امام موسی صدر؛ قربانی ادامه مذاکرات ابطحی با نمايندگان قذافی، محسن کماليان

به بهانه ششمين سال مذاکرات بی ثمر دولت خاتمی با رژيم قذافی

وقتی امام موسی صدر طی سخنرانی شورانگيز سال 1344 خود در موسسه دارالتبليغ اسلامی قم، ضرورت فراگيری نظم، سازماندهی و پشتکار روحانيون مسيحي را به جامعه روحانيت ايران گوشزد می کرد، پيشاپيش گلايه برخی عزيزان را چنين پاسخ گفت: «آقا منفی بافی نبايد کرد که آنها استعمار می کنند! بله، اما اگر اين خصلتهاي مثبت را نداشتند، هرگز در کارهای خود موفق نمی شدند ». اگر ما نيز همانند امام صدر آزادانديش باشيم و خصوصيات مثبت حتی استعمارگران را منصفانه گرامی بداريم، آنگاه عملکرد دولت آمريکا در ماجرای پرونده لاکربی را واجد درسهايي خواهيم يافت که می تواند برايمان آموزنده باشد.
آنچه دنيای امروز به عنوان حقيقت ماجرای لاکربی قبول دارد، حکم دادگاه کمپ زايست هلند است و نه دفاعيات دروغين رژيم قذافی. آنچه مستندات حکم ياد شده را تشکيل داد، تحقيقات امنيتی دولت آمريکا بود و نه اطلاعات ساختگی دولت ليبی. اگر آمريکا در ماجرای لاکربی دلايل محکمه پسندی يافت که حقيقت ماجرا و از جمله عامليت رژيم قذافی را بر ملا نمود، تنها به سبب سالها تحقيق منظم و سازمان يافته آن کشور بوده است و نه گدايي اطلاعات از آن رژيم. اگر آمريکا در اين ماجرا سرانجام موفق گرديد حقوق شهروندان خود را احقاق کند، تنها به سبب سالها فشار سياسی و اقتصادی عليه رژيم قذافی بوده است و نه همکاری داوطلبانه آن رژيم. مذاکرات اخير طرفين دعوا که طی آن مطالبات آمريکا ديکته گرديد، تنها مکمل سالها تلاش امنيتی، ديپلماتيک و قضايي آن کشور بوده است و نه جايگزين آنها. آمريکا در ماجرای لاکربی نه هرگز به انتظار همکاری رژيم قذافی نشست و نه ذره ای از بيان مواضع خود عدول نمود. چه تاريخ جهان رزيم تروريستی را سراغ ندارد که در نتيجه مذاکره، حقيقت را صادقانه کشف و حق را داوطلبانه احقاق کرده باشد.
امروز شش سال تمام است که حجت الاسلام سيد محمد علی ابطحی، به عنوان نماينده رئيس جمهور با نمايندگان قذافی پيرامون موضوع امام صدر مذاکره می کند. اولين ويژگی مذاکرات ابطحی آن است که «همه» تلاش دولت کنونی جهت پيگيری موضوع امام صدر بوده است و نه مکمل آن. دومين ويژگی اين مذاکرات آن است که در فضايي چنان دوستانه صورت گرفته است، که پس از دوم خرداد نيز مانند پيش از آن، کسی به ياد ندارد که يک دولتمرد ايران، حتی در حد و اندازه گزارش سال 2000 سازمان عفو بين الملل، رژيم قذافی را در ربودن امام صدر مسئول دانسته باشد. ابطحی طی شش سال گذشته همواره در پاسخ اصحاب مطبوعات، دوستداران و خانوده امام صدر تاکيد کرده است، که «همچنان منتظر جواب نمايندگان قذافی است» و «مذاکرت کماکان ادامه دارد» . اگر شش سال انتظار ابطحی را با نوزده سال انتظار اسلاف وی جمع زنيم و نتايج ربع قرن انتظار ايران در پرونده امام صدر را با نتايج يک دهه تلاش آمريکا در پرونده لاکربی مقايسه کنيم، اين نگرانی مهم شکل خواهد گرفت که آيا حاميان ادامه مذاکرات کنونی، مصلحت امام صدر را در نظر گرفته اند؟
