جمعه 16 آبان 1382

آزمون سرنوشت ساز، تحليل گفتمان پيام های تبريک به شيرين عبادی به مناسبت جايزه صلح نوبل، اميد حبيبي نيا

روش تحقيق ما مبتنی بر تحليل سيزده پيام تبريک شخصيت ها و احزاب در تبعيد و درون حکومتی يا شبه مجاز در جمهوری اسلامی است. در اين تحقيق تمرکز اصلی بيشتر بر محتوا و مضمون سياسی پيام به جای ساز و کار متن بوده است. اين پيام ها از ميان جريانات مختلف سياسی در طيف راست، ميانه رو و چپ ميانه رو بوده است.

تبليغات خبرنامه گويا

advertisement@gooya.com 

Omid_habibi_nia@hotmail.com

تحلیل گفتمان ) Discourse Analysis )یکی از روش های تحقیق و تحلیل متداول در مطالعات رسانه ای، زبان شناختی کاربردی و علوم سیاسی است که با تحلیل انتقادی ساختار و سازه های زبان و محتوای آشکار و پنهان پیام، مضامین اصلی و فرعی متن را برملا می سازد و به علاوه با بررسی های روندمدار امکان درک شیوه های ارتباطی و تفکری پیام دهنده را نیز مشخص می سازد.
از همین رو تحلیل گفتمان در دهه های اخیر برای بررسی های علمی و روشمند سخنان سیاستمداران و سیاست پیشگان بسیار کاربرد یافته است.
روث وداک در توصیف از این روش در کتاب مشهور خود زبان، قدرت و ایدئولوژی آن را یک رویکرد بین رشته ای برای تحلیل انتقادی منش زبانی سخنگویان و سخنرانان در ارتباط با مضامین اجتماعی خوانده است.۱
به عبارت صریح تر تحلیل گفتمان، زبان سیاسی سخنگویان را با معیارهایی عینی برای شناخت پایگاه و مواضع آنان در رابطه با قدرت و مسائل اجتماعی ارزیابی می کند.
در این تحلیل نیز، ما از همین روش برای ارزیابی پیام های تبریک به شیرین عبادی استفاده کرده ایم. روش تحقیق ما مبتنی بر تحلیل سیزده پیام تبریک شخصیت ها و احزاب در تبعید و درون حکومتی یا شبه مجاز در جمهوری اسلامی است. در این تحقیق تمرکز اصلی بیشتر بر محتوا و مضمون سیاسی پیام به جای ساز و کار متن بوده است. این پیام ها از میان جریانات مختلف سیاسی در طیف راست، میانه رو و چپ میانه رو بوده است.۲
اما به دلیل طولانی بودن و تخصصی بودن متن تحلیل ها، جداول و آمارها، تنها به ذکر خلاصه ای از نتایج این تحقیق می پردازیم.

الف- پیام های تبریک
با اعلام اعطای جایزه صلح نوبل امسال به خانم شیرین عبادی تعداد بسیاری پیام های تبریک از سوی احزاب، کانون ها و مجامع ایرانی و نیز شخصیت های سیاسی و فرهنگی برای ایشان ارسال شد.
با بررسی کلی این پیام ها می توان آن ها را در سه دسته کلی جای داد:
-پیام های سازمان ها و احزاب حکومتی
-پیام های سازمان ها و تشکل های غیر دولتی، مستقل و تخصصی
-پیام های نیروها و جریانات اپوزیسیون
در این میان سه موضع گیری در این پیام ها قابل تشخیص بود:
- حمایت کامل
- حمایت مشروط
- موضع نسبتا انتقادی اما مثبت
جدول زیر میزان بستگی هر سه جریان را به مواضع سه گانه فوق نشان می دهد.

j1.gif

چنانچه از جدول بالا نیز می توان دریافت موضع گیری های سازمان ها و تشکل های مستقل، تخصصی و NGO ها در داخل و خارج از کشور که به ارسال پیام تبریک پرداخته بودند، نسبت به دریافت جایزه صلح نوبل به شیرین عبادی بیشتر به سمت مثبت گرایی گرایش داشته است.
اما این ارزیابی تنها بر اساس پیام های تبریک جریانات و شخصیت های سیاسی و به قصد گفتمان شناسی این پیام ها صورت گرفته است؛ از این رو خود به خود می توان گفت که بسیاری از این پیام ها دارای مضامین حمایت، قدر دانی و پشتیبانی هستند.
در این ارزیابی، ما پیام های انتقادی احزاب، شخصیت ها و نهادهای مختلفی که مواضعی منفی نسبت به این جریان داشتند را مورد بررسی قرار ندادیم؛ زیرا هدف اصلی شناخت مفاهیم و ساز وکارهای آشکار و نهان پیام های حمایت بود.
با دسته بندی پیام ها و جریانات سیاسی بر اساس سه نوع موضع گیری، پیام های تبریک سیزده شخصیت و جریان اصلی به عنوان طیف های مختلف حامیان برای تحلیل گفتمانی انتخاب شد؛ که عبارتند از پیام های :
جبهه مشارکت ایران اسلامی، سازمان فدائیان خلق ایران (اکثریت )
رضا پهلوی، علی کشتگر، سربداران (حزب کمونیست ایران مارکسیست لنینیست مائوئیست )، نهضت آزادی ایران، فرح دیبا ( پهلوی )، راه کارگر، حزب دمکرات کردستان ایران، کمیته اتحاد عمل برای دمکراسی (راه کارگر، اتحاد فدائیان خلق، حزب دمکرات کردستان)، جبهه ملی ایران، ابوالحسن بنی صدر و اتحاد برای آزادی.

