هادي خانيكي: مردم‌سالاري ديني يك الگوي دموكراسي مشاركتي است، ايسنا

مشاور رييس جمهور يكي از عوامل مهم تمايل به دموكراسي در ايران را وحشت از خودكامگي و استبداد دانست.
به گزارش خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا)، هادي خانيكي طي سخناني در « سمينار گذار به دموكراسي » ابرلز عقيده كرد: فقدان و ضعف نهادهاي دموكراتيك در ساخت اجتماعي و سياسي، فرهنگ مردمسالاري را ناتوان نگه داشته است، لذا به رغم تمايل به آزادي و گريز از استبداد، جامعه ايراني به لحاظ تاريخي استبداد زده است و متاسفانه اين امر همه شئون زندگي شخصي و اجتماعي ملت را در برگرفته است.
وي با تاكيد بر اينكه جامعه ايراني طي قرن‌ها در چمبره استبداد گرفتار بوده است، افزود: ما از متن نظام استبدادي كه در دو سده اخير به جاي اتكاء به عصبيت قبيله‌اي و سلحشوري در قدرت چپاول‌گر بيگانه مبتني است، برخاسته‌ايم و در متن چنين نظام و فرهنگي با خود و با محيط پيراموني خود از جمله غرب گفتگو كرده‌ايم لذا مي‌شود تاكيد كرد در فرهنگ استبداد زده هيچ كس اعم از نخبگان و آحاد جامعه از استبداد زدگي بركنار نبوده‌اند.
خانيكي چهار عامل تمركز منابع قدرت، ضعف جامعه مدني،‌ رقابت ستيزي فرهنگ نخبگان و ناكارآمدي دستگاههاي حل و فصل تضادهاي اجتماعي را به عنوان چهار مولفه برجسته در يك فضاي استبداد زده معرفي كرد.
اين استاد دانشگاه افزود: يكي از مفروضات اساسي در توسعه‌ي سياسي اين است كه انباشت قدرت به صورت خودكامه و اعمال كنترل انحصارگرايانه حكومت، منابع قدرت اجتماعي و امكان رقابت و مشاركت سياسي را كاهش مي‌دهد.
به گفته‌ي وي مشاركت و رقابت عمومي معلول فراهم آمدن و توزيع فرصت‌هاي آزادانه و برابر است و اين امر زماني موثر است كه منابع غير اجبار آميز قدرت كنترل شده و متمركز نباشد كه متاسفانه در ايران اين عوامل متمركز و كنترل شده بوده‌اند كه تمركز منابع قدرت در بسياري از مواقع نشانه‌اي از وجود عقب افتادگي سياسي يا بحران ساختاري در جامعه است.
خانيكي ادامه داد: نمونه‌هاي تاريخي بعد از مشروطه نشان مي‌دهد، پيدايش بحران‌هاي ساختاري در نهايت به كنترل گسترده‌ي منابع قدرت مي‌انجامد كه اين ساخت اقتدار طلب توانسته است با شكستن قالب‌هاي قانوني محدود كننده‌ي قدرت و با بهانه‌هايي از قبيل ايجاد وحدت ملي يا تسريع روند توسعه‌ي كشور منابع اجبار آميز و غير اجبار آميز قدرت را به صورت انحصاري در اختيار گيرد.
وي با اشاره به بخشي از صحبت‌هاي دكتر كاتوزيان مبني بر اين كه با فروپاشي نظام استبدادي هميشه وضعيت هرج و مرج پيش مي‌آيد و با وضعيت هرج و مرج مجددا وضعيت استبدادي رخ مي‌دهد، يادآور شد: كاتوزيان تحولات اخير ايران بعد از دوره‌ي اصلاحات را شكافي در تئوري تاريخي خود مي‌داند.
مشاور رييس جمهور در ادامه‌ي سخنان خود افزود: تمركز قدرت سياسي در ايران به طور عمده بيشتر از فرهنگ سياسي بعد از مشروطه تاثير پذيرفته است و اين امر كه استبدادي كه در ايران وجود دارد از جنس استبداد اروپايي است يا دموكراسي موجود از جنس دموكراسي اروپايي است، قابل تامل و بررسي مي‌باشد.
وي ضعف جامعه‌ي مدني را به عنوان مانع بزرگي براي استقرار فرهنگ و مناسبات دموكراتيك در جامعه دانست و ابراز عقيده كرد: شكاف سنتي، سوء ظن و بي‌اعتمادي مردم نسبت به دولت‌ها ويژگي چشمگير جامعه‌ي ايراني بوده كه در سال‌هاي اخير نه تنها از بين نرفته، بلكه تقويت شده است.

خانيكي فرهنگ سياسي رقابت ستيز نخبگان را به عنوان عاملي كه در تقويت فرهنگ دموكراتيك ايجاد كندي و ناپيوستگي كرده است بر شمرد و از آن به عنوان عامل ميل به دموكراسي ياد كرد و افزود: تمركز منابع قدرت و ضعف جامعه‌ي مدني ممكن بود، با فرهنگ سياسي مشاركت پذير و رقابت پذير نخبگان يكي شده و حوزه‌ي تاثيرگذاري اين دو افزايش يابند، اما تحقيقات به وجود آمده نشان مي‌دهد اين وضعيت در ايران رخ نداده و متاسفانه فرهنگ سياسي نخبگان ما هم متاثر از استبداد زدگي است.
خانيكي با اشاره به اين كه دستگاه‌هاي حل و فصل تضادها مي‌توانند عامل انسجام، وحدت و هم‌زباني در جامعه باشد، خاطرنشان كرد: در تاريخ معاصر ايران، به دليل زمينه‌هاي سنتي تعارضات طبقاتي و نوع مشاركت‌ها كه براي زندگي در جهان نو لازم است، بايد تقويت شود.
به اعتقاد اين استاد دانشگاه، گفتمان دموكراسي در ايران و جهان امروز گفتمان غالب و حاكي از ميل به استقرار يك نظم سياسي توزيع شده و قانون‌مند است و امروزه به رغم گذشته كه گفتمان دموكراسي عمدتا گفتمان دوران گذار يا دوران ضعف بود گرايش به دموكراسي گفتمان دوران استقلال است.
خانيكي با تاكيد بر اين كه راه دشوار دموكراسي پرهزينه است، خاطرنشان كرد: طرح الگوي مردم‌سالاري ديني با همه‌ي كاستي‌ها حاكي از طرح يك الگوي دموكراسي مشاركتي است.
مشاور رييس جمهور افزود: دموكراسي نمي‌تواند نسبت به گذشته‌ي خود بي‌تفاوت باشد، و مهم اين است كه وارد يك دور تسلسل نشويم و اين را در يك الگوي رو به جلو پيش ببريم.