، گرجستان، آلمان، یونان، مجارستان، هند، اندونزی، ایرلند، اسرائیل، ایتالیا، ژاپن، کوزوو، لتونی، لبنان، لیتوانی، لومزامبورگ، مالتا، مکزیک، مولدوا، مونته‌نگرو، هلند، نیوزلند، نیجریه، مقدونیه شمالی، نروژ، فیلیپین، لهستان، پرتغال، رومانی، صربستان، اسلواکی، اسلوونی، کره‌جنوبی، اسپانیا، سوئد، سوئیس، تونس، اوکراین، بریتانیا و آمریکا در نظرسنجی یادشده شرکت کردند.
یافته‌های کلیدی در این پیمایش عمومی عبارتند از:
بزرگ‌ترین نگرانی دمکراسی‌ها در دنیا
پاسخ‌دهندگان از بین سه دولت ترکیه، چین و روسیه، نظام سیاسی چین را تهدید اصلی دمکراسی در دنیا بشمار آوردند. ۶۰درصد پاسخ دهدگان چین، پنجاه و دودرصد روسیه و ۳۷درصد ترکیه را مایه نگرانی اصلی در سطح بین‌المللی برشمردند. در مورد چین نکته مهم رشد نگرانی‌ها در افکار عمومی کشورهای دمکراتیک است. در نظرسنجی مشابه در سال ۲۰۱۸ درصد کسانی که از حکومت چین ابراز نگرانی کرده بودند، ۴۹ درصد بود.
این نگرانی در بین کشورهای آمریکایی بیشتر مشاهده می‌شود. ۷۸٪ پاسخ‌دهندگان کانادایی نگرانی از رشد نفوذ جهانی چین را اعلام کردند در حالیکه این درصد در نظرخواهی سال ۲۰۱۸ ۵۰٪ بود. اعداد فوق برای کشورهای آمریکا و برزیل به ترتیب ۷۲٪ ، ۵۹٪ و ۵۵٪ ، ۳۹٪ هستند. پاسخ‌دهندگان مکزیکی حساسیت کمتری نشان دادند (۴۲٪).
دولت چین به دلیل رویکرد توسعه‌طلبانه در دریای جنوب چین باعث حساسیت کشورهای همسایه خود شده است. در این نظرسنجی پاسخ‌دهندگان در کشورهای نیوزلند، کره‌جنوبی، استرالیا و ژاپن به ترتیب در سطح ۵۱٪، ۵۴٪، ۵۶٪ و ۶۰٪ با گسترش رابطه با دولت چین مخالفت کردند. در برخوردی متضاد پاسخ‌دهندگان از کشورهای اندونزی و فیلیپین به ترتیب در حد ۵۹٪ و ۶۴٪ با توسعه مناسبات تجاری و سیاسی با چین موافقت کردند.
نگرانی از موقعیت جهانی چین در اروپا نیز گسترش یافته‌است. درصد پاسخ‌دهدگان نگران از چین از ۴۰٪ در سال ۲۰۱۸ به ۶۰٪ در سال ۲۰۲۱ افزایش پیدا کرده‌است. اما در عین حال کماکان اکثریت خواهان گسترش رابطه با چین هستند. این تمایل در کشورهای اروپای شرقی (۶۴٪) از اروپای غربی (۵۹٪) به صورت نسبی بیشتر است.
این نتایج نشانگر قدرت گرفتن کشورهای اقتدارگرا در دوران پساجنگ سرد است که اکنون چین به دلیل قدرت اقتصادی در راس آنها قرار داشته و دمکراسی را به چالش طلبیده است. تمایل اروپا به گسترش رابطه اقتصادی و در عین حال نگرانی امنیتی پارادوکسی را آشکار می‌سازد که چگونه کاهش حساسیت نسبت به ارزش‌های دمکراسی و ملاحظات امنیتی در کشورهای غربی و توجه بیشتر به مسائل اقتصادی باعث شده تا چین نفوذش را در دنیا گسترش دهد.
اگرچه درصد خیلی کمی (۴٪) روسیه را قدرت جهانی قلمداد کرده‌اند اما در حد ۵۲٪ نسبت به افزایش تحرکات خارجی دولت روسیه ابراز نگرانی کردند. در مورد ترکیه حساسیت کشورهای اروپایی به نحو چشمگیری بیشتر است. پاسخ دهندگان اروپایی بیشترین نگرانی از کشورهای اقتدارگرا را نسبت به ترکیه (۶۳٪) نشان دادند که بیشتر از درصد مربوط به روسیه (۶۱٪) و چین (٪۶۰) است.
