منطقا برای یک ارزیابی دقیق تر از تاثیر تحولات جهانی و ترامپیسم بر روی اقتصاد سیاسی ایران باید هم این تحولات و ترامپیسم را شناسائی کرد هم وضعیت جاری اقتصاد سیاسی ایران را بهتر درک نمود. منظور از "اقتصاد سیاسی" در این مقاله جمع وضعیت کلان اقتصاد و سیاست، منجمله سیاست خارجی و سیاست های اقتصادی، کشور است. در ایران که اقتصاد و سیاست بهم تنیده اند، روش اقتصاد سیاسی برای درک بهتر نحوه مدیریت کشورکه عمدتا در دست دولت است مناسبت دارد مخصوصا که تاثیر تحولات خارجی هم عمدتا از طریق سیاست های دولت به ایران منتقل میشوند. در بخش اول، مهمترین تمایلات جاری اقتصاد سیاسی جهان تبیین میشود و بعد، در بخش دوم، چالش ترامپیسم یرای ایران و جهان مورد مداقه قرار میگیرد. در بخش سوم، اساسی ترین مشکلات اقتصاد سیاسی کشور در سطح کلان اجمالا بررسی می گردد. توجه به تقاطع این دو وضعیت بین المللی و ملی برای تبیین بهتر چالش های پیشروی اقتصاد سیاسی ایران از الزامات برنامه ریزی برای آینده کشور است. و بلاخره، در بخش پایانی، توصیه های نویسنده در یک سطح راهبردی ارائه میگردد. بحث ها، نتایج، و توصیه های این مقاله در وضعیتی که بسیار سیال است مشروط میگردند. این را هم باید تاکید کرد که صحت درک و اطلاعات ارائه شده در این مقاله نسبی است ونمیتوان در رابطه با جامعیت و مطلقیت انها قاطعیت داشت. با این وجود، امید این است که این مقاله بتواند بطور راهبردی به دولتمردان کشور برای طرح سیاست های مناسبتری جهت تامین بهتر منفع ملی کشورکمک کند.

تمایلات جهانی

پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری امریکا، خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا (بریکس) و جنبش های سیاسی "نامرسوم" در کشورهای اروپائی منجمله آلمان، اطریش، فرانسه، اسپانیا، هلند، یونان، و در بعضی از کشورهای غیر اروپائی همه نشان از آن دارند که تمایل دنیا به رد "وضع موجود سیاسی"، ضدیت با جهان گرائی و لیبرلیسم اقتصادی، مهار مهاجرین خارجی، و تامیم نژاد پرستی است. در مقابل، این دنیای "در حال ظهور" تمایل شدیدی دارد به تقویت بومی گرائی، ملی گرائی، پوپولیسم، وطنپرستی حاد، و حفاظت از دست آوردها در مقابل رقابت های نابرابر و غیر منصفانه جهانی. واقعیت این است که سرمایه داری بازاری بهمراه لیبرالیسم سیاسی نخبه گرا، که بنام "دمکراسی" حکومت میکند، باعث ترویج هرچه بیشتر بی عدالتی، افزایش فاصله طبقاتی، بیکاری جوانان، و فساد رهبران اقتصادی سیاسی گشته و در نتیجه باعث تقویت فکر "ضدیت با وضع موجود" شده است. معنی این روند ملی- پوپولسم، که تصادفا و در این مقطع خاص نیروهای راست (و محافظه کاران) هادی آن هستند، برای اقتصاد-سیاسی جهانی افزایش تضاد طبقاتی درون کشورها و رقابت بین آنها برای بدست آوردن امتیازات هر چه بیشتر اقتصادی، سیاسی و راهبردی است ("امریکا اول" دونالد ترامپ). در همین حال نیز باید منتظر بهم پاشی نظامهای سلطه داخلی و اتحادیه های موجود جهانی و منطقه ای، و شکل گیری دسته بندیها و قطب بندی های جدید درون و در بین کشورهای دنیا به سرکردگی قدرتهای مافوق بود.

