مجتهدزاده : در بحث نظام حقوقي خزر ، فرمول تقسيم و مشاع کارساز است، ايرنا

"پيروز مجتهد زاده " گفت : درياى خزر را نه مي توان يکپارچه مشاع اعلام
کرد، يعني مشاع ساحل به ساحل و نه اينکه سرتاسر آن را تقسيم کرد، بلکه يک
فرمول تقسيم و مشاع مي تواند کارساز باشد و اين يک تفاهمي است که تقريبا
در ميان پنج کشور قطعيت پيدا کرده است .
رييس بنياد پژوهشي "يوروسويک لندن " روز چهارشنبه در گفت و گوى اختصاصي
با خبرنگار ايرنا افزود : در بحث نظام حقوقي درياى خزر، مقدارى پيشرفت
حاصل شده و اقداماتي صورت گرفته است ولي ميزان پيشرفت و اقدامات صورت
گرفته در مقايسه با دوراني که اين مساله مطرح شده ، بسيار کند بوده است .
استاد ژئوپلتيک دانشگاه تربيت مدرس تهران ، در پاسخ به اين پرسش که
توافق دوجانبه و چند جانبه کشورهاى ساحلي را چگونه ارزيابي مي کنيد، اين
اقدام را حرکت به طرف فرمول مشاع و تقسيم دانست و گفت : روسيه و دو کشور
آذربايجان و قزاقستان توانستند بخش هاى ساحلي مربوط به خودشان را بين خود
تقسيم کنند که اين در عمل نشان مي دهد که حرکت مثبتي است و استنباط اين که
چنين حرکتي حقوق ديگر کشورها را ضايع کرده ، واقعي نيست .
وى افزود : تصميماتي که آنها مي گيرند به حوزه دريايي خودشان در شمال
خزر مربوط است و هيچ ربطي به تعيين رژيم حقوقي کل درياى خزر ندارد و حتي
اين اتهام که حرکت آنها تا وسط دريا کشيده مي شود، درست نيست .
مجتهد زاده با بيان اين که "اين حرکت درست احتمالا از طرف ايران ،
ترکمنستان و آذربايجان هم پيگيرى مي شود"، اظهار داشت : شواهدى در دست است
که اين سه کشور هم همين راه را دارند مي پيمايند و سعي مي کنند که به صورتي
به توافق برسند که بخش هاى ساحلي مربوط به خود را سر و ساماني بدهند و
مرزهاى خود را در آن قسمت ها تعيين بکنند.
وى ادامه داد : اگر چنين پيشرفتي حاصل شود، تنها بخشي که بلاتکليف
مي ماند، بخش مرکزى و ميانه درياى خزر است و وقتي که حاشيه تقسيم بشود،
خود به خود بخش مياني براى مشاع اعلام شدن باقي مي ماند.
اين صاحب نظر در امور ژئوپلتيک تاکيد کرد : ما نياز داريم که بخش
داخلي درياى خزر مشاع قلمداد شود تا پنج کشور بتوانند در همسايگي
جغرافيايي يکديگر قرار بگيرند.
وى اين امر را از نظر محيط زيست ، امنيت ، کشتيراني و شيلات در اداره
امور درياى خزر بسيار مهم خواند و تاکيد کرد که اداره اين امور در خزر
نيازمند همکارى پنج کشور است و اين همکارى تنها در شرايطي عملي خواهد بود
که آنها در همسايگي جغرافيايي هم باشند، در غير اين صورت درياى خزر از هر
نظر به خصوص از نظر زيست محيطي و امنيتي به سرنوشت بسيار دلخراشي
دچار مي شود و چنين وضعيتي به سود هيچ يک از ملل ساحلي نيست .
استاد دانشگاه تربيت مدرس با اشاره به اينکه ممکن است ، بخش مياني به
تمامي مشاع اعلام شود يا اين که کف دريا مثل بقيه مناطق ساحلي تقسيم شده و
بدنه آبي دريا مشاع اعلام شود، تصريح کرد که اين امر به توافق پنج کشور
ساحلي بستگي دارد و آنها بايد با توافق خودشان مساله را حل کنند.