کاهش حساسیت نسبت به اقتدارگرایی در بین نسل‌های جوان
شکاف ملموس و قابل اعتنایی بین نسل جوان و نسل‌های میان‌سال و کهنسال در خصوص حساسیت نسبت به دولت‌های اقتدارگرا در نتایج پیمایش عمومی فوق دیده می‌شود. درصد نگرانی از دولت‌های ترکیه، چین و روسیه بین پاسخ‌دهندگان در رده سنی بین ۱۸ تا ۳۴ سال به ترتیب ۳۰٪، ۵۳٪ و ۴۴٪ گزارش شده‌است. در حالیکه آمار مشابه برای پرسش‌شوندگان در محدوده سنی بالای ۶۰ سال به ترتیب ۵۲٪، ۷۲٪ و۷۰٪ است.
بهبود چهره دولت آمریکا در دنیا
اکثریت قاطع پاسخ‌دهندگان (۷۰٪) دولت آمریکا را قدرت اول دنیا بشمار آورده‌اند. این آمار برای روسیه (۴٪)، چین (۱۷٪)، ژاپن (۳٪) و هندوستان (۱٪) است. در مقایسه با پیمایش عمومی مشابه در سال ۲۰۱۸ که «دونالد ترامپ» در کاخ سفید حضور داشت، نتایج نظرسنجی سال ۲۰۲۱ بهبود موقعیت دولت آمریکا در ریاست‌جمهوری «جو بایدن» در افکارعمومی کشورهای دمکراتیک را نشان می‌دهد. درصد کسانی که سیاست جهانی آمریکا را نگران‌کننده دانستند در نظرسنجی امسال ۳۳٪ است در حالیکه این رقم در نظرسنجی مشابه پیشین ۵۶٪ بود. در بین پاسخ‌دهندگان آمریکایی نیز روند مشابهی با کاهش نگاه منفی از ۴۳٪ به ۳۰٪ مشاهده می‌شود. اهمیت این موضوع جایگاه دولت آمریکا در دنیا در حفظ و توسعه دمکراسی است.
احتمال وقوع جنگ جهانی سوم
پاسخ‌دهندگان پیرامون احتمال وقوع یک جنگ جهانی دیگر نظرات متنوعی دارند اما تقریبا نیمی از آنها اعلام کردند که چنین اتفاقی را محتمل می‌دانند. بیشترین نگرانی از امکان جنگ جهانی سوم در پاسخ‌دهندگان از کشورهای آمریکا (۵۹٪)، لبنان (۵۸٪) و استرالیا (۵۷٪). پاسخ‌دهندگان اروپایی کمترین نگرانی (۳۸٪) را در کل کشورهای قاره سبز دارند؛ تنها سئوال‌شوندگان اوکراینی (۵۵٪) و قبرسی (۵۴٪) بیش از پنجاه درصد در این خصوص ابراز نگرانی کردند. این داده‌ها نشانگر افزایش نگرانی امنیتی در سطح کلان دنیا و تقدم آن بر ملاحظات معطوف به دمکراسی و حقوق بشر در کنش سیاسی برخی از شهروندان کشورهای دمکراتیک است.
ملاحظات امنیتی
نگرانی‌های امنیتی در بین اکثریت پاسخ‌دهندگان به ترتیب عبارت هستند از: جرم و جنایت (۸۹٪)، تروریسم (۸۳٪)، مهاجرت (۶۳٪) و اسلام‌گرایی (۵۹٪). حساسیت منفی بالا نسبت به مهاجرت و همچنین معلوم نبودن مرز بین اسلام‌گرایی و اسلام‌هراسی عواملی هستند که به رشد گرایش‌های راست فاشیستی و تضعیف آزادی‌ها کمک می‌کنند. بالا بودن میزان بی‌اعتمادی به دیگری نیز وجه دیگری از مشکل یعنی عمق بحران اعتماد را بازتاب می‌دهد. تنها ۳۶٪ شرکت‌کنندگان در پیمایش عمومی یادشده گفتند که می‌‌توانند به دیگری اطمینان داشته باشند.
جایگاه خشونت در کنش اجتماعی
یکی از بغرنج‌ترین نتایج نظرخواهی موضوع استفاده از خشونت است. فقط یک اکثریت شکننده از پاسخ‌دهندگان (۵۶٪) اعلام کردند که در سال‌های آینده می‌توان بدون خشونت اختلافات اجتماعی و سیاسی را حل و فصل کرد. یک اقلیت قابل اعتنا (۴۴٪) استفاده از خشونت را ناگزیر دانسته‌اند.
همچنین ۴۷٪ از پاسخ‌دهندگان استفاده از سلاح گرم در منزل برای دفاع شخصی را ضروری قلمداد کرده‌اند. این درصد برای افراد با سن زیر ۳۵ سال ۵۲٪ و برای افراد با سن بالای ۶۰ سال ۴۰٪ است. بیشترین میزان تمایل به داشتن سلاح ٪در کشورهای آمریکا (۸۴٪)، نیجریه (۷۶٪) و (۶۸٪) صربستان هستند. در حالیکه کشورهای ژاپن (۱۵٪)، کره‌جنوبی (٪۲۱) و فرانسه (۲۶٪) کمترین علاقه به داشتن سلاح گرم را ابراز کرده‌اند. منتهی این آمارها این فرضیه را تقویت می‌کند که نگرانی از ناامنی و بی‌اعتمادی به نهادهای حافظ نظم در سطح قابل اعتنایی در کشورهای دنیا وجود دارد.