بدیهی است که در این مبارزه ملی و جهانی برای رونق اقتصادی و توزیع دوباره ثروت و قدرت بنفع کشورهای قوی تر و نخبگان سیاسی-اقتصادی آنها (که فرمول اصلی آن برد-باخت خواهد بود) آن دسته از کشورها که بتوانند بر چالش های داخلی خود فائق آیند و قدرت های دیپلماتیک، نظامی، و اقتصادی برتر بسازند، همچون در دوره استعماری، برنده خواهند شد. پیام این روند جدید برای نظام اقتصاد جهانی هم این است که لیبرالیسم اقتصادی افسار گسیخته سرمایه داری از نوع بانک جهانی و صندوق بین المللی پول به پایان خط رسیده و جای خودش را در آینده ای نه چندان دور به سیستم های اقتصادی مبتنی برافزایش و حفاظت از تولید و شغل داخلی خواهد داد. در این نظام اقتصادی جدید، بکارگیری و تجهیز هرچه بیشتر منابع داخلی و توسعه و حفاظت از صنایع و دیگر خطوط تولیدات ملی در مقابل رقابت های خارجی بیشترین نقش را در توسغه اقتصادی خواهند داشت. در واقع دنیای اقتصاد بسوی یک سیستم "نو اسعماری-نوتجاری" پیش میرود که در آن تجارت و بازار آزاد مشروط به منافع قدرت های برتر خواهد بود. در چنین وضعیتی احتمال "جنگ" تجارتی بین اقتصادهای بزرگ، حتی بین امریکا و محتدان اروپائی آن، و زیر پا ماندن کوچکترها بسیار بالا خواهد بود. اینکه بشود در دراز مدت این دعوا را در حیطه تجارت محدود کرد نیز مورد شک است. برای برقراری یک تجارت "منصفانه" جهانی برمبنای زور، آقای ترامپ پیشنهاد داده است که 10 درصد به بودجه نظامی امریکا افزوده شود و در مقابل بودجه دستگاه دیپلماسی کشور، که از دید ترامپ برای هدفش چندان مفید نیست، کاهش یابد.

در چنین دنیائی معقولانه مینماید که ایران نیزهرچه بیشتر بسوی ملی گرایی و عدالت گستری در سیاست و اقتصاد پیش برود و تجارت و بازار آزاد را مشروط به منافع مردم و سرزمین کشور بکند و برای رسیدن به این هدف، قدرت سازی مردمی-نظامی انجام دهد. در غیر اینصورت حتما بازهم ایران بازنده میگردد. گفته شد "بازهم" چون ایران یک بار در اواسط قرن نوزده در جهت عکس تمایلات دنیای غرب حرکت کرد و عقب ماند. مشخصا، در انوقت در حالیکه غرب بسوی صنعتی شدن در چهارچوب لیبرالیسم اقتصادی و سیاسی پیش میرفت و با بکارگیری قدرت ملی گرائی و نظامی، تجارت نابرابر بر دیگران تحمیل می نمود، ایران بسوی استبداد اقتصادی وسیاسی رفت و درهای خودش را هم بر دنیای غرب گشود. متاسفانه از سیاست خارجی و سیاست های داخلی ایران اینطور استنباط میگردد که دولتمردان کشور درک درست و یا عمیقی از روندهای جدید در دنیای سیاست و اقتصاد ندارند. مثلا، ساست خارجی دولت آقای روحانی مماشات را "دیپلماسی" مینامد و به قدرت سازی و تقویت بنیه دفاعی کشور بی توجه است، و سیاست اقتصادی آن نیز در چهارچوب فکر منسوخ اقتصاد نیولیبرالی دهه 1980 بانک جهانی و صندوق بینالمللی پول (سیاست افسار گسیخته بازار و تجارت آزاد) تنظیم شده است - یعنی سیاست فربه تر کردن دولتی های فاسد و بخش غیر تولیدی بانکی و تجاری. این در حالی است که وضعیت حاد کشورطرحی نو ایجاب میکند تا بتواند منافع ملی کشور، یعنی منافع مردم و سرزمین، را با با توجه به تمایلات جدید جهانی و آنچه که من آنرا "ترامپسیم" مینامم تامین کند.