مجتهد زاده در پاسخ به اين پرسش که موضع جمهورى اسلامي ايران در اين
زمينه چيست ،اظهار داشت : آثار و علايم موجود، حکايت از اين دارد که دولت
ايران بيشترين سختگيرى را تاکنون در اين زمينه داشته است ، ولي اکنون
نشانه هايي در دست است که کشور ما نيز به طرفي که تشريح کردم حرکت مي کند و
اين فرمولها را مورد توجه قرار مي دهد. اين نويد مثبتي است که مي توانيم به
برآورده شدن حق ايران و حل شدن مسائل درياى خزر اميدوار باشيم .
اين استاد دانشگاه تاکيد کرد که در تعيين مرز و تقسيم سرزمين و آب
کسي در ابتداى کار از سهم و اندازه سهم صحبت نمي کند.
وى با انتقاد از اينکه دولت ايران سهم ۲۰ درصد و۵۰ درصد را در مساله
نظام حقوق درياى خزر به ميان آورد ، گفت : با اين حرف ايران در مباحث
مربوط به خزر منزوى شد، چون چنين بحثي متداول نيست و طرح چنين بحث هايي
خود به خود افزون خواهي و بي اعتنايي نسبت به حقوق ديگران را مطرح مي کند و
به زيان کشورها تمام مي شود ولي خوشبختانه به نظر مي رسد که ما در عمل به
اين تجربه رسيديم که نبايستي چنين کارى مي کرديم و ديگر نبايد اين کار را
بکنيم .
وى ادامه داد : اگر خيلي علاقمند هستيم که ببينيم در نتيجه اجراى دقيق
اين فرمول از نظر علمي چه سهمي به ما مي رسد، بايد صبر کنيم تا مرزها
تعيين شود و تقسيمات صورت بگيرد، ثبت و تصويب شود، در آن صورت اگر کسي
علاقمند است که محاسبه کند سهمش چقدر مي شود، اقدام به اين کار بکند.
مجتهد زاده در همين رابطه گفت : در خليج فارس و ديگر مناطق دريايي نه
ما و نه ديگر ملت ها، پس از تعيين تکليف حقوقي و جغرافيايي اين مناطق
چرتکه برنداشتيم و سهم خود را ارزيابي نکرديم .
وى اضافه کرد : من به شما اطمينان مي دهم که اکثريت قريب به اتفاق
کشورهاى دنيا حتي نمي دانند که سهمشان از مناطق دريايي که تقسيم شده است ،
دقيقا چقدر است ، چون اين مباحث ، مباحث درصدى سهم نيستند و مربوط مي شوند
به اينکه شکل و طول سواحل کشورها به چه صورتي است و مقررات بين المللي چه
حکم مي کند.
مجتهد زاده در پاسخ به پرسشي در رابطه با موضع آذربايجان گفت :
جمهورى آذربايجان از ابتدا موضع سفت و سختي را آغاز کرد و متاسفانه بر
اين موضع خود پافشارى داشت ، ولي اکنون اين پافشارى به اندازه دو سال پيش
نيست .
وى در تشريح موضع جمهورى آذربايجان گفت : موضع باکو از ابتدا اين
بوده است که سراسر درياى خزر همانند يک درياى آزاد و برابر مقررات
بين المللي بايد تقسيم شود و اين جمهورى حاضر به گفت و گو در اين زمينه
نبود و هيچگونه تعديلي در مواضع خود ايجاد نمي کرد.
وى افزود : بزرگترين مشکل اين خواسته ، اين است که ما در ميانه دريا يک
بخش مرکزى مشاع نداشته باشيم و لاجرم اين پنج کشور در همسايگي يکديگر قرار
نمي گيرند و اين وضع به شدت به مساله اداره دريا لطمه خواهد زد.
اين صاحب نظر مسائل ژئوپلتيک با استناد به اينکه در هر حال خزر يک
درياچه است و در وضعيت وخيمي قرار دارد و نيازمند همکارى مستقيم پنج کشور
ساحلي است ، خاطر نشان کرد : جمهورى هاى ساحلي درياچه خزر، بايد به طور
مستقيم در کنار هم قرار گرفته و مسووليتها را بر عهده بگيرند در غير اين
صورت اگر در همسايگي جغرافيايي هم قرار نگيرند، اين همکارى مشکل و تقريبا
غير عملي خواهد بود.

