کیهان لندن - اولین نشانه‌ها برای آماده ساختن شرایط مذاکره در رابطه با یک معامله احتمالی که بتواند جانشین توافق هسته‌ای مصوبه‌ی ۲۶ مهر ۱۳۹۴ که به «برجام» شهرت دارد، در تهران و واشنگتن دیده می‌شود. مدت توافق «برجام» بین جمهوری اسلامی، سه دولت اروپائی (آلمان، فرانسه، بریتانیا)، آمریکا، چین و روسیه، که ایالات متحده در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷، در دور اول ریاست جمهوری دونالد ترامپ از آن خارج شد، در ۲۵ مهر سال آینده خورشیدی به پایان می‌رسد. در ۵ سال گذشته برنامه اتمی جمهوری اسلامی با زیر پا گذاشتن تعهدات برجامی، به ویژه پس از خروج آمریکا از این توافق، گسترش نگران کننده‌ای داشته و بنا بر ارزیابی‌های آژانس بین المللی انرژی اتمی به یک قدمی بمب هسته‌ای رسیده است.
بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید در زمانی تحقق یافته که جهان در این چند سال شاهد تغییرات جدی بوده است. در قلب اروپا روسیه با حمله به اوکراین، شبح جنگ را به این قاره بازگرداند. در خاورمیانه پس از حمله گروه تروریستی حماس در ۷ اکتبر ۲۰۲۲ ( ۱۵ مهر ۱۳۴۲) به خاک اسرائیل، شاهد جنگی ویرانگر در غزه بودیم که با وجود آتش‌بس هنوز ادامه دارد. دو گروه نیابتی مهم جمهوری اسلامی، حماس در نوار غزه و حزب‌الله در لبنان شکست‌های سنگینی متحمل شده‌اند. اسرائیل و جمهوری اسلامی رسما به خاک یکدیگر حمله کردند. اسلامگرایان در سوریه با حمایت ترکیه نقطه پایان بر رژیم بشار اسد گذاشتند و «قصاب دمشق» را مجبور کردند به مسکو فرار کند.
مذاکرات قبل از ورود ترامپ به کاخ سفید آغاز شدند
برپایه حدس و گمان‌ها، گفتگوهای پشت پرده بین تیم دونالد ترامپ و جمهوری اسلامی بلافاصله پس از انتخابات و قبل از مراسم سوگند آغاز شدند. صحبت از چند دیدار ایلان ماسک صاحب شبکه اجتماعی «ایکس»، اتومبیل‌سازی تسلا و مجموعه‌ی «اسپیس ایکس» و «استارلینک» با امیرسعید ایروانی نماینده جمهوری اسلامی در سازمان ملل متحد، در هتلی در نیویورک می‌شود. خبرهای دیگری از ملاقات اعضای تیم دونالد ترامپ با فرستادگان دولت مسعود پزشکیان در مسقط به میزبانی دولت عمان نیز در برخی رسانه ها منتشر شده است. البته برخی سیگنال‌های دیگر نیز در این روزها مشاهده شده که می‌توان آنها را اقداماتی نمادین در جهت هموار کردن راه سخت مذاکره مستقیم تهران با واشنگتن دانست.
سال‌ها بود که برای ورود به مجتمع ریاست جمهوری در تهران، بازدیدکنندگان مجبور بودند از پرچم آمریکا که روی زمین نقش شده بود، عبور کرده و درواقع آن را لگدمال کنند. ناگهان این نقاشی از مجتمع ریاست جمهوری حذف شد. چند روز بعد در مقر اروپائی سازمان ملل متحد، در جریان بررسی ادواری وضعیت حقوق بشر در جمهوری اسلامی، نماینده آمریکا با اینکه برای صحبت ثبت نام کرده بود، رشته سخن را به دست نگرفت. در سه دوره قبلی بررسی وضعیت حقوق بشر در جمهوری اسلامی، که هر چهار یا پنج سال یکبار برگزار می‌شود، همیشه نماینده ایالات متحده یکی از سخت‌ترین منتقدین بود. این سکوت بسیاری را متعجب و بسیاری دیگر را نگران ساخت.