چالش ترامپیسم

انتخاب آقای دونالد ترامپ به ریاست جمهوری امریکا غیر منتظره بود و سیاست خارجی آن هم تا حدی درهاله ابهام قرار دارد. با این وجود ترامپ حتما برای دنیا پردردسر و برای یک ایران ضعیف خطرناک خواهد بود. واقعیت این است که ترامپ یک ملی گرا و پوپولیت نژادپرست ضد اسلام است وملی گرایان پوپولیست نژادپرست می‌توانند به همراه توده‌های بازنده بسیار خطرناک باشند. در همین حال، ترامپ یک فرصت طلب خودخواه است که حرکت و سیاست خارجی اش را با مواضع همکارانش در امنیت ملی (بخشا ژنرال های بازنشته دعوت به کار شده) و با نظر طرفداران ضد خارجی اش هم سو خواهد کرد تا محبوبیت بیشتری کسب کند. ترکیب این تمایلات و مسائل می‌تواند به رشد فاشیسم مخصوصا در سیاست خارجی امریکا کمک کند که در اینصورت به اصطلاح فاتحه دنیا خوانده است. این دقیقا همان مسیری است که آلمان و ایتالیا را در سال‌های بین دو جنگ جهانی به سوی فاشیسم هدایت کرد. اگرچه آمریکا نهادهای دمکراتیک قدرتمند دارد و نخبگان سیاسی‌اش هم، در طول تاریخ، انعطاف بیشتری برای تغییر نشان داده‌اند، با این وصف نمی‌شود خطر ظهور فاشیسم در آمریکا را نادیده گرفت. ترامپیسم میتواند به این تمایل دامن بزند و اساس آن هم سوء استفاده از وضعیت بد طبقات متوسط و کارگری، بی توجهی به اشتغال در مقایسه با تورم، سیاست لیبرالی مهاجرت، مشکل مشروعیت نحبگان سیاسی، تجارت آزاد غیر منصفانه، ضدیت با جهانی شدن و نیولیبرالیسم، افزایش تروریسم علیه امریکا، و تحقیر ملی آن خواهد بود.

از یک طرف ملی‌گرایی و نژادپرستی افراطی (که در امریکا یک سابقه تاریخی دارد) در امریکا شکل خواهد گرفت و تقاضای طبقات متوسط و فرودست برای وضعیت اقتصادی و سیاسی بهتری دائماً زیاد خواهد شد. از طرف دیگر نخبگان سیاسی فعلی منجمله ترامپ علاقه‌ای به یک تغییر اساسی در جهت بهبود وضع توده ها از خود نشان نمی‌دهند و کماکان مشغول عوام فریبی هستند. این رهبران ممکن است حتی قابلیت تغییرات داخلی را هم از دست داده باشند که در اینصورت برای تخلیه فشار داخلی و پوشش قول های انتخاباتی حتما به ماجراجوئی های بین المللی روی خواهند آورد. مشکلات سیاسی خود ترامپ هم میتواند عامل دیگری برای روی آوردن به ماجراجوئی خارجی بشود. با توجه به همه شرایط و شواهد موجود، این ماجراجوئیها حتما علیه سازمان ملل متحد، کشورهائی که رقیب تجاری قوی امریکا هستند و "نیروهای مقاومت" در منطقه خاورمیانه مخصوصا ایران خواهد بود. از این دیدگاه است که آیندۀ آمریکا را باید جداً نگران‌کننده ارزیابی کرد و برای ایران و کشورهائی که با امریکا ضدیت دارند ویا حتی رقابت "غیر منصفانه" میکنند نگران بود. بدیهی است که این یک دیدگاه درازمدت است و بر فرضیاتی هم بنا شده که احتمال ایجاد شرایط برای پیدایش آنها ممکن است زیاد نباشد. با این وجود، رهبران ایران و جهان نباید این احتمال را بهچوجه نادیده بگیرند.

در حالیکه عملی کردن ترامپیسم در سطح جهانی با چالش هائی روبرو خواهد بود، در رابطه با جمهوری اسلامی وضعیت متفاوت است. واقعیت این است که احتمال افزایش تشنج بین ایران و امریکای ترامپ در میان مدت بسیار بالا و خطرناک است. ترامپ هم اکنون مبادرت به تشکیل یک "کابینه جنگی" کرده است و موضع رهبران منتخب برای شورای امنیت ملی، سازمان سیا، امنیت میهن، و دفاع شاهد این ادعا است. حتی وزرای امور خارجه، تجارت و خزانه داری نیز که ظاهرا غیز نظامی هستند دل خوشی از جمهوری اسلامی ندارند. اکثریتی از این سردمداران امنیت و امور بیت المللی ترامپ از دشمنان سرسخت جمهوری اسلامی و برجام هستند. کنگره امریکا و رهبران حزب ترامپ، یعنی حزب جمهوریخواه، از دیگر نیروهای قدرتمند ضد ایران هستند. آنها بدلیل منزوی شدن در مذاکرات برجام و هم بخاطردشمنی ایران با بعضی از نیروهای دوست امریکا در خاورمیانه و حمایت از نیروهای دشمن آن کشور، با ایران ضدیت شدید دارند. متاسفانه در پروسه مذاکرات برجام، برابر گفته آقای جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشور، استراتژی ایران منزوی کردن کنگره و معامله با قوه مجریه امریکا بود. حالا این اسراتژی اشتباه موجب گرفتاری کشور شده است. در واقع این استراتژی بهمراه منزوی ساختن کشورهای منطقه در مذاکرات برجام باعث افزایش ایران هراسی شده و به آن "سپاه هراسی" را هم افزوده است. استراتژی "منزوی سازی" در عمل یک استراتژی "دشمن سازی" شد و باعث افزایش دشمنی با ایران گردید. یک ضرب المثل چینی میگوید "اگر بخواهی از من دشمن بسازی حتما میتوانی." اتحاد نامیمون ضد ایران که در حال شکل گیری در منطقه میباشد بخشا بدلیل این دشمنی است که متاسفانه متعاقب برجام خطرناک شده است.