ب- توصیف از عبادی
اولین گام برای شناخت محتوای پیام جریان سیاسی مورد بررسی، موضع گیری و تصویر سازی (Image Making) آن از خانم شیرین عبادی است. از همین رو ما بطور خلاصه تصویر سازی های جریانات سیزده گانه را در جدول دوم با مفاهیم کلیدی به کار رفته در متن پیام ها آورده ایم:

j2.gif

همان گونه که قابل تشخیص است خنثی ترین تعریف از شیرین عبادی
را سربداران ارائه داده است و ستایش آمیزترین تعریف از وی را سازمان اکثریت در پیام تبریک خود منتشر کرده است.
تاکید مشترک تمام جریانات سیاسی ( به جز سربداران ) بر روی ایرانی بودن و وجوه ناسیونالیستی موضوع نیز قابل اشاره است؛ ضمن آن که جریانات ملی مذهبی و درون حکومتی، آن را با تعابیر اسلامی نیز در هم آمیخته اند. اما تعابیر ناسیونالیستی اکثریت در این زمینه از جریانات ملی و سلطنت طلب نیز بیشتر است.

ج- توصیف از نوبل و اهمیت آن
تحلیل مفاهیم و واژگان به کار رفته در محتوای پیام های تبریک، نشان دهنده آن است که اعطای جایزه صلح نوبل برای جریان های سیاسی مورد بررسی از اهمیت بسیاری برخوردار بوده است.
این اهمیت بطور خلاصه در چند شاخص زیر مورد تاکید قرار گرفته است :
- پیروزی در خشان
-تصدیق مبارزات مردم و اسلام به عنوان حامی آزادی
-افتخار بزرگ برای ایرانیان
-پر اهمیت ترین جوایز قرن
-پیروزی غرور آفرین
جمله پردازی و توصیفات فوق العاده از سوژه، بیش از همه در اعلامیه هیئت اجرایی سازمان اکثریت به چشم می خورد.
در این پیام ها، نیروهای ملی گرا و سلطنت طلب به وجوه ناسیونالیستی موضوع و نیروهای ملی و مذهبی بر وجوه ناسیونالیستی و سازگاری اسلام با حقوق بشر تاکید کرده اند. نیروهای چپ میانه نیز بر اهمیت جایزه در پیشبرد مبارزه برای دمکراسی در ایران صحه گذاشته اند.

د -توصیف از نقش آتی عبادی و انتظار از او
جریانات سیاسی موافق با عبادی، هر یک در پس پیام ها و اعلام مواضع خود انتظاراتی را نیز در برابر این رویداد مطرح کرده اند. جمع بندی یافته ها نشان می دهد که جریانات ملی و میانه رو و درون حکومتی بیشتر تمایل داشته اند تا عبادی نقش آلترناتیو جدیدی را در معادلات سیاسی بیابد.
واضح ترین اعلان انتظارات در اطلاعیه اکثریت آمده است :
"سازمان فداييان خلق ايران ( اکثريت) اين پيروزی تاريخی را به شيرين عبادی و همه ياران و بستگان او، به زنان و جامعه ايران، و به خانواده بزرگ حقوق بشر شادباش گفته، پيروزی و پايداری او را در نبرد عظيمش برای صلح و آزادی خواستار است."
جدول سه، نقش گزینی برای عبادی از دید سازمان ها و شخصیت های سیاسی حامی را نشان می دهد:

j3.gif

آن چنان که جدول سه نشان می دهد، احزاب و نیروهای موافق با شیرین عبادی نقش و جایگاه وی در روند مبارزه مسالمت آمیز درون جمهوری اسلامی را برجسته کرده و با تعابیر متفاوت ولی تقریبا هم سان، وی را به عنوان یکی از تکیه گاه های آتی توسعه جنبش اعتراضی مسالمت جویانه قلمداد کرده اند.
ه- وجوه اشتراک
بررسی وجوه اشتراک محتوای پیام های تبریک جریانات سیاسی موافق شیرین عبادی با توجه به پارامتر های چهار گانه پیشین ( در اصل پارامترهای بسیاری در نظر گرفته شد اما در این گزارش فشرده تحقیق، تنها همین چهار متغییر برای سهولت کار و ارائه اطلاعات چکیده، مورد تاکید قرار گرفت ) نشان دهنده نتایج جالبی است که در جدول چهار قابل تشخیص است.

