اعلاميه جهانى حقوق بشر حقوق مدون ما، اميربهنام معصومى، روزنامه شرق

با گذشت بيش از ۴ سال از پايان جنگ بين المللى دوم، كتيبه امور اقتصادى، اجتماعى، فرهنگى سازمان ملل متحد، پس از دو سال كار علمى و تخصصى مداوم و نيز رايزنى هاى فراوان با گروه ها و نهاد هاى غيردولتى، اعلاميه جهانى حقوق بشر را در يكصد و هشتاد و سومين اجلاس مجمع عمومى سازمان ملل متحد با ۴۸ راى مثبت و ۸ راى ممتنع به تصويب رسانيد.

در اين جلسه، هيچ كشورى به طرح پيشنهادى راى منفى نداد هر چند نمايندگان دو دولت يمن و هندوراس از شركت در جلسه خوددارى ورزيدند. دولى كه به اعلاميه ها راى موافق دادند عبارت بودند از: اتيوپى، آرژانتين، استراليا، افغانستان، اكوادور، السالوادور، انگلستان، اوروگوئه، ايران، ايالات متحده، ايسلند، برزيل، برمه، بلژيك، بوليوى، پاراگوئه، پاكستان، پاناما، پرو، تركيه، جمهورى دومينيكن، چين، دانمارك، زلاندنو، سوئد، سوريه، سيام، شيلى، عراق، فرانسه، فيليپين، كانادا، كوبا، كلمبيا، كاستاريكا، گواتمالا، لبنان، لوكزامبورگ، ليبريا، مصر، مكزيك، نروژ، نيكاراگوئه، ونزوئلا، هائيتى، هلند، هند، يونان. كشور هايى كه به اعلاميه راى ممتنع دادند: اتحاد جماهير شوروى سابق، جمهورى سوسياليستى روسيه سفيد (سابق)، جمهورى سوسياليستى اوكراين (سابق) جمهورى سوسياليستى چكسلواكى (سابق)، لهستان، يوگسلاوى، اتحاديه آفريقاى جنوبى، عربستان سعودى. «اين هشت كشور تاكيد مى ورزند كه با مجموعه «اعلاميه» مخالف نيستند، بلكه بعضى مواد آن را تاييد نمى كنند.»

اين اعلاميه در ابتدا مانند تمام مصوبات مجمع عمومى سازمان ملل، قدرت الزام آور حقوقى نداشت و تنها توصيه اى اخلاقى به شمار مى رفت، اما رفته رفته به دليل مورد استناد قرار گرفتن در دادگاه هاى بين المللى و نيز حمايت گسترده سياستمداران و دولتمردان كشور هاى بلوك غرب و به ويژه آمريكا، وارد عرف حقوقى بين المللى گشت.

حقوق بشر امروز در زمره قواعد آمره حقوق بين المللى به شمار مى رود. اعلاميه جهانى حقوق بشر از دو بخش مجزا تشكيل شده است: ۱- ديپاچه، ۲- متن.

ديپاچه اعلاميه كه به شدت از اوضاع و احوال عينى پس از جنگ، تاثير گرفته است با اشاره به منشور ملل متحد و «عزم جهانى براى برقرارى آزادى، عدالت و تساوى حقوق مردان و زنان» و نيز «لزوم شناسايى حيثيت و كرامت ذاتى نوع بشر براى برقرارى صلح»، «ظهور دنيايى كه در آن افراد بشر در بيان و عقيده آزاد، و از ترس و فقر فارغ باشند» را به عنوان بالاترين آمال بشر اعلام كرده است. متن ديپاچه، همچنين به «لزوم حمايت قانون» از حقوق انسانى تصريح كرده و نتيجه عدم توسل به حاكميت قانون درباره حقوق بشر را «طغيان بر ضد بيداد و ستم» به عنوان آخرين راه علاج مى داند.در پايان، ديپاچه، متن اعلاميه جهانى حقوق بشر را به عنوان الگويى براى تمام دول و ملل معرفى كرده كه بايد همواره نصب العين خود قرار دهند تا دستيابى به صلح و عدالت و آزادى در جهان ممكن و در عين حال تسريع گردد.

آن اعلاميه از ۳۰ اصل تشكيل شده است:

اصول ۱ تا ۲۱: حقوق مدنى و سياسى را دربرمى گيرد. اين حقوق به نسل اول حقوق بشر نامبردار گشته و به بيان حقوق اساسى، آزادى هاى فردى، منع شكنجه، و حق حيات و حق تشكيل حكومت مى پردازد.

اصول ۲۲ تا ۲۹: بيانگر حقوق اقتصادى، اجتماعى، فرهنگى «نسل دوم حقوق بشر» است. ذكر اين ۸ ماده كه در مورد شرايط كار، استراحت، تفريح، زندگى بهتر و مسئوليت هاى محدود فرد در برابر جامعه و برعكس حق گسترده فرد بر جامعه است، نشانگر شديداً مدرن بودن اعلاميه است.

اصل ۳۰ ام: راه بر تفسير هاى متناقض و متعارض با روح اعلاميه، از اصول مى بندد تا حقوق و آزادى هاى مندرج در اعلاميه خدشه دار نگردد. اصول اعلاميه بسيار كلى و در عين حال منجز بوده و از قوت ادبى والايى برخوردارند در عين حال به دليل همين «كلى» بودن، قابليت اجرايى چندانى را در حل مسائل ظريف تر ندارد. بنابراين، كتيبه حقوق اقتصادى، اجتماعى، فرهنگى ملل متحد، با تشكيل گروه هاى كارى ويژه حقوق بشر، دو ميثاق را به عنوان راهنماى اجرا وتفسير اعلاميه جهانى حقوق بشر در سال ۱۹۶۶ به تصويب رساند كه متناسب با دو بخش اصلى محتواى متن اعلاميه جهانى بودند: ميثاق «حقوق مدنى و سياسى و ميثاق حقوق اقتصادى _ اجتماعى و فرهنگى.» اعلاميه جهانى به همراه ميثاق منشور حقوق بشر ملل متحد را تشكيل مى دهد. علاوه بر اين منشور جهانشمول، اعلاميه هاى حقوق بشر اسلامى، مصوب قاهره ۱۹۹۵ معاهده حقوق بشر آمريكايى (۱۹۶۹)، معاهده اروپايى حقوق بشر (۱۹۵۳) و نيز منشور آفريقايى حقوق بشر مصوب (۱۹۸۱). با وجود اينكه تمام اعلاميه ها و مصوبات يادشده سازوكارهاى تقريباً مشابهى را براى عمل به مفاد تعهدات خود به كار گرفته اند، با اين حال به دليل شرايط متفاوت منطقه اى شاهد رواج گسترده عمل به حقوق بشر و آموزش آن در اروپا و آمريكاى شمالى و در عين حال نقض گسترده آن در آمريكاى لاتين، خاورميانه، آسياى صغير و خاور دور و آفريقا هستيم.