اینکه آقای ترامپ با برجام چه خواهد کرد هنوز روشن نیست. ایشان طی مبارزات انتخاباتی خود برجام را یک "معامله بد" توصیف کرد و در سخنرانی کنفرانس سالانه لابی اسرائیل در امریکا، آیپاک، قول داد که آنرا فسخ کند. بعدها کمی کوتاه آمد و تجدید مذاکره را بجای پاره کردن سند مطرح نمود. و بالاخره بعد از انتخاب شدن، و متعاقب ملاقات با آقای اوباما، در باره برجام سکوت اختیار کرد. اینطور گفته میشود که اوباما واقعیت های پشت پرده برجام را به ترامپ گفت و ایشان قانع شدند که باید برخورد پیچیده تری با برجام بشود. درهمین حال هم مخالفین سرسخت مذاکرات هسته ای، منجمله ناتانیاهوی اسرائیل، ترکی فیصل عربستان، و کیسینجر امریکا، هوشدار داده اند که ترامپ برجام را با تحمیل شرایط جدیدی حفظ کند. حتی باب کرکر، رئیس کمیته روابط خارجی سنای امریکا هم که طی مذاکرات هسته ای اوباما را دروغگو خوانده بود به این جمع منقدان قدیمی پیوست و نقض مستقیم برجام را بضرر منافع ملی امریکا اعلان کرد. واقیت این است که این منتقدین درگذشته نقش پلیس بد را داشتند و میخواستند که موضع مذاکره اوباما و جان کری، که نقش پلیس خوب را بازی میکردند، تقویت بشود. امروز هم که ایران صنعت هسته ای خودش را نمادی کرده است میخواهند که قرار داد را حفظ و ازآن بعنوان یک "تله" علیه ایران استفاده کنند. در واقع نقد ترامپیست ها از برجام در جهت رد آن تنظیم نشده است بلکه هدف آن حفظ جو "بمب سازی" علیه ایران است.

مشخصا، انها میخواهند که با حفظ جو قبل از برجام و پیچیده تر و دقیق تر کردن معیارها برای نظارت بر اجرای قرارداد اتمی وضعیتی ایجاد کنند که ایران وضعیت عادی پیدا نکند و همچنین قادر نباشد بدون نقض تصادفی برجام آنرا عملی کند. نقشه هم این است که ایران را بسوی نقض جزئی برجام بکشانند و بعد از این وضعیت برای فسخ برجام و یا تحریم های جدید (و یا حتی برگرداندن تحریمهای برداشته شده) استفاده کنند - مکانیسمی که در برجام هم پیش بینی شده است. در همین حال هم مخالفین جمهوری اسلامی سعی خواهند کرد که موارد غیر مربوط به برجام (منجمله توسعه موشک های بالیستیک ایران؛ دخالت جمهوری اسلامی در سوریه، عراق و یمن؛ حمایت از تروریسم یعنی حمایت از حزب الله وحماس فلسطین؛ و بالاخره نقض حقوق بشر) را نیز علیه ایران عمده کرده و از آنها برای تحریم ها و تهدید های جدید علیه جمهوری اسلامی استفاده کنند. امیدواری این گروه ها این است که با اعمال چنین برنامه هائی دیر یا زود ایران از کوره در برود و برجام را صریحا نقض کند. در چنین وضعیتی، انها یک آشوب بین المللی علیه ایران راه خواهند انداخت و امنیت ملی کشور وثبات نظام را بطور جدی به مخاطره میاندازند. هدف نهائی هم مجبور کردن جمهوری اسلامی به رها ساختن کامل غنی سازی در سرزمین ایران است. باید توجه داشت که این نیروهای مخالف، قبل از اینکه با برجام مشکل داشته باشند با نظام مذهبی و ایدئولوژی اسلامی آن مسئله دارند و آرزوی انها براندازی این نظام است.

