چرا تحولات مذاکرات ایران و غرب الان در حال رخ دادن است؟

از سرگیری گفت‌وگو‌ها سوالاتی در مورد زمان و انگیزه دو طرف را به ذهن متبادر می‌کند. این مذاکرات زمانی اتفاق می‌افتد که برنامه هسته‌ای ایران فراتر از نیاز‌های انرژی هسته‌ای و به سمت سلاح پیش می‌رود. غرب مدذعی است که تهران تهدیدی در جنگ اوکراین است و صد‌ها پهپاد تهاجمی را به روسیه داده است و همزمان به پیشبرد برنامه موشکی خود ادامه می‌دهد. کشور‌های غربی و همسایگان ایران نیز گفته‌اند از این موضوع نگران هستند.

ملاحظات انتخاباتی هم ممکن است برای هر دو طرف وجود داشته باشد. جمهوری اسلامی سال آینده میلادی، انتخابات مجلس را پیش رو خواهد داشت و هرگونه کاهش تحریم‌های غرب می‌تواند به جریان حاکم در این کشور کمک کند. ایالات متحده هم در سال ۲۰۲۴ انتخابات ریاست جمهوری خواهد داشت. آزادی چندین آمریکایی بازداشت شده در ایران در استانه انتخابات در اولویت قرار داده شده است.

«صنم وکیل» مدیر برنامه خاورمیانه شمال آفریقا در اندیشکده چتم‌هاوس لندن به سی‌ان‌ان گفته «هم تهران و هم واشنگتن پیش از انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری به دنبال فرصتی برای سازش و مهار بحران هستند.»

آیا مذاکرات ایران و غرب پیشرفت داشته است؟

در بحبوحه گزارش‌ها مبنی بر از سرگیری مذاکرات بین ایالات متحده و ایران در ماه جاری، آیت‌الله خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی گفته توافق هسته‌ای با غرب «ایرادی» ندارد، مشروط بر اینکه زیرساخت‌های هسته‌ای کشور دست نخورده باقی بماند.

ژست‌های ایالات متحده هم می‌تواند نشان‌دهنده باد‌های موافق باشد. این ماه، ایالات متحده با تعلیق تحریم‌ها موافقت کرد و اجازه انتقال ۲/۷ میلیارد دلار بدهی از عراق به بانک‌های ایرانی را صادر کرد.

میدل‌ایست‌آی پیش از این در گزارشی مدعی شده بود دو طرف توافق کردند که ایران غنی‌سازی اورانیوم ۶۰ درصد را متوقف کند و با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) برای نظارت و راستی‌آزمایی برنامه هسته‌ای خود همکاری کند و در ازای آن تهران مجاز خواهد بود یک میلیون بشکه نفت در روز صادر کند و به منابع مالی مسدود شده خود در خارج از کشور دسترسی پیدا کند. این درآمد‌ها قرار بود منحصراً برای خرید طیف وسیعی از اقلام ضروری از جمله غذا و دارو استفاده شود.

سه منبع ایرانی نزدیک به مذاکرات به میدل‌ایست‌آی گفته‌اند «در هفته‌های اخیر پیشرفت‌های بیشتری در مورد چند موضوع کلیدی از جمله وعده ایران برای عدم حمله به پایگاه‌های آمریکا در سوریه و عراق توسط متحدان ایرانی، حاصل شده است.» یکی از منابع آگاه به مذاکرات گفته «واشنگتن با نادیده گرفتن تحریم‌های مربوط به فروش روزانه یک میلیون بشکه نفت، علاوه بر نفتی که ایران در حال حاضر به صورت مخفیانه می‌فروشد، امتیاز قابل توجهی به ایران داده است.»

همسایگان ایران در مورد مذاکرات چه می‌گویند؟

دیدار‌های اخیر ایران و کشور‌های غربی در کشور‌های عربی منطقه برگزار شده است. به گزارش سی‌ان‌ان، ایران با مقامات اروپایی در امارات و قطر و مقامات آمریکایی در عمان دیدار کرده است. برخی از کشور‌های عربی که از خروج دونالد ترامپ از برجام در سال ۲۰۱۸، زمانی که تنش‌ها با جمهوری اسلامی به بالاترین حد خود در دهه‌های اخیر رسیده بود، استقبال کرده بودند، اکنون به دنبال کاهش تنش در منطقه و با ایران هستند. همین کشور‌ها از اینکه در زمان توافق برجام از مذاکرات کنار گذاشته شده بودند، ابراز تاسف می‌کردند، اما اکنون فعالانه گفتگو را تسهیل می‌کنند.

این وضعیت، اسرائیل را به تنها کشوری تبدیل کرده که صراحتا با از سرگیری مذاکرات مخالف است. بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل در ماه جاری گفته «موضع ما روشن است: اسرائیل به هیچ توافقی با ایران متعهد نخواهد بود و به دفاع از خود ادامه خواهد داد.»

