زهرا اشراقي نوه‌ي بنيانگذار جمهوري اسلامي: اگر راي مردم به جمهوري اسلامي، منفي بود، امام (ره) هرگز نظرشان را به مردم تحميل نمي‌كردند، ايسنا

زهرا اشراقي اگرچه پذيرفت به خاطر آن كه نوه‌ي بنيانگذار جمهوري اسلامي است، از خاطرات و انديشه‌هاي حضرت امام خميني(ره) سخن بگويد ولي اين كار را بسيار دشوار مي‌داند و در نهايت وسواس حرف مي‌زند. وي حضرت امام(ره) - پدربزرگ خود - را آقا مي‌خواند و از مرام و منش مردمي، ساده‌زيستي، دقت‌نظر، پويايي اجتهاد و ديدگاه هاي فقهي ايشان مي‌گويد و خاطراتي را در ميان مي‌گذارد.

او در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، عشق مردم به حضرت امام خميني (ره) را غيرقابل بيان و اثبات مي داند و مي‌گويد: عشق به امام (ره) همچون علم حضوري است و نه حصولي.

اشراقي با اشاره به اينكه نسل جوان امروزي امام (ره) را درك نكرده است، تبيين انديشه‌هاي حضرت امام(ره) براي اين نسل را مشكل دانسته، بر لزوم آن تاكيد مي‌كند و مي‌افزايد: براي اين كار بايد آرمانها، اهداف، انديشه‌ها و افكار امام را به گونه‌اي اثباتي و منطقي تبيين كنيم؛ چرا كه نسل جوان به علت آنكه امام را نديده‌اند، نمي‌توانند تعبدي ايشان را بپذيرند و بايد كاري كرد كه امام را تعقلي درك كنند.

وي با تاكيد بر مردمي بودن انقلاب اسلامي و اهميت نقش مردم در پيروزي آن و در انديشه امام خميني(ره)، انقلاب اسلامي را انقلاب سياسي دانست و يادآور شد: پيش از انقلاب، آزادي اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي وجود داشت ولي مردم از آزادي سياسي به ويژه آزادي بيان بي‌بهره بودند.

به اعتقاد وي، آرمان امام(ره) هديه‌ي «آزادي» به مردم بود و مردم هم بر همين اساس شعار "استقلال، آزادي" را سر مي‌دادند. امام (ره) آنقدر به اصل آزادي معتقد بودند كه نظام جمهوري اسلامي را به رفراندوم گذاشتند تا مردم آزادانه عنوان نظام را برگزينند و مطمئنا اگر راي مردم به جمهوري اسلامي، منفي بود، امام (ره) هرگز نظرشان را به مردم تحميل نمي‌كردند. چرا كه امام(ره) به نقش و حضور مردم در صحنه، اهميت بسياري مي‌دادند. همچنانكه در اولين سخنراني خود در بهشت زهرا، ميزان را راي ملت دانستند و گفتند كه به پشتيباني ملت، دولت تشكيل خواهند داد.

وي همچنين به اجتهاد پوياي امام(ره) و همراهي و همگامي نظرات ايشان با زمان و مكان اشاره كرده و مي‌گويد: «امامي كه من پيش از انقلاب مي‌شناختم با امام پس از انقلاب متفاوت بود چرا كه امام دين را براي تمام اعصار مي‌دانست. بر همين اساس مطمئنا اگر امام (ره) در همين دهه در قيد حيات بودند، پاسخ‌هاي جديد و متفاوتي به مسايل روز ارائه مي‌دادند».

به زعم وي همين امر وجه تمايز امام (ره) از ديگر عالمان ديني هم عصر ايشان بوده است. امام (ره) همواره اقتضائات زمان و مكان را در تمامي عرصه‌ها لحاظ مي‌كردند و معتقد بودند حتي برخي موارد فروع دين را هم بنابر مصلحت تعطيل مي‌كردند. همچنانكه اعزام به حج را براي مقطعي تعطيل كردند.

اشراقي، تشكيل مجمع تشخيص مصلحت نظام را هم در همين راستا ارزيابي كرد و افزود: امام(ره) به همان ميزان كه به نقش مردم اهميت مي‌دادند، براي نمايندگان آنها هم احترام قائل بودند و معتقد بودند كه اگر تصويب ماده‌اي از نگاه قاطبه‌ي نمايندگان ملت ضروري است ولو اينكه به نظر شوراي نگهبان با شرع مخالف باشد؛ بايد به تصويب برسد. از اين‌رو مجمع تشخيص مصلحت نظام بايد متشكل از كارشناسان در عرصه‌هاي مختلف باشد.