ارزيابی سود و زيان مذکرات ابطحی بر روند پيگيری موضوع امام صدر امری بغايت ساده است که در قالب پاسخهای سوالات زير پی گرفته خواهد شد:
1. پيگيری موضوع امام صدر چه اهدافی را دنبال می کند؟
2. مذاکرات شش ساله ابطحی کدامين اهداف را محقق ساخته است؟
3. ادامه مذاکرات ابطحی کدامين اهداف را محقق خواهد ساخت؟
4. ادامه مذاکرات ابطحی بر روی کدامين اهداف آثار نامطلوب خواهد گذاشت؟
5. آيا ادامه مذاکرات ابطحی تنها راه محقق ساختن اهداف مورد نظر است؟
6. ادامه مذاکرات ابطحی مصلحت چه کسانی را تامين خواهد کرد؟
يکم / اهداف خانواده و دوستداران امام صدر از پيگيری وضعيت آن بزرگوار بسيار روشن است. وضعيت امروز امام صدر هرچه باشد، از دو حال خارج نخواهد بود: يا آن بزرگوار ان شاءالله در قيد حيات است، يا خدای نخواسته از جهان رخت بربسته است. در صورتيکه امام صدر در قيد حيات باشد، که اغلب قرائن بر همين امر دلالت دارد ، دو هدف الويت خواهند يافت: هدف اول آزادسازی آن بزرگوار است و هدف دوم تامين امنيت ايشان. در صورتي نيز که امام صدر در قيد حيات نباشد، دو هدف ديگر اولويت خواهند يافت: هدف اول «کشف حقيقت» است که جزئيات حوادث و هويت عاملين، آمرين و همدستان را در بر می گيرد. هدف دوم ابراز واکنشهای ديپلماتيک و قضايي متناسب با حجم فاجعه است که بر عهده دولتهای متبوع خواهد بود. شايان ذکر است که تدقيق اطلاعات موجود در خصوص حيات امام صدر، که غالبا «کشف سرنوشت» آن بزرگوار ناميده می شود، به رغم اهميت فراوان آن هرگز همرديف چهار هدف فوق نبوده است. چه کشف سرنوشت تنها مرحله ای از مراحل پيگيری است که اولويت بندی اهداف و پيمايش ادامه راه را تسهيل خواهد کرد.
دوم / در صورتيکه فرض حيات امام صدر مبنا قرار گيرد، مذاکرات ابطحی نه تنها آزادی آن عزيز را فراهم نساخت، که به تامين امنيت ايشان نيز خدمتی نکرد. چه همان عاملی که امنيت امام صدر را طی نوزده سال قبل از مذاکرات تامين کرده بود، در خلال شش سال اخير نيز چنين نمود. در صورتيکه فرض عدم حيات امام صدر مبنا قرار گيرد، مذاکرات ابطحی زوايای تاريک حقيقت ماجرای ربودن امام صدر را روشن نکرد. چه معلومات امروز ابطحی از جزئيات پرونده همان است که پيش از مذاکرات بود. مذاکرات ابطحی همچنين ابراز واکنشی متناسب با حجم فاجعه از سوی دولتهای متبوع را کماکان به تاخير انداخت. چه روابط ايران و ليبی طی شش سال گذشته همچنان گسترش يافته است، و سفر اخير وزير مسکن به طرابلس جهت برپايي دهمين اجلاس کميسيون اقتصادی دو کشور آخرين شاهد صدق اين مدعا است. مذاکرات شش ساله نه تنها هيچ يک از اهداف چهارگانه را محقق نساخت، که پرده از سرنوشت امام صدر نيز برنداشت؛ چه استنباط امروز آقای ابطحی از سرنوشت آن بزرگوار همان حدس و گمانی است که پيش از مذاکرات، بارها از ايشان نقل گرديده بود.