j4.gif

از یافته های جدول بالا چنین بر میآید که جریانات سیاسی حامی شیرین عبادی با گرایش های مختلف، بیشتر به تغییرات درون زا در نهادهای سیاسی و موازنه داخلی جناح های سیاسی درون رژیم دل خوش کرده اند.۳
از این جدول می توان یافته های زیر را بطور خلاصه استخراج کرد:
۱-بیشترین همگرایی با جریانات دیگر از سوی سازمان اکثریت به چشم می خورد.
۲-کمترین همگرایی با جریانات دیگر از سوی سربداران مشاهده می شود.
۳-میان مواضع اکثریت و اتحاد برای آزادی، ابوالحسن بنی صدر، فرح پهلوی، جبهه مشارکت، جبهه ملی، راه کارگر و علی کشتگر همگرایی بیشتری در این زمینه وجود دارد.
۴-مواضع راه کارگر در این زمینه به مواضع رضا پهلوی نزدیک شده است؛ ضمن آنکه مواضع اتحاد عمل برای دمکراسی بیشتر به مواضع اکثریت گرایش یافته است.
۵-مواضع سربداران بیش از همه با مواضع اکثریت در تعارض است.
۶-مواضع سربداران در مرز ناهمگرایی و همگرایی با جریانات دیگر در این بررسی قرار گرفته است.
۷-میانگین همگرایی جریانات سیاسی مورد بررسی در این زمینه
"۷" است؛ به عبارت دیگر می توان همگرایی جریانات سیاسی مورد بررسی در این زمینه را علیرغم اختلافات احتمالی دیگر آنها قابل توجه ارزیابی کرد.

جمع بندی و تحلیل نهایی

چکیده نتایج این تحلیل نشان می دهد که :
۱- علیرغم اختلافات مواضع احتمالی در میان بسیاری از جریان های سیاسی مورد بررسی، در مورد حمایت از شیرین عبادی هم گرایی قابل ملاحظه ای موجود بود.
۲- میان جریانات راست و میانه اتفاق نظر بسیاری در مورد نقش آتی شیرین عبادی موجود بود.
۳- توجه به زمینه اسلامی در اعطای جایزه نوبل و مسلمان بودن شیرین عبادی در پیام های جریان های درون حکومتی و ملی و مذهبی قابل تشخیص بود.
۴-میان محتوای پیام های فرح پهلوی و رضا پهلوی کمتر از حد انتظار هم گرایی وجود داشت.
۵- تفسیر عام جریانات مورد بررسی از این جایزه نشان گر آن است که بیشتر این جریانات به تغییر از درون حکومت معتقد هستند و به عبارت صریح تر طرفدار رفرم ( اصلاحات ) هستند.
۶-تعابیر به کار رفته و القابی که در جمله پردازی های بیانیه هیئت اجرایی اکثریت به کار رفته بود، بیش از همه نقشی خارق العاده و کاریزماتیزه شده به شیرین عبادی می بخشد.
۷-خصیصه های گرایش به ایجاد رهبری نوین پیرامون شیرین عبادی در روند رفرم طلبی در بیانیه های اکثریت، حزب دمکرات و جبهه ملی بیش از سایر جریانات به چشم می خورد.
۸- تصویر سازی از شیرین عبادی در تعبیر موازنه قدرت سیاسی در ایران بیانگر آن است که اکثریت بیش از همه نیروهای درون و برون حکومتی به احتمال رویارویی مسالمت آمیز عبادی با قدرت حاکم دل بسته است.
۹- مواضع سربداران ( ح.ک.م.ل.م) با تعبیر و تفسیر سایر جریانات مورد بررسی از نقش آتی شیرین عبادی متفاوت بود.
۱۰-سازمان فدائیان خلق ( اکثریت ) بیش از سایر جریانات سیاسی در مواضع خود اشتیاق به همگرایی و مواضع مشترک با جریانات همسو میانه و راست از خود نشان می دهد.
به این ترتیب از آنجا که هموراه در تحلیل های گفتمانی موضع سخنگو و جریان مورد بررسی با قدرت و همنوا سازی یا ضدیت با آن مورد تاکید قرار گرفته است در یک نگاه اجمالی می توان گفت اغلب جریانات سیزده گانه مورد بررسی در این تحقیق به تغییرات مسالمت آمیز و به دور از دگرگونی های رادیکال در ساختار قدرت معتقد بوده و در نتیجه اعطای جایزه صلح نوبل به خانم شیرین عبادی را فرصتی برای به تکاپو واداشتن جناح هایی از دورن و خارج از رژیم که صریحا خواستار سرنگونی رژیم جمهوری اسلامی و جایگزینی آن با حکومتی دیگر نیستند، برای تصرف سهم بیشتری از قدرت سیاسی فرض کرده اند.
در اینجا پیش از آن که قضاوت شخصی را در این باره دخالت دهیم، می توان گفت که خود این واقعه آزمون خوبی برای شناخت ماهیت مطالبات سیاسی و اجتماعی جریانات سیاسی مورد بررسی در پس برنامه ها و یا شعارهای سیاسی گاه نا متمایز و غیر مدون و نا روشن آنها بود؛ آزمونی که درستی و یا نادرستی این مواضع برای حمایت از شیرین عبادی را در روزهای آتی نشان خواهد داد و محکی خواهد شد برای ارزیابی از فراست و درک این جریانات از پروسه قدرت در ایران و موضع گیری آنها در برابر قدرت به مفهوم ایدئولوژیک آن.