نگرانی‌های اقتصادی
مشکلات اقتصادی از دید سئوال‌شوندگان به ترتیب عبارت هستند از: تورم و افرایش بهای مایحتاج روزانه (۹۰٪)، ترس از بحران اقتصادی (۸۹٪)، نابرابری طبقاتی (۸۵٪)، بیکاری (۸۴٪)، تغییرات اقلیمی (۸۱٪). این وضعیت نیز نشانگر تقدم پیدا کردن مسائل معیشتی بر خواسته‌های سیاسی و فرهنگی است.
در مورد فساد اقتصادی نتایج تکان دهنده است. ۱۶٪ پاسخ دهندگان معتقد هستند که تمام سیاستمداران در کشورهای متبوعه آنها فاسد هستند. ۵۰٪ اغلب آنها را ناسالم می‌دانند و تنها ۳۳٪ باور دارند که عده کمی از سیاستمداران آلوده به فساد هستند.
نوع حکمرانی
یافته‌ها در این بخش نشان می‌دهد که چگونه عمق استراتژیک حکمرانی غیردمکراتیک در دنیا رشد نسبی داشته است. البته کماکان در نظر اکثریت پاسخ‌دهندگان دمکراسی و انتخابات الگوی برتر است اما مخالفان و گرایش‌های اقتدارگرا نیز حامیان قابل اعتنایی دارند. ۷۱٪ درصد شرکت‌کنندگان انتخابات و نظام سیاسی مبتنی بر انتخاب مسئولان با رای عمومی را برای تحقق خواسته‌های شان مفید دانسته‌اند. اما ۳۶٪ از پاسخ‌دهندگان با حضور یک فرد قدرتمند در راس نظام سیاسی که پروایی از پارلمان و یا انتخابات نداشته باشد، موافقت کرده‌اند. همچنین ۶۲٪ گفته‌اند که نظام سیاسی باید بر اساس نظر کارشناسان اداره شود. قائلان به این نگاه در مقایسه با زمان قبل از همه‌گیری کووید۱۹ در حد چهار درصد کمتر بودند. همچنین ۵۱٪ پاسخ‌دهندگان عملکرد حکومت‌های اقتدارگرا در مهار و مدیریت همه‌گیری کووید۱۹ را بهتر از حکومت‌های دمکراتیک ارزیابی کرده‌اند.
٪۴۳ شرکت‌کنندگان در پیمایش عمومی گفته‌اند که نظام انتخاباتی در کشورهای آنها شفاف نیست. رضایت از شفافیت نهاد انتخابات در کشورهای غربی و بخصوص بالکان بالای هفتاد درصد است. کشور نروژ با ۸۷٪ بیشترین رضایت از شفافیت انتخاباتی را در بین پاسخ‌ها دارد.
٪۴۴ پاسخ‌دهندگان اعلام کردند که هیچیک از احزاب سیاسی موجود در کشورهای شان نظرات و خواسته‌های آنها را نمایندگی نمی‌کنند. فقط ۲۹٪ باور داشتند که علایق‌شان توسط یک حزب و ۲۷٪ توسط چند حزب ابراز و دنبال می‌شود.
شصت درصد پاسخ‌دهندگان معتقد هستند که در اغلب اوقات وقتی سخن سیاستمداران کشورهای متبوع‌شان را گوش می‌کنند احساس می‌نمایند که آن سخنان ارتباطی با مسائل‌و دغدغه‌های آنها ندارد. این مساله در کنار نظر اکثریت سئوال‌شوندگان در بی‌اعتمادی به رسانه‌ها (۶۰٪) برگ تایید دیگری از شدت بحران اعتماد در عرصه عمومی است.
در کل این یافته‌ها دریچه‌ای به روی فهم چالش‌های پیرامون دمکراسی در شرایط کنونی دنیا می‌گشاید که از درون و بیرون کشورهای هدف مورد تهدید واقع شده‌است. اگرچه دقت این نظرخواهی بالا است اما باز امکان خطا در ان وجود دارد و نمی‌توان لزوما نتایج آن را برابرنهاد واقعیت در نظر گرفت.
***
این مقاله در سایت [دویچه وله فارسی] منتشر شده است.
------------------
منبع پیمایش عمومی:
دستانی که ۴۳ سال نلرزیده است، سپیده حجامی
در حاشیه عملیات تروریستی اخیرِ داعش، علی شاکری زند