حذف برایان هوک که در دولت قبلی دونالد ترامپ مسئول مسائل ایران در وزارت خارجه و همچنین مسئول تیم انتقالی وی تا روز سوگند ریاست جمهوری بود، نشان دیگری از نشانه‌های آمادگی دولت جدید ایالات متحده برای نشستن بر سر میز مذاکره با جمهوری اسلامی ارزیابی می‌شود. از دیگر سیگنال‌هائی که دونالد ترامپ برای علی خامنه‌ای فرستاده، می‌توان به حذف محافظت امنیتی جان بولتون نماینده سابق آمریکا در سازمان ملل متحد و مایک پمپئو وزیر خارجه سابق در دولت اول خودش اشاره کرد. آنهم در حالی که جمهوری اسلامی از سوی اف‌بی‌آی متهم به تلاش برای ترور این دو سیاستمدار آمریکائی شده است. مایک پمپئو در زمان کشته شدن قاسم سلیمانی (فرمانده نیروی قدس) در دی ۱۳۹۸ در حومه بغداد توسط پهپادهای آمریکائی، مسئولیت وزارت خارجه در دولت نخست دونالد ترامپ را عهده‌دار بود.
پیام‌‌های آمادگی برای مذاکره
در این میان، محمدجواد ظریف در جریان کنفرانس اقتصادی داووس در سوئیس و عباس عراقچی در گفتگو با شبکه تلویزیونی اسکای، صحبت از آمادگی جمهوری اسلامی برای مذاکره مستقیم با آمریکا کرده‌اند. همزمان دونالد ترامپ در یک مصاحبه گفته است که در پرونده ایران از استیو ویتکاف، نماینده‌اش برای خاورمیانه، استفاده خواهد کرد زیرا او «مذاکره‌کننده بسیار خوبی است.» علی خامنه‌ای نیز که تا چند هفته پیش علنا و صریحا در مخالفت با هرگونه مذاکره‌ای با آمریکا صحبت می کرد، در لحن خود تعییر داده و در آخرین سخنرانی‌اش برای مقامات حکومتی در اشاره به مذاکره با ایالات متحده می‌گوید: «باید چشمهای‌مان را باز کنیم و حواس‌مان باشد که با چه کسی مواجهیم، معامله می‌کنیم و حرف می‌زنیم». جمله‌ای که بسیاری آن را به چراغ سبز برای مذاکره با دولت دونالد ترامپ، البته با در نظر داشتن خط قرمزهای جمهوری اسلامی، تعبیر کرده‌اند.
یک دیپلمات باسابقه جمهوری اسلامی که در گذشته در چندین کشور اروپائی به عنوان سفیر خدمت کرده است، به کیهان لندن می‌گوید: «در بیت علی خامنه‌ای مشاورین وی سرگرم تهیه معجونی هستند که قرار است رهبری در صورت آغاز مذاکرات با دونالد ترامپ سر بکشد.» همین دیپلمات سابق می‌افزاید: «در حال حاضر سیاستی که از بیت رهبری به دولت دیکته شده، کاهش تنش با آمریکا برای آماده ساختن شرایط مذاکرات احتمالی است.» این دیپلمات معتقد است که «جمهوری اسلامی هنوز کارت‌هائی برای بازی با آمریکا سر میز مذاکره دارد، اگرچه در مقایسه با یک سال پیش بسیار تضعیف شده است.»
در هر مذاکره‌ای، شرکت‌کنندگان با کارت‌هائی در دست و تقاضاهای حداکثری و حداقلی بر سر میز می‌نشینند. مهم‌ترین کارتی که جمهوری اسلامی می‌تواند روی میز قرار دهد برنامه هسته‌ای و تهدید به ساختن بمب است. کارتی که نه تنها برای اسرائیل و کشورهای منطقه اهمیت فوق‌العده‌ای دارد، بلکه یکی از نگرانی‌های اصلی آمریکا و غرب نیز هست. کارت دیگری که هنوز تا حدی اهمیت دارد و نمی‌توان آن را نادیده گرفت، برنامه‌های پهپادی و موشکی هستند، که اگرچه در جریان دو حمله به اسرائیل مشخص شد در برابر سیستم‌های پدافند مدرن، قابلیت تخریبی محدودی دارند اما در جنگ روسیه علیه اوکراین توانسته‌اند خسارات قابل توجهی به این کشور وارد کنند.
