نگاهى به رخداد مارمولك، مصطفى ايزدى، روزنامه شرق

مصطفى ايزدى: به نظر مى رسد در اين چند هفته سينماروهاى تهران و شهرهاى بزرگ فيلم مارمولك را ديده اند. اما علاقه مندان بسيارى هستند كه به احتمال قوى از ديدن آن محروم مى شوند، مگر اين كه به شيوه هاى مخفيانه و شبكه زيرزمينى توزيع متوسل شوند و آنچه را در وصف «مارمولك» ديده اند به تماشا بنشينند. پيرامون فيلم سينمايى مارمولك، انواع و اقسام نظرات در جرايد و محافل منعكس شده است. نگارنده نيز چند نكته در مورد مارمولك قلمى مى كند به اين اميد كه مفيد باشد.

۱- «مارمولك» فيلمى است مانند بسيارى از فيلم هاى سينمايى ديگر، اما چون بر يكى از اشتغالات ذهنى ۲۵ ساله مردم ايران دست گذاشته، چنان مورد توجه آحاد جامعه قرار گرفت كه در تاريخ سينماى پس از انقلاب بى سابقه است. اين توجه گسترده در كليه سطوح اجتماعى از مرجع تقليد گرفته تا محصل دبستانى، «مارمولك» را از جامه يك فيلم بيرون آورد و به يك حادثه يا رخداد فراگير تبديل كرد. لذا من نمى خواستم صرفاً در مورد اين فيلم حرف بزنم، بلكه پيرامون رخداد «مارمولك» نيز چند جمله اى مى نويسم.

۲- يكى از وجوه جالب فيلم سينمايى مارمولك، نام فيلم است. مى دانيم كه انسان ها از بعضى جانداران كوچك مانند پروانه و بلبل خوششان مى آيد و از بعضى مثل مگس و موش متنفرند، اما در مورد مارمولك اينچنين نيست. يعنى افرادى هستند كه از مارمولك بدشان مى آيد و افرادى هستند كه از آن خوششان مى آيد. هنرمند خوش ذوقى كه اين نام را انتخاب كرده است، «مارمولك» پيش بينى مى كرده كه اين فيلم مانند خود مارمولك، در جامعه با برخورد دوگانه كاملاً شفاف روبه رو شود. يقيناً فراموش نكرده ايم كه در جامعه ما بعضى كلمات يا عبارات و يا حتى اصطلاحات به كار رفته در فيلم ها و سريال ها تا مدت ها وردزبان مردم و حتى بعضى از دولتمردان مى شود. لذا از هم اكنون كلمه «مارمولك» در محاورات عمومى جايگاهى يافته كه متأسفانه در جاى بى ربط به كار مى رود.

۳- برخوردى كه فيلمساز با لباس روحانيت كرده، به نظر مى رسد كه لازم مى آمد، يك روزى اين برخورد انجام شود. چرا كه همگان مى دانند از اين لباس سوء استفاده هايى _ هر چند اندك _ مى شود، و ضرورت داشت روزى اين سوءاستفاده براى مردم افشا شود، از طرفى عموم مردم _ به ويژه رده هايى از جامعه _ در برخورد با اين لباس، يكسرى مقررات لازم را مراعات نمى كردند. مانند همان صحنه اى كه رضا مثقالى لباس روحانيت را پوشيد و به راحتى از ميان خيل مأموران مراقب او گذشت، و هيچ كدام به ذهنشان نرسيد كه شايد اين فرد يك سوء استفاده چى يا فرصت طلب باشد. اوايل انقلاب در اداره محل خدمتم، يك همكارى داشتم كه جزء كارمندان جزء بود. وى يك فرد مذهبى مورد اعتماد بود كه گاهى اوقات پيش نماز مى شد. وى گاهى اوقات براى پيش نمازى عبا و عمامه مى پوشيد و به مرور تبديل شد به فردى كه هم در لباس شخصى كار ادارى را انجام مى داد و هم بعضى وقت ها با لباس روحانيت در اداره ظاهر مى شد.

جالب اينكه ماموران بازرسى و حتى بعضى از كارمندان، برخوردشان با اين شخص در حالت لباس شخصى و حالت لباس روحانيت، دوگانه بود. گرچه او يك شخص بود و همه همكاران او را مى شناختند اما با او در دو نوع لباس دو نوع برخورد مى كردند. اين وضع به نظر من بسيار بد بود. اگرچه او را نديدم كه از لباس روحانيت سوءاستفاده كند، اما باورش شده بود كه زير عبا و عمامه فرد ديگر و البته فرد مهمى است. به همين دليل لباس روحانيت را لباس هميشگى خود اختيار كرد، و البته به همين دليل نيز در سازمان ترقى كرد. از آنجا كه پس از پيروزى انقلاب، روحانيون در تمامى شئون سياسى، حكومتى، تبليغى، معيشتى و اجتماعى وارد شده اند، بسيار ضرورى بود كه نوع برخورد با اين جامه تعريف شود.

۴- در ميان منتقدان و مخالفان فيلم مارمولك، روحانيونى هستند كه در قلم زدن و سخن گفتن، حرمت تهيه كننده و كارگردان را نگه نداشته و هر چه تهمت و افترا بود و هر چه كلمات گناه آلود مى شناختند نثار اين آقايان كردند، از جمله يكى از روزنامه هاى صبح كه مسئول و چند نفر از دست اندركارانش روحانى هستند، گوى سبقت را از ديگران ربودند، غافل از اينكه با اين حركات، مردم را به اين باور مى رسانند كه منتقدان نيز در حال سوءاستفاده از لباس خود هستند. به ويژه اينكه اگر رضامثقالى (مارمولك) موقع فرار از بيمارستان نيروى انتظامى، لباس يك پزشك يا يك افسر نيروى انتظامى را مى پوشيد و با همين لباس كارهايى را انجام مى داد كه با لباس روحانيت انجام داد، آيا روحانيون _ كه رهبران فكرى جامعه مطرح مى شوند _ حاضر بودند در دفاع از پزشكان يا ماموران نيروى انتظامى، اينگونه به صحنه بيايند و دل بسوزانند؟

۵- در شرايطى كه مراكز شيعى عراق كوبيده مى شود و آمريكا و متحدانش با ورود به شهرهاى مقدس شيعيان، به طور غيرمستقيم به ايران پيام مى دهند و در شرايطى كه كشورمان شرق و غرب و شمال و جنوب، از حضور آمريكايى ها انباشته مى شود، آيا در سطوح عالى روحانيت، يك فيلم را وسيله كشمكش داخلى قرار دادن، بى توجهى به اصل اسلام و شيعه نيست؟ آيا تقديس عتبات عاليات، از عبا و عمامه كمتر است؟

۶- فيلم مارمولك و همه جوانب آن در تاريخ سينماى ايران ثبت شد، چه اشكال داشته باشد و چه اشكال نداشته باشد. روحانيون نبايد از به بازى گرفتن يك لباس براى دفاع از اصل روحانيت نگران باشند، بلكه بايد نگران عملكرد برخى روحانيون باشند.