پانویس ها:
یک : در این زمینه نگاه کنید به :
Ruth Wodak :Language Power and Ideology(1990)
دو: معیار اصلی در جناح بندی جریانات سیاسی موضع آن ها نسبت به " قدرت " بوده است؛ به عبارت دیگر جریاناتی که خواستار سرنگونی قدرت حاکم و از میان بردن تمرکز قدرت به نفع نیروها و طبقات فرودست از طریق انقلاب قهر آمیز هستند چپ ( یا چپ رادیکال ) و جریاناتی که در عین طرفداری از طبقات فرودست به مصالحه با بخش هایی از حاکمیت و یا جریانات قدرت گرا حامی سرمایه داری متمایل هستند، چپ میانه تلقی می شوند. دو نمونه از این دو جریان از دیدگاه برخورد با "مرجع قدرت " به عنوان چپ رادیکال یا انقلابی، اتحاد انقلابی نیروهای کمونیست و چپ است، که پس از دو هفته موضعی منفی نسبت به طرفداری از شیرین عبادی گرفت؛ و راه کارگر که بلافاصله موضعی حمایت گرانه از عبادی اتخاذ کرد، را به عنوان چپ سازشکار یا میانه می توان فرض کرد؛ اما فدائیان اکثریت را می توان در زمره میانه روها(غیر چپ) محسوب کرد؛ زیرا مواضع آنها به رغم برخی گرایش های چپ نمایانه بیشتر به مواضع احزاب میانه یا راست درون حکومتی نزدیک است.
از همین قرار سایر نیروها را به جز سربداران می توان به جریان های راست و میانه رو نزدیک شمرد؛ سربداران اگر چه گاه با چپ میانه و گاه با چپ رادیکال ( از منظر سرنگونی طلبی نظام بورژوازی) نزدیک است، ولی در این مورد با چپ میانه مواضع یکسانی در حمایت از عبادی ندارد.
سه : علامت کوچکتر در این جا نشانه نزدیکی بیشتر و علامت بزرگتر نشانه دوری بیشتر از یک جریان دیگر در بررسی میزان همگرایی سیاسی است.
متن پیام ها:
برای طولانی نشدن متن گزارش تحقیق از ذکر متن کامل پیام ها در این تحقیق خودداری شد. ولی خواننده می تواند این پیام ها را در صفحات اینتر نتی جریانات ذیربط بیاید.
توصیه برای مطالعات آتی:
مطالعه تغییر مواضع جریانات حامی شیرین عبادی در یک پروسه روند مدار
مطالعه صحت و اثبات مفاهیم به کار رفته در این پیام ها در روند مبارزات آتی
بررسی زمینه های افتراق نیروهای مخالف نقش آلتر ناتیوی عبادی با حامیان وی
تحلیل گفتمان و تحلیل محتوای پیام های شیرین عبادی و ارزیابی افتراق و اشتراک همگرایی این پیام ها با مواضع انتشار یافته گروه های حامی
می تواند به عنوان سرفصل های مطالعاتی آتی پژوهشگران ارتباطات سیاسی قرار گیرد.

امید حبیبی نیا
دانشجوی دکترای مدیریت ارتباطات و تحقیقات
بروکسل-دانشگاه اروپایی ارتباطات
آبان۸۲-نوامبر۲۰۰۳

دنبالک: http://mag.gooya.com/cgi-bin/gooya/mt-tb.cgi/1060

فهرست زير سايت هايي هستند که به 'آزمون سرنوشت ساز، تحليل گفتمان پيام های تبريک به شيرين عبادی به مناسبت جايزه صلح نوبل، اميد حبيبي نيا' لينک داده اند.
Copyright: gooya.com 2016