وى تصريح کرد : اگر اين پنج کشور در همسايگي جغرافيايي هم قرار
نگيرند، فعاليت قدرت هاى خارجي و مطامع ژئوپلتيک و ژئواستراتژيک آنها
در دريا آزادى عمل بيشترى پيدا مي کند و ما مي دانيم که ايالات متحده
آمريکا با پشتيباني از مواضع جمهورى آذربايجان در انديشه آزادى عمل در
خزراست .
مجتهد زاده گفت : حرکت جمهورى آذربايجان قدم به قدم همراه با روسيه و
قزاقستان در تقسيم بخش هاى ساحلي سه کشور بين خودشان و رها کردن بخش مياني
دريا در يک فاصله مشخص ، نشان از آغاز تعديل در مواضع جمهورى آذربايجان
دارد و بيانگر اين نکته است که آذربايجان حاضر شده است ، فرمول تقسيم و
مشاع را مورد توجه قرار دهد.
وى اظهار اميدوارى کرد که در حقيقت هم همينطور باشد و جمهورى
آذربايجان هم مانند جمهورى اسلامي ايران به اين نتيجه برسد که مساله رژيم
حقوقي درياى خزر و بقيه مسائل آن فقط مي تواند از طريق همکارى و رضايت
همگان حل شود و رضايت حاصل نخواهد شد، مگر اينکه همه کشورها از مواضع
اوليه سرسختانه خود عدول کنند.
وى ادامه داد : اکنون شواهدى در دست داريم که ايران دارد به طرفي حرکت
مي کند که واقع گرايي نسبت به حل مساله است و آن هم فرمول تقسيم و مشاع
کردن درياست و ما معتقديم که خزر ملک شخصي کسي نيست و برخورد نظرها
برخورد منافع شخصي نيست .
مجتهد زاده پيرامون تعاملات نظامي آمريکا و جمهورى آذربايجان در خزر
گفت : متاسفانه جمهورى آذربايجان قصد دارد آمريکا را وارد خزر کند. شايد
ما مقدارى مقصر بوديم و در گذشته برخي از برخوردهاى ما سبب سلب اعتماد به
نفس در باکو شد و شايد ما مي بايستي که خيلي بيشتر دوستانه عمل مي کرديم تا
اعتماد باکو جلب شود.
وى با تاکيد بر نقش منفي روسيه در اين زمينه گفت : روسيه با وجود
اينکه تنها قدرت نظامي در خزر بود و هيچ کس از اين بابت اعتراضي نداشت ،
اين قضيه را به رخ ديگران کشيد و با دست زدن به مانورهاى بي دليل دريايي
سبب شد تا اقدامات نظامي آمريکا در آذربايجان و مانورهاى دريايي مشترک در
خزر با آذربايجان توجيه شود.
مجتهد زاده اضافه کرد : ما همان موقع هشدار داديم که روسيه نمي بايستي
در زماني که وضعيت نظامي خزر مورد توجه و بحث هيچ کسي نبود ، خود نمايي
نظامي بکند، چون نگراني وجود نداشت و ما مي دانستيم که روسيه حضور نظامي
دارد.
وى با بيان اينکه مسکو تنها قدرت نظامي در خزر محسوب مي شد، ولي
با بي درايتي ، ديگران را تحريک کرد، گفت : در زمان حاضر کشورهاى منطقه
سرگرم اين هستند که وضع استراتژيک خودشان را تقويت کنند. از جمله ايران
بايد دست به تاسيس پايگاه هايي بزند.
اين استاد دانشگاه ادامه داد : بدتر از همه اين است که حضور ايالات
متحده آمريکا در خزر و تاسيس پايگاه در اين منطقه با مانورهاى بي دليلي
که روسيه انجام داد، خود به خود توجيه شده است .
وى در مورد راهکارهاى مقابله با اين روند ، گفت : ايجاد تفاهم و
رفع سوء تفاهمات از سوى پنج کشور ساحلي يک مساله حياتي است و تفاهم اگر
واقعيت پيداکند، براى جلوگيرى از خطا رفتن ، راهکارى پيدا خواهد شد.