سوم / در صورتيکه فرض حيات امام صدر مبنا قرار گيرد، ادامه مذاکرات ابطحی به آزادسازی ايشان منجر نخواهد شد؛ چه نمايندگان قذافی با بندبازی ميان سناريوهای «ايتاليا»، «ابونضال» و «عناصر خودسر ليبيايي» ، عدم آمادگی خود جهت اخذ چنين نتيجه ای را آشکار ساخته اند. ادامه مذاکرات اگر در چنين حالتی ضريب اطمينان سلامتی امام صدر را کاهش ندهد، همانند سالهای پيش به افزايش آن نيز خدمت نخواهد کرد. در صورتيکه فرض عدم حيات امام صدر مبنا قرار گيرد، ادامه مذاکرات ابطحی هرگز به کشف تمام حقيقت منجر نخواهد شد. چه قذافی خود بخشی از اين حقيقت است، و نمايندگان او هرگز مسير افشای وی را نخواهند پيمود. همچنين بديهی است که تا زمانی که مذاکرت ادامه دارد، ابراز واکنشی متناسب با حجم فاجعه از سوی دولتهای متبوع همچنان به تاخير خواهد افتاد. تنها نتيجه ای که ممکن است بر ادامه مذاکرات ابطحی مترتب باشد، کشف سرنوشت امام صدر در صورت عدم حيات ايشان است. بديهی است که چنين ادعايي تنها زمانی از رژيم قذافی مسموع خواهد بود، که پيکر آن بزرگوار شناسايي شود.
چهارم / ادامه مذاکرات ابطحی سه اثر نامطلوب بر اهداف پيگيری بر جای خواهد گذاشت. اولين اثر نامطلوب که در صورت حيات امام صدر موضوعيت خواهد يافت، کاهش امنيت آن بزرگوار است. چه نمايندگان قذافی جهت اقناع ابطحی به صحت سناريوهای «ابونضال» يا «عناصر خودسر ليبيايي»، قاعدتا به پيکر بی جان امام صدر نياز خواهند داشت. چنين احتمالی اگر هم از سوی برخی افراد ضعيف تلقی شود، محتمل قوی است. دومين اثر نامطلوب که در صورت عدم حيات امام صدر موضوعيت خواهد يافت، امتيازی است که نمايندگان قذافی در ازای کشف سرنوشت طلب خواهند کرد. چه رژيم قذافی هرگز حاضر نخواهد شد قربه الی الله، پرده از حقيقت سرنوشت آن بزرگوار بردارد. رژيم قذافی خواهان همکاری ايران است تا در پی کشف سرنوشت امام صدر، سناريوی جعلی آنان تاييد و بی گناهی شخص قذافی اعلان شود. سومين اثر نامطلوب هدر رفتن زمان است. چه ادامه مذاکرات ابطحی با آن دو ويژگي که وصفشان رفت، در صورت حيات امام صدر آزادی ايشان، و در صورت عدم حيات آن بزرگوار کشف حقيقت و ابراز واکنش مناسب را به تاخير خواهد انداخت.