هم اکنون ایران این فشارها را احساس می نماید و نمونه ها هم تمدید قانون تحریم ایسا برای 10 سال دیگر، تحریم روی تعدادی شخص و سازمان ایرانی، و یا قانون محدودیت ویزا که دومیش را ترامپ در 25 ژانویه وضع کرد هستند. تهدیدات اخیر دولت ترامب که "ایران مواظب باشد" و "با آتش بازی نکند"، و از این دست خزغبلات، متاسفانه هم اکنون باعث شده است که جمهوری اسلامی در باره آزمایش های موشکی خود محتاط بشود و حتی پرتاپ ماهواره های خود را هم متوقف کند . در همین حال هم ایران مجبور شده است که برای پیش گیری از افزایش این فشارها مذاکرات جدیدی را با گروه 5+1 شروع کند که هدف آنها وادار کردن ایران به عقب نشینی از برخی امتیازاتی است که در برجام به آن داده شد است. بیشتر اروپائی ها پشت سر این مذاکرات هستند و دارند به ایران به دروغ میگویند که برای بستن دهان ترامپیست ها و حفظ برجام، دادن امتیازات اندک دیگری لازم است. اخیرا گزارش شد که ایران پذیرفته است که بجای ذخیره کردن 300 کیلوگرم اورانیم غنی شده در سال تنها 200 کیلوگرم ذخیره خواهد کرد. آنها در ظاهر میخواهند که این امتیازات جدید بهانه نقض برجام از سوی ایران را از امریکائیها بگیرد. واقعیت این است که اروپائیها بدنبال منافع تجاری خود در ایران هستند و میترستند که امریکا برجام را مستقیم یا غیر مستقیم تخریب کند که در آنصورت کار تجارت آنها با ایران هم مختل خواهد شد. ایران باید بداند که این مذاکرات بیهوده هستند و جز درگیر کردن بیشتر آن در "تله برجام" کار دیگری نمیکنند. بجای این نوع مذاکرات بیفایده، ایران باید هر مذاکره ای برروی برجام و یا به بهانه آن را مستقیما با امریکا و با هدف جامع تری انجام دهد.

این درست است که ترامپ علاقه ای به مداخله مستقیم نظامی در خاورمیانه ، بخصوص ایران، ندارد و گفته مخالف سیاست "تغییر رژیم" است اما این امر را نمیشود هم نادیده گرفت که رئیس جمهور جدید امریکا در حرف و عمل ثبات چندانی نداشته است و اغلب بطور خیلی فرصت طلبانه و ناگهانی مواضع خودش را عوض کرده است. چون اطرافیان ترامپ در سیستم امنیتی، دفاعی وامورخارجی با ایران ضدیت خواهند داشت، این امکان حتما وجود دارد که ترامپ هم در جهت دخالت درامور ایران و منطقه تغییر فکر و رفتار بدهد وحتی بخواهد به موضع "بی ثبات سازی" و "تغییر رژیم" سالها پیش برگردد. تلاش برای ایجاد جبهه ضد ایرانی در منطقه هم میتواند بخشی از این سیاست جدید باشد. با این وجود بزرگترین خطری که رابطه ایران و امریکا را تهدید میکند پیش آمدهای اتفاقی از نوعی هستند که گاها در خلیج فارس بین نظامی های دو کشور پیش میاید. نحوه برخورد ترامپ با این اتفاقات با روش همه روسای جمهوری سابق متفاوت خواهد بود چون ترامپ عقب نشینی بلد نیست و همیشه میخواهد برنده باشد. متاسفانه اختیارات رئیس جمهور امریکا برای مقابله با چنین پیش آمدهائی هم نامحدود است. با این وجود میشود و باید این تهدیدها را به فرصت تبدیل کرد وبرای این منظورجمهوری اسلامی باید سیاست و رفتار بسیار دقیق وحساب شده ای را پیش بگیرد و "خانه ای در خورد فیل" بنا کند. متاسفانه دولت آقای روحانی تمام هم وغم خودش را حفظ برجام کرده و به وضعیت خطرناکی که در حال شکل گیری است توجه ندارد. اعتقاد دارم که تا دیر نشده باید توجه ایران از برجام به کلیت رابطه برود و پیشنهاد ترامپ برای مذاکره بر سر برجام را بپذیرد و از آن بعنوان فرصتی برای باز کردن باب گفتگو استفاه کند چه درغیر اینصورت هم برجام و هم شانس آینده برای تشنج زدائی بیشتر از بین خواهد رفت.