توافق احتمالی ایران و غرب چه ویژگی‌هایی خواهد داشت؟

سی‌ان‌ان نوشته «ایران به صراحت اعلام کرده علاقه‌ای به دستیابی به توافقی که جایگزین برجام شود، ندارد. از طرف آمریکا، بازگشت به این توافق احتمالا به تأیید کنگره نیاز دارد که دستیابی به آن ممکن است دشوار باشد.»

تحلیلگران می‌گویند احیای این توافق در حال حاضر بسیار بعید است. تهران و واشنگتن در عوض می‌توانند به توافقی دست یابند که در ازای لغو برخی از تحریم‌ها، برخی از زندانیان آمریکایی در ایران آزاد شوند. وزیر خارجه عمان گفته است که چنین توافقی «نزدیک» است.

بر اساس گزارش‌های متعدد، کره جنوبی ۷ میلیارد دلار بابت واردات نفت به ایران بدهکار است و آزاد شدن این منابع مالی ممکن است موضوع مذاکرات ایران و آمریکا باشد.

«نیسان رفعتی» تحلیلگر ارشد ایران در اندیشکده گروه بحران بین‌المللی، به سی‌ان‌ان گفته برخی مسائل غیرهسته‌ای مانند حمایت ایران از روسیه که «دولت‌های غربی با نگرانی جدی آن را دنبال می‌کنند» هم در جریان مذاکرات مطرح است.

صنم وکیل به سی‌ان‌ان گفته در صورت حصول توافق، به احتمال زیاد توافق حاصل بیشتر شبیه به «چسب زخم» خواهد بود تا «نوشدارویی» برای حل مسائل باقیمانده بین ایران و آمریکا. مذاکره‌کنندگان قبلاً این مسیر را طی کرده‌اند. مشخص نیست که آیا اجماع در تهران وجود دارد یا خیر و همین امر در مورد دولت بایدن نیز صدق می‌کند.»

آیا مانعی در مسیر مذاکرات هسته‌ای وجود دارد؟

به گزارش رویداد۲۴ منابع ایرانی نزدیک به مذاکرات به رسانه بریتانیایی میدل‌ایست‌آی گفته‌اند که تلاش‌ها برای دستیابی به توافق موقت بین ایران و ایالات متحده با شکست مواجه شده چرا که جریان‌های حاکم در ایران بر سر خواسته‌های آمریکا در مورد آزادی زندانیان به تفاهم نرسیده‌اند. این رسانه گفته با اینکه اوایل این ماه به نظر می‌رسید تهران و واشنگتن پیشرفت خوبی در مذاکرات داشتند اما دو طرف به بن‌بست رسیدند.

یک منبع درون تشکیلات سیاسی ایران به میدل‌ایست‌آی گفته ایالات متحده تاکید کرده است که پیشرفت بیشتر در مذاکرات، مادامی که ایران توافقی بر سر موضوع زندانیان دوتابعیتی آمریکایی و ایرانی نکند، حاصل نخواهد شد. این منبع گفته درخواست آمریکا بر پیچیدگی‌های مذاکرات افزوده و به محل مناقشه تبدیل شده است.

ایالات متحده علناً اعلام کرده که در تلاش برای آزادی سیامک نمازی، عماد شرقی و مراد طاهباز، سه ایرانی-آمریکایی که به اتهام جاسوسی در ایران زندانی شده‌اند، است. ماه مارس، ایالات متحده گزارش‌های رسانه‌های ایران مبنی بر توافق بر سر تبادل زندانیان را به شدت نادرست و «ظالمانه» خواند.

به گفته یک منبع آگاه در جریان اصولگرای ایران، مقامات آمریکایی به طور غیرمنتظره‌ای به دنبال اضافه کردن نام چهارم به فهرست افرادی بودند که می‌خواهند به عنوان بخشی از توافق موقت آزاد شود. این منبع گفته که ابراهیم رئیسی رئیس جمهور آماده است چهارمین زندانی را به عنوان بخشی از این توافق آزاد کند. با این حال، صدا‌های مخالفانی در بین نهاد‌های با نفوذ وجود دارد که اصرار دارند سرنوشت چهارمین زندانی باید به عنوان موضوعی جداگانه مورد بحث قرار گیرد.

ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه ایران روز دوشنبه گفته «موضوع تبادل زندانیان همچنان در دستور کار ما است و طرفین با حسن نیت به دنبال ایفای نقش در این زمینه هستند. البته باید دید که آیا دولت آمریکا آماده تصمیم گیری نهایی در این زمینه است یا خیر.»

۱۵ ژوئن، سخنگوی وزارت امور خارجه، متیو میلر گفته: «بازداشت غیرقانونی اتباع ایالات متحده و تبدیل آن‌ها به اهرم سیاسی غیرقابل قبول است و ما به کار خود برای بازگرداندن هر آمریکایی که به ناحق بازداشت شده، ادامه خواهیم داد.» روز سه‌شنبه، میلر به خبرنگاران گفته که هیچ خبر جدیدی در مورد گفتگو با ایران ندارد.