وي در پاسخ به اينكه نيروهاي خط امامي، احزاب و گروههاي مختلف چقدر در تحقق آمال و انديشه‌هاي امام (ره) موفق بوده‌اند؟ به خبرنگار ايسنا گفت: « من چندان موافق عنوان خط امام براي يك گروه نيستم چراكه ممكن است آنها بر اساس سلايق شخصي خود دست به كاري بزنند و مخاطبان تصور كنند كه اين كار بر اساس انديشه‌هاي امام (ره) است؛ ولي مطمئنا بيشترين ضربه را احزاب و گروههايي به امام (ره) زده و مي‌زنند كه براي رسيدن به اهداف خود، امام (ره) را وسيله قرار مي‌دهند. حال آنكه هم گروهي كه به اجتماعات حمله مي‌كند و افراد مختلفي را به زندان مي‌اندازد با ادعاي آنكه پيرو و تابع امام(ره) است، چنين كاري مي‌كند و هم آنانكه خودشان را خيلي روشنفكر مي‌دانند، معتقدند كه پيرو خط امام(ره) هستند. بر همين اساس خط امام(ره) به جاده‌اي براي تمامي گروهها تبديل شده كه هركس به نفع خود در آن مي‌راند و از آن بهره‌برداري مي‌كند».

اشراقي ادامه داد: ممكن است جوانان نسل امروز بر اساس عملكردهاي اين گروههاي مدعي تابعيت از امام (ره) نسبت به ايشان شناخت پيدا كنند كه همين بزرگترين ضربه را به وجهه و اعتبار امام (ره) در جامعه مي‌زند.

اشراقي با بيان اين‌كه مخالفتهايي در زمان امام (ره) با ايشان مي‌شد و چه‌بسا ايشان در بيان نصايح و عقايدشان چندان راحت نبودند، ادامه داد: ولي در واقع از آنجا كه انديشه‌ي امام(ره)، انديشه‌اي پويا و پيشتر از زمانه بود؛ ايشان طرح بسياري مسائل را به مصلحت جامعه‌ي آن روز نمي‌دانستند. همچنان‌كه پس از انتقاداتي كه به تفسير سوره‌ي "حمد" از جانب امام (ره) مطرح شد؛ ايشان احساس كردند كه اين امر ممكن است باعث اختلاف ميان برخي علما شود و به همين علت از ادامه‌ي آن منصرف شدند.

به اعتقاد وي مخالفتهايي كه در اين زمينه (چگونگي تفسير سوره حمد) با امام (ره) مي‌شد به علت فضاي بسته‌ي نشأت‌گرفته از پيش از انقلاب بود؛ چراكه حتي بسياري از افراد مؤمن در آن زمان اجازه‌ي تحصيل به دختران خود نمي‌دادند و جو مذهبي خشكي حاكم بوده است.

نوه‌ي امام خميني (ره) با اظهار تاسف از اينكه امام (ره) تنها مدت اندكي پس از انقلاب، در قيد حيات بودند و اين مدت نيز قرين با مسائل جنگ تحميلي عراق با ايران بود، خاطرنشان كرد: ما نتوانستيم آراء و انديشه‌هاي امام (ره) را آنطور كه بايد بشناسيم؛ به همين نسبت هم شناساندن آن نيز به نسل جوان مشكل است.

به گفته‌ي وي، ضعف شناخت صحيح از امام(ره) و يا انعكاس ناصحيح از انديشه‌هاي ايشان، عواقب وخيمي را براي جامعه در پي خواهد داشت. همچنانكه عليرغم اينكه انقلاب اسلامي ايران به منظور و با هدف آزادي سياسي به ويژه آزادي بيان به پيروزي رسيد؛ برخي فعالان سياسي به جرم آنكه اقدام و يا انديشه‌اي بر عليه امام(ره)، انقلاب و نظام داشته‌اند، محبوس شده‌اند و همين بيشترين ضربه را به چهره‌ي امام(ره) مي‌زند و برداشت منفي‌اي را در ذهن جوانان ايجاد مي‌كند. حال آنكه اين عارضه هزينه‌هاي بسياري را به نظام و كشور متحمل مي‌كند كه شايد به سادگي قابل پرداخت نباشد.

اشراقي همچنين با اشاره به اينكه نسل جوان، امام(ره) را از طريق رسانه‌ها و سخنراني‌هايي كه اشاراتي به ايشان دارند مي‌شناسد، متذكر شد: مادامي‌كه عدم التزام به امام (ره) و انقلابي كه ايشان پايه‌گذاري كردند، موجب رد صلاحيت گسترده‌ در انتخابات مختلف مي‌شود، نمي‌توان انتظار داشت كه نسل جوان به اندازه كسانيكه امام (ره) را درك كرده‌اند، به ايشان دل ببندند.

نوه‌ي امام خميني (ره) در تبيين خاطراتي كه از ايشان دارد به اعتقاد و اهميتي كه ايشان براي نظر جمع و شورايي قائل بودند، اشاره كرده و به ايسنا مي‌گويد: امام (ره) حتي براي ادامه‌ي جنگ نيز نظري مشورتي اتخاذ كردند و به نظر جمع گردن نهادند.

به گفته‌ي وي هرگاه كه نمايندگان مجلس، نخست‌ وزير و رييس جمهور براي حل اختلافات في‌مابين خود نزد امام (ره) مي‌آمدند، ايشان خطاب به آنها مي‌گفتند؛ "خودتان بايد اين مسائل را حل كنيد و خودتان به جمع‌بندي برسيد".‌ به همين علت امام (ره) هيچ‌گاه در مسائل جزئي دخالت نمي‌كردند، مگر آنكه احساس مي‌كردند كه اسلام و انقلاب در خطر است و اقدامي به ضرر كشور در دست انجام است. مثلا زماني كه به ايشان اطلاع دادم كه در كلاسهاي دانشگاه بين دانشجويان دختر و پسر ديوار كشيده‌اند، ايشان فورا دستور لغو چنين كاري را دادند.