پنجم / ادامه مذاکرات ابطحی اگرچه در صورت عدم حيات امام صدر، ممکن است به کشف سرنوشت آن بزرگوار منجر شود، اما روشهای ديگری وجود دارند که با ريسک و هزينه کمتر، نتايج گسترده تری حاصل می کنند. درس اول ماجرای لاکربی گويای آن است که بسيج منظم و سازمان يافته اطلاعاتی نظام، کارآمدترين اين روشها است. چنان که در برخی مقالات پيشين آمد ، شرايط نوين منطقه و جهان، امکانات و فرصتهايي به راستی افسانه ای فراروی ايران قرار داده است. امکانات و فرصتهايي كه اگر به درستی مورد توجه قرار گيرند، در هر دو حالت حيات و عدم حيات امام صدر، ظرف مدتی کوتاه به کشف نه تنها سرنوشت، که حقيقت ربودن آن بزرگوار منجر تواند شد. قابل قبول نيست که ايران دهه شصت بتواند، حتی بدون داشتن وزارت اطلاعات يک شبه عوامل انفجارهای هفت تير و هشت شهريور را شناسايي کند، اما ايران دهه هشتاد نتواند، به رغم داشتن وزارت اطلاعات و اينهمه تشکيلات اطلاعاتی موازی، امکانات، فرصتها و نيز ربع قرن تجربه را جهت کشف سرنوشت و حقيقت ماجرای ربودن امام صدر مورد استفاده قرار دهد.
ششم / ادامه مذاکرات ابطحی اگرچه برای امام صدر، خانواده و دوستداران ايشان، فاقد هرگونه خير و برکت خواهد بود، اما بدون شک برای طرفين مذاکره منافع سرشاری خواهد داشت. نمايندگان قذافی اولين برنده ادامه مذاکرات خواهند بود؛ چه مذاکرات اگر به نتيجه رسد، لاجرم فضا را برای تبرئه سرکرده آنان فراهم ساخته است؛ و اگر همچنان در اطراف دايره بسته ای دور زند، لااقل عنصر «زمان» را به آنها هديه خواهد کرد. آقای ابطحی نيز دومين برنده ادامه مذاکرات خواهد بود؛ چه مذاکرات اگر به نتيجه برسد، «کشف سرنوشت» را چون يک «افتخار»، نزد برخی افراد ساده دل به نام وی ثبت خواهد کرد؛ و اگر همچنان در اطراف دايره بسته ای دور زند، فرصتهای طلايي ادامه سياست «رفع تکليف در برابر خانواده و دوستداران امام صدر» و همچنين «راضی نگاه داشتن حاميان قدرتمند روابط ايران و ليبی» را فرا روی وی قرار خواهد داد.
نتيجه آنکه: مذاکرات آقای ابطحی با نمايندگان قذافی همانطور که طی عمر شش ساله خود نتوانست اهداف چهارگانه پيگيری را محقق کند، در آينده نيز چنين نخواهد نکرد. ادامه مذاکرات ابطحی اگرچه ممکن است در صورت عدم حيات امام صدر به کشف سرنوشت ايشان منجر شود، اما در صورت حيات آن بزرگوار «آسيب پذيری ايشان»، و در هر دو صورت زمينه «تبرئه قذافی» و همچنين «اتلاف وقت بيشتر» را مهيا خواهد ساخت. ادامه مذاکرات ابطحی اگرچه به قربانی شدن امام صدر خواهد انجاميد، اما منافع مهمی برای طرفين گفتگو به همراه خواهد داشت. اگر منافع ياد شده نتايجی ناخواسته و اهداف آقای ابطحی همان اهداف چهارگانه خانواده و دوستداران امام صدر است، حقيقتا غم انگيز خواهد بود که سه درس مهم ماجرای لاکربی توسط ايشان ناديده گرفته شود:
1. بهترين راه کشف سرنوشت و بلکه حقيقت ماجرای ربودن امام صدر، بسيج منظم و سازمان يافته اطلاعاتی نظام است.
2. رزيم قذافی حتی اگر بتواند امام صدر را آزاد کند، داوطلبانه و بدون آنکه تحت فشار قرار گيرد، چنين نخواهد کرد.
3. مذاکره تنها زمانی در آزادسازی امام صدر موثر خواهد بود، که مکمل تلاشهای امنيتی، ديپلماتيک و قضايي نظام باشد، نه جايگزين آنها.

والسلام.

پی نوشتها