وحشت جامعه فرانسه و مسئله حجاب، گفتگوي شرق با احسان نراقي

اين گفتگو قبلا در شرق مورخ 4 دي ماه 82 چاپ شده بود. نسخه کامل پيش رو بر گرفته است از کتاب آزادي، مجموعه مقالات و مصاحبه هاي احسان نراقي، نشر افکار، 1383.

مخالفت هاي دولت فرانسه با حضور دختران محجبه در كلاس هاي درس و تهيه پيش نويس قانون ممنوعيت حجاب در مدارس و اماكن دولتي از سوي اين دولت اعتراضات را طي هفته اخير علني تر كرده است. اين روند مخالفت ممكن است بر ديگر كشورهاي اروپايي هم سرايت كند. چنان كه دو روز پيش گرهارد شرودر صدراعظم آلمان نيز اعلام كرد كه معلمان مدارس حق استفاده از حجاب را در كلاس درس ندارند اما دختران دانش آموز در استفاده از حجاب آزادند. اما اين كه آيا دولت فرانسه با ترسيم چشم اندازي از آينده حضور در مجامع جهاني و واكنش هاي كشورهاي مسلمان در پي تصويب قانون ممنوعيت حجاب در مدارس و اماكن دولتي، چنين تصميمي را اتخاذ كرده است هنوز مشخص نيست.

احسان نراقي مشاور سابق مديركل يونسكو درباره پيشينه برخوردهاي دولت فرانسه با مسئله حجاب در اين كشور اظهار داشت: «حدود ۱۰ سال پيش رئيس يكي از مدارس دخترانه در شهري از كشور فرانسه مانع از حضور يك دختر محجبه مراكشي در كلاس درس شد و اين موضوع با مطرح شدن در مطبوعات فرانسه جنجال زيادي به راه انداخت، دولت فرانسه را واداشت كه نسبت به اين موضوع تصميم گيري كند.» وي اظهار داشت: «علت مخالفت با حجاب آن زمان چنين توجيه شد كه از زمان انقلاب فرانسه به بعد، جمهوري فرانسه كه خود را جمهوري لائيك ناميد هرگونه تظاهرات مذهبي را در مدارس قدغن اعلام كرده بود اما منظور دولت در اين تصميم، ممنوعيت تظاهرات كاتوليك ها بود كه با اصول جمهوري فرانسه مخالف بودند.»

نراقي افزود: «پس از به راه افتادن جنجال در سطح افكار عمومي و مطبوعات، هيأت دولت رسيدگي به اين موضوع را به شوراي دولتي فرانسه كه موظف به حل و فصل مناقشات ايجاد شده بين دولت و مردم است، محول كرد و شوراي دولتي هم كميسيوني براي رسيدگي تشكيل داد. در اين كميسيون از چندين متفكر اسلامي و كارشناسان آشنا به مسائل اسلام و شرق دعوت شد و من هم كه در آن زمان مشاور مديركل يونسكو بودم به اين كميسيون دعوت شدم. و اين گونه استدلال كردم كه بايد منشاء اين مناقشه شناسايي شود و سرچشمه اين مناقشه هم بازگشت به قانون ممنوعيت تظاهرات مذهبي در مدارس فرانسه دارد اما تظاهرات مذهبي كه از سوي دولت ممنوع اعلام شده تظاهراتي بوده كه با غرض ضديت با اصول جمهوري فرانسه برگزار مي شود. در حالي كه اين دختر مسلمان محجبه چنين نيتي ندارد از سوي ديگر بايدمشخص شود كه دختران محجبه دانش آموز به عمد و براي تحريك امنيت جامعه، حجاب بر سر مي گذارند يا در خانه شان هم با حجاب هستند. به نظر من اين دختران جوان، با حجاب، احساس آسايش و آرامش بيشتري دارند و بهتر درس مي خوانند. بنابراين از نظر تربيتي، اخلاقي و اجتماعي ناپسند است كه آنان را مجبور به برداشتن حجاب بكنيم.»

وي افزود: «كميسيون با ديگر مدعوين هم مشورت كرد و آنان هم نظر مرا تأييد كردند كه داشتن حجاب در كلاس و مدرسه منعي ندارد.» وي درباره علت مخالفت هاي جديد دولت فرانسه با استفاده از حجاب در مدارس كه منجر به پيش نويس قانوني هم در اين باره شده است اظهار داشت: «عده اي از مسلمانان افراطي خواستار آن شده بودند كه درس تاريخ طبيعي به دليل آن كه آموزش هايي مخالف مباني اسلامي دارد از جمله آن كه مي گويد پدر انسان، ميمون بوده، بايد از فهرست دروس مدرسه حذف شود. همچنين آنها خواستار حذف درس ژيمناستيك براي دختران خود شده بودند كه در اين ورزش دختران مي بايد با لباس هاي ورزشي دركنار پسران همكلاس خود ورزش كنند. اين مخالفت ها از سوي مسلمانان مقيم فرانسه، واكنش تند اكثريت لائيك هاي فرانسوي را در پي داشت. حرف امروز دولت فرانسه به نمايندگي از اكثريت جمعيت آن كشور اين است كه جامعه فرانسه بانظام و قوانين خاص خود برپا شده است اما اقليت مسلمانان در اين كشور، مهاجر يا پناهنده هستند و بايد تابع نظر اكثريت باشند.»

وي افزود: «در اين قانون كه قرار است براي تصويب به مجلس ارائه شود ممنوعيت حجاب صرفاً براي مدارس دولتي منظور شده و دولت فرانسه مدعي است كه اگر خانواده هاي مسلمان اصرار بر حفظ حجاب فرزندان خود دارند مي توانند آنان را در مدارس خصوصي ثبت نام كنند كه هزينه زيادي هم در بر ندارد. از سوي ديگر دولت فرانسه مدعي است كه حتي در صورت تصويب اين قانون، ممنوعيت حجاب فقط در مدارس و اماكن دولتي اجرا خواهد شد و زنان مسلمان محجبه در كوچه و خيابان و مكان هاي عمومي هيچ گونه محدوديتي در پوشش خود نخواهند داشت.» وي در پاسخ به اين سئوال كه آيا دولت فرانسه از اين مسئله وحشت دارد كه مسلمانان مقيم كشور، با استفاده از حجاب، پيروان ديگر اديان را هم به دين اسلام جذب كرده و آنان را از دين خود برگردانند گفت: «موضوع حجاب به تنهايي مشكل زا نيست. اما دولت فرانسه عواقب ناشي از حجاب را متوجه جامعه مي بيند كه با آن عواقب مخالف است از جمله اصرار مسلمانان بر حذف درس تاريخ طبيعي يا ممنوعيت درس ژيمناستيك كه در واقع تغيير در برنامه آموزشي يك كشور است و جامعه فرانسه هم پذيراي چنين تغييراتي نخواهد بود.

پيشنهاد شما چيست؟

پيشنهاد من اين است که مسئله حجاب را از برنامه مدارس جدا کنند. حجاب يک امر فردي است، ولي برنامه يک امر مصوبي است که افراد نمي توانند مانع اجراي آن بشوند. بهترين راه اين است که مديران درباره حجاب آزادي عمل داشته باشند. اگر مدير تشخيص داد که حجاب دختر يک امر شخصي است او را آزاد بگذارد و اگر يک امر نمايشي و سياسي است جلو آن را بگيرد. اشتباه دولت فرانسه اين بود که همه جريانات را در حجاب خلاصه کرد، در حالي که مي بايست نام اين قانون اجراي مصوبات برنامه هاي آموزشي مي بود.