اشراقي گفت: "يادم هست در جماران زماني كه امام (ره) از حسينيه‌ به حيات منزلشان مي‌آمدند، همچنان فرياد «درود بر خميني» مردم به گوش مي‌رسيد و من در خصوص عشق و محبت مردم با ايشان حرف زدم. ايشان در پاسخ به من گفتند كه نبايد تحت تاثير اين شعار و يا حتي جاري شدن عكس آن بر زبان‌ها قرار گرفت . اين امر به منزله‌ي آن است كه امام (ره) از هرنوع حب نفس و مقام، به دور بود و همواره خود را از اين فضا دور نگه داشته، مدام در تمرين دروني و عرفاني بودند".

وي در ارزيابي واكنشهايي كه نسبت به تاييد ميرحسين موسوي از سوي امام (ره) شد، تصريح كرد: به ياد دارم وقتي انتقادهايي كه از ميرحسين موسوي مي‌شد، به سمع امام (ره) مي‌رسيد؛ ايشان تاكيد مي‌كردند كه موسوي بهترين گزينه است، چرا كه در شرايطي كه كشور در جنگ به سر مي‌برد، به بهترين نحو آن را اداره مي‌كرد؛ طوري كه نه قحطي پيش آمد و نه كسري بودجه.

اين عضو خانواده‌ي امام (ره) در يادآوري خاطرات خود، به ساده‌زيستي بنيانگذار جمهوري اسلامي اشاره كرد و گفت: « به ياد دارم كه امام (ره) در يك ماشين پيكان و بدون محافظ شخصي در شهر قم رفت و آمد مي‌كردند و همواره در طي راه مورد استقبال مردم قرار مي‌گرفتند. حتي زمانيكه امام (ره) به تهران آمدند هم حاضر نشدند با محافظ و تشريفات رفت و آمد كنند. روزي كه تشريفاتي براي عزيمت ايشان به شهرري و زيارت مرقد " حضرت عبدالعظيم حسني" مهيا شده بود، حاضر نشدند با اين تشريفات به زيارت بروند و به همين علت (پرهيز از هرگونه تشريفات) هم در طول دوران زندگي‌اشان در تهران، هرگز از خانه‌شان خارج نشدند. مردم نيز وقتي كه مي‌ديدند رهبرشان، هم‌سطح با آنها زندگي مي‌كند، بيش از پيش به امام(ره) دل مي‌بستند و اين مسأله برايشان بسيار مهم بود».

وي با اشاره به تاكيد امام (ره) به اصل "از كجا آورده‌ايد" از اينكه تاكنون هيچ‌كس به اين اصل پاسخ نگفته است، اظهار تاسف كرد و به خبرنگار خبرگزاري دانشجويان ايران گفت: به خاطر دارم كساني را كه كوخ‌نشين بودند و امروز كاخ‌نشين شده‌اند. مطمئنا چنين افرادي از درد مردم بي‌اطلاع‌اند. متاسفانه پس از رحلت امام(ره) رانت‌خواريها و مشكلات اقتصادي بيشتر شده است.

اشراقي از خاطره‌ي ديگري كه از پدر بزرگش دارد، اينچنين مي‌گويد: يكبار با پدرم كه براي يك سفر اداري عازم مشهد بود همراه شدم و اين كار من به شدت مورد اعتراض امام (ره) واقع شد. ايشان اين كار من را به منزله‌ي يك كار حرام مي‌دانستند، چراكه من براي اين سفر بليطي تهيه نكرده بودم و با هزينه‌ي دولت به اين سفر رفته بودم.

وي در بخش ديگري از سخنان خود، گفت: اگرچه امام(ره) براي سفر حج احترام و ارزش زيادي قائل بودند ولي آن را براي هر فرد فقط يك بار الزامي مي‌دانستند. يادم هست زمانيكه از تعلق خاطرم به سفر حج برايشان گفتم، در پاسخ به من گفتند "اگر از چنين تمكن مالي‌اي برخوردار هستي و براي ثواب مي‌خواهي به چنين سفري بروي، هزينه‌ي سفر كسي را متقبل شو كه از چنين تمكن مالي‌اي برخوردار نيست، اين كار ثوابش بيشتر است".

او كه امام (ره) را يك عالم روشنفكر ديني مي‌داند، متذكر مي‌شود كه امام (ره) هرگز نگاهي تحميلي در دين نداشتند و از دين تعبير سختي ارائه نمي‌دادند.

به اعتقاد وي شايد به همين علت است كه همواره برخي از اعضاي خانواده‌ي امام (ره) مورد انتقاد و اعتراض كساني قرار گرفته‌اند كه در دين بسيار سختگير بوده‌اند.

گفت‌وگو از نسرين وزيري