کارت سوخته «محور مقاومت»
کارت تقریبا سوخته جمهوری اسلامی «محور مقاومت» است که توسط قاسم سلیمانی سازماندهی شده بود و هنوز می‌تواند روی میز قرار گیرد. پژوهش‌های تازه‌ی یک مرکز تحقیقاتی دانشگاه تل‌آویو حکایت از این دارند که جمهوری اسلامی در تلاش برای بازسازی «محور مقاومت» است، اگرچه مشکلات مالی روند این تلاش را بسیار کند کرده‌اند. در همین رابطه برخی تحلیلگران اسرائیلی بر این نظر هستند هر مذاکره‌ای که منجر به برداشته شدن حتی برخی از تحریم‌ها بشود، روند بازسازی «محور مقاومت» توسط رژیم ایران را تسهیل خواهد کرد و به همین دلیل نابودی برنامه اتمی با حملات نظامی را منطقی‌تر از مذاکرات برای تعلیق آن ارزیابی می‌کنند. چگونگی برخورد با برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی، موضوع اصلی دیداری است که بنیامین نتانیاهو در روزهای آینده با دونالد ترامپ در کاخ سفید خواهد داشت.
زمانی که دولت اول دونالد ترامپ تحریم‌هائی را پس از خروج از برجام اعمال کرد، کشورهای اروپائی به شدت مخالف بودند. اما امروز و در شرایط کنونی این کشورهای اروپائی هستند که نه تنها مخالف برداشته شدن تحریم‌های آمریکا هستند، بلکه معتقدند که تا قبل از «غروب برجام» در مهرماه آینده باید با فعال کردن «مکانیسم ماشه»، که در این توافق منظور شده است، تحریم‌های بین‌المللی را بازگرداند. اروپا از سال‌ها مذاکره بی‌حاصل با جمهوری اسلامی خسته شده و می‌خواهد برای جلوگیری از تشدید بحران در خاورمیانه و احتمال دستیابی رژیم ایران به تسلیحات اتمی، کار را یکسره کند و علی خامنه‌ای را مجبور به عقب‌نشینی سازد.
پرسش تکراری: تغییر رفتار یا تغییر نظام؟!
از آنسو اما آمریکای دونالد ترامپ می‌تواند با کارت‌های مهمی بر سر میز مذاکره با جمهوری اسلامی بنشیند، که برای نظام حیاتی هستند. یکی از آنها برداشتن تحریم‌های اقتصادی است. کارت دیگر که شاید برای علی خامنه‌ای مهم‌تر نیز باشد تعهد آمریکا به تلاش برای جلوگیری از حمله نظامی اسرائیل به آن است. در دولت جدید آمریکا کم نیستند کسانی که مخالف حمله نظامی اسرائیل به جمهوری اسلامی هستند و خود دونالد ترامپ هم بارها گفته است که مذاکره را بر اقدام نظامی ترجیح می دهد. البته همه اینها را جمهوری اسلامی، در صورتی که از برنامه اتمی و موشکی و سیاست‌های تخریبی منطقه‌ای خود علیه اسرائیل عقب‌نشینی کند، برای این می‌خواهد که باقی بماند! جمهوری اسلامی به دنبال تضمین بقای خود از سوی آمریکاست و خواهان این است که ایالات متحده برای تغییر نظام تلاش نکند.
این در حالیست که هیچکدام از رؤسای جمهوری آمریکا از زمان تشکیل جمهوری اسلامی برنامه تغییر نظام را در دستور کار خود نداشتند و هدف آنها تغییر رفتار نظام بوده است. جمهوری اسلامی نیز می‌داند که تغییر رژیم در ایران که خواست اکثریت مردم است، تنها به دست خود مردم امکانپذیر است و به همین دلیل می‌خواهد که غرب از جمله دولت ترامپ از مبارزات و اعتراضات مردم ایران حمایت نکند تا این تغییر تسهیل نشود.
سه تاجر هندی به طرز مشکوکی در ایران مفقود شده اند
واکنش خبرساز عراقچی به سوال خبرنگار الجزیره
