گزارش وارونه‌ی بی‌بی‌سی فارسی از "روزهای مردگان" در مکزیک! رضا علامه‌زاده

آیا این آئین سه هزار ساله است که تحت تاثیر صحنه‌ی کارناوال فیلم جمیزباند از عزاداری در گورستان‌ها به جشن و پایکوبی در خیابان‌ها تغییر شکل داده، یا این سازندگان فیلم اکسپکتر بودند که از جشن آئینی روزهای مردگان در مکزیک، در فیلم‌شان استفاده کردند!؟

تبليغات خبرنامه گويا	advertisement@gooya.com

این روزها مراسم آئینی یا بهتر، جشن سه روزه‌ی مردگان در مکزیک در جریان است. کمتر کانال تلویزیونی است که گزارشی از این جشن سه هزارساله‌ی بسیار متفاوت پخش نکرده باشد. تلویزیون فارسی "بی‌بی‌سی" هم به تاسی از دیگران دیشب (سی‌ام اکتبر ٢٠١٦) گزارشی از آن در برنامه اخبارش پخش کرد و مدعی شد که:

"مردم مکزیک نسل‌ها است روز مردگان را جشن می‌گیرند. جشنی سه روزه که همین روزها برای یادبود مردگان برگزار می‌شود. اما برای اولین بار مردم در مکزیکو سیتی برای این جشن، کارناوال راه انداختند و اینطور که معلوم است یک مامور مخفی مشهور بریتانیایی، ایده برگزاری این کارناول را به آنها داده است." (نقل از سایت بی‌بی‌سی)

در این گزارش با نشان دادن عکسی از فیلم اخیر مامور ٠٠٧ با عنوان "اکسپکتر"، گوینده می‌گوید: "در مکزیک مردم معمولا در روز مردگان سر قبر عزیزان درگذشته‌شان می‌روند، قبر را شست و شو می‌دهند، شمع روشن می‌کنند و دعا می‌خوانند." یعنی چیزی مثل شب هفت یا چهلم مردگان در ایران!
گزارشگر بی آنکه یک کلام در مورد سوابق این مراسم استثنائی حرف بزند در ادامه می‌گوید "مقام‌های گردشگری مکزیک از آنچه در این فیلم [جیمز باند] دیدند خوششان آمد و تصمیم گرفتند یک کارناوال واقعی در مکزیکو سیتی راه بیاندازند"!

برای این که نشان دهم در این برنامه به یک مراسم آئینی بسیار شاخص در فرهنگ مردم آمریکای لاتین چه سطحی نگاه شده است مطلبی که با عنوان "روزهای مردگان در مکزیک" سال‌ها پیش در وبلاگم "از دور بر آتش" منتشر کرده‌ام را بازنشر می‌کنم:

اواخر اکتبر سال دوهزار میلادی به طور اتفاقی در مکزیکو سیتی، پایتخت 22 میلیونی مکزیک، بودم که متوجه شدم بزرگترین "جشن ملی" مردم مکزیک با نام "روزهای مردگان" که هر ساله به مدت سه روز (٣١ اکتبر و اول و دوم نوامبر) برگزار می‌شود نزدیک است. گفتم "جشن ملی" چرا که علیرغم نام و موضوع مراسم که به مردگان تعلق دارد تمامی مردم مکزیک "شادمانه" در آن شرکت می‌کنند. خوشبختانه دوربین کوچک دیجیتالم را به همراه داشتم و به دلیل علاقه‌ام به فرهنگ بومیان آمریکای لاتین با زمینه‌های این مراسم هم بیگانه نبودم. تمام عکس‌هائی را که در این گزارش‌گونه برایتان به نمایش می‌گذارم از روی فیلمی که خودم برداشته‌ام گرفته شده‌اند. برای این‌که بدانید با چه موضوعی روبروئید فعلا یکی از این عکس‌ها را داشته باشید که عکس یک "عروس و داماد اسکلتی" است!

به اعتقاد تاریخ‌دانان، ریشه این مراسم به سه هزار سال پیش بر می‌گردد وقتی که تمدن‌های "آزتک" و "مایا" در این بخش از آمریکای لاتین می‌بالیدند. و این یعنی ده‌ها قرن پیش از ورود اشغالگران اسپانیائی و پرتغالی که گلوله تفنگهای سر پُر را به مغز آن‌ها، و اندیشه برادری مسیحیت را به قلبشان شلیک کردند. هر چه بود سعی اشغالگران برای نابودی فرهنگ و سنن بومیان مکزیک به شکل کامل با موفقیت همراه نشد چرا که هنوز که هنوز است مراسم "روزهای مردگان" بزرگترین جشن ملی مردم مکزیک است گرچه تاریخ برگزاری آن که در ماه اگوست بود به اوائل ماه نوامبر تغییر یافت تا با جشن مسیحی "روز مقدسین" هم‌زمان گردد.
آنچه در این مراسم سه روزه توجه همه را جلب می کند نگاهی است که مردم مکزیک به مردگان و از این طریق به مسئله مرگ و زندگی دارند که به کلی متفاوت از نگاه انسان غربی (مسیحی) و نیز نگاه مسلمانان است. اوکتاویو پاز شاعر و نویسنده مکزیکی، برنده نوبل ادبیات در سال ١٩٩٠، در کتاب "هزارتوی تنهائی" به رابطه مرگ و زندگی در فرهنگ "آزتک‌ها" اینگونه اشاره می‌کند: "زندگی در مرگ گسترش می‌یافت و بالعکس. مرگ نه پایان طبیعی زندگی که تنها پایان یک مرحله از دایره‌ای طبیعی بود. زندگی، مرگ، و دوبازه‌زائی مراحلی از یک روند کیهانی بود که بشکلی بی‌انتها تکرار می‌شد." نباید از این گفته به اشتباه این برداشت شود که آنها نیز به جهانی دیگر اعتقاد داشتند که روح انسان پس از مرگ در آن به زندگی ادامه می‌دهد، بلکه آنها مرگ را بکلی از زندگی جدا نمی‌دانستند. درک این‌که چرا در این سه روز که مردم مکزیک از مردگانشان یاد می‌کنند این چنین شادمانه به خیابان می‌ریزند و می‌نوشند و می‌رقصند در این است که مردگان آن‌ها مثل نزدیکان سفر رفته در این روزها به دیدار بازماندگانشان می‌آیند، با آن‌ها می‌نوشند و می‌خورند و در پایان این دیدار شاد، برای یک سال دیگر به سفر می‌روند!


کارناوال مردگان در مکزیکو سیتی (اکتبر ٢٠٠٠)

در اعتقاد مکزیکی‌ها مردگان کم سن و سال (نوزادان و بچه‌ها) روز اول به دیدار خانواده‌شان می‌آیند. خانه والدین بچه از دست داده در این روز مملو از شکلات و اسباب‌بازی به شکل تابوت و جمجمه و اسکلت است تا میهمانان کوچک از دیدار یک روزه‌شان با والدین و برادر و خواهرشان لذت ببرند.

جمجه های شکلاتی برای کودکان

روز دوم کسانی که در تصادف اتومبیل کشته شده‌اند و یا در یک ماجرای جنائی به قتل رسیده‌اند به دیدار دوستان و خانواده می‌آیند. برای آن‌ها هم غذائی که دوست می‌داشته‌اند آماده می‌کنند و تا دلشان بخواهد آبجو و تکیلا روی میز است! مردگان دیگر روز سوم می‌آیند روزی که گورستان‌های سراسر مکزیک برای خوشامدگوئی به آن‌ها مملو از جمعیت می‌شود.

شهرداری‌ها در برگزاری "روزهای مردگان" سنگ تمام می‌گذارند. این عکسی که می‌بینید را نه در یک گورستان که در اصلی‌ترین میدان شهر انداخته‌ام. شهرداری با گورها و سنگ قبرهای قلابی و گل‌های فراوانی که روی آنها گذاشته میدان شهر را به صورت یک گورستان بزرگ "تزئین" کرده است!

علاوه بر این هر کس هنری دارد در این روزهای جشن مردگان بی‌کار نمی‌نشیند. این عکس رقصنده‌ای است که لباسی به طرح اسکلت بر تن دارد و با کف زدن مردم وسط خیابان می‌رقصد.

و این هم تنور بزرگ نانوائی است که در این سه روز نانی به نام "نان مردگان" در آن پخت می‌کنند و مجانا به مردم می‌دهند تا آن‌را با میهمانان مرده‌شان قسمت کنند.

در وسط همین میدان مناری از جمجمه طراحی شده که من وقتی از آن فیلمبرداری می‌کردم به یاد "شاهکار" آغا محمد خان قاجار در کرمان افتادم

و حالا که دارم این را می‌نویسم تصویری از دستاورد "سوسیالیسم واقعا موجود" در کامبوج خمر سرخ‌ها را به ذهنم تداعی می‌کند!

"از دور بر آتش" ٢٠ فوریه ٢٠٠٥

این مطلبی که من سال‌ها پیش منتشر کرده‌ام بی‌شک در مقابل یک تحقیق جامع در مورد این مراسم آئینی هیچ نیست. فقط بر مبنای آن می‌توانیم از تهیه‌کنندگان بی‌بی‌سی بپرسیم: آیا این آئین سه هزار ساله است که تحت تاثیر صحنه‌ی کارناوال فیلم جمیزباند از عزاداری در گورستان‌ها به جشن و پایکوبی در خیابان‌ها تغییر شکل داده، یا این سازندگان فیلم اکسپکتر بودند که از جشن آئینی روزهای مردگان در مکزیک، در فیلم‌شان استفاده کردند!؟