مشکلات ایران

میگویند در روابط بین الملل درک واقعیت میشود. متاسفانه درکی که از وضعیت داخلی و خارجی کشور در دنیا وجود دارد مثبت نیست. و تاریخ هم نشان میدهد که وقتی ایران نا توان فرض میشود چالش های آن دوچندان میگردد و امنیت آن هم بخطر میافتد. سوای این درک، وضعیت اقتصاد سیاسی ایران در واقعیت وخیم است، و بی توجهی دولتمردان آنرا حتی وخیم ترهم کرده است. مثلا در اقتصاد، با بحران هائی نظیر کاهش بخش صنعت و ساختمان، افزایش فقر و فاصله طبقاتی (اشرافیت گری فاسد)، رشد بیکاری بالای جوانان و زنان، افزایش قیمت کالاهای اساسی، کاهش درآمد طبقات متوسط و پائین دست (در کنار "حقوق های نجومی")، بدهی فزاینده دولت به بیمه های اجتماعی و بانک ها، گسترش آسیب های اجتماعی از نوع فساد و اعتیاد، و تنزل ارزش پول ملی روبرو هستیم. درحالیکه دولت ادعا میکند اقتصاد در حال رشد است (البته با احتساب فروش نفت خام)، و بیکاری و تورم کاهش پیداکرده اند، تجربه روزانه مردم نشان از تداوم رکود اقتصادی در بخش تولید و افزایش بیکاری و قیمت کالاهای اساسی دارد. در کنار این بحران اقتصادی، ضعف مدیرت دولتی، سقوط ارزش های اخلاقی، و تشدید ناهنجاریهای اجتماعی، مخصوصا اعتیاد در بین جوانان و فساد مالی در بین دولتمردان، باعث کاهش قدرت ملی و افزایش تمایلات گریز از مرکز قومی گردیده است. بالا تر از این مصائب ملی، تضغیف روزافزون بنیه دفاعی کشور است که با برجام شروع شد و ممکن است با افزایش فشار روی نیروهای نظامی کشور (عمدتا از طریق دامن زدن به "سپاه هراسی") و بحران در پیش روی موشکی به مرز خطرناکی برسد. در همین حال هم دولت ترامپ در حال شکل دادن یک اتحاد ضد ایرانی از عربستان، اسرائیل و ترکیه است؛ و کار بجائی رسیده که حتی امارات متحده هم به ناتو برای بازداری ایران پیشنهاد همکاری داده است.

در بخش سیاسی نیز در غیاب ساز و کارهای قانونی و دمکراتیک، و تنگ نطری نیروهای اسلامی حاکم، کشور درگیر دعواهای جناحی و تفرقه ملی شکننده ای شده است که در جریان انتخابات ریاست جمهوری پیش رو حتما وخیم تر هم خواهد شد. برای نمونه، در دی ماه 1395 دعوای قدرت درون نظام از محدوده معمول اصولگرا- اصلاح طلب خارج شد و صحنه جدیدی شکل گرفت که در آن عده ای "جبهه مردمی انقلاب اسلامی" را تشکیل داده اند. موسسین این گروه جدید مصمم هستند که نگذارند "اصلاح طلبان و معتدلین"، منجمله رییس جمهور حسن روحانی، که انقلابی محسوب نمیشوند، در انتخابات آینده برنده گردند. رهبران این جبهه به درستی معتقدند که به انقلاب اسلامی خیانت شده است و دولتمردان اسلامی عمدتا بدنبال انباشت ثروت شخصی رفته اند و به منافع ملی بی توجه هستند. اما راه حل نیم بند آنها، بین گزینه های "بد" و "بدتر" هم کارساز نخواهد بود چون تمایل آنها بیشتر به تجدید تولید شعارهای انقلاب است تا ایجاد یک گزینه "بهتر" حکومتی که بتواند همسو با تمایلات جهانی، تهدیدات ترامپیسم و اهداف انقلاب برای کشور برنامه ریزی و سیاست گزاری موثر بکند. متسفانه نوسان بین گزینه های بد و بدتر کشور را برای درک راهبردی دنیای جدید و جایگاه ایران در آن ناتوان کرده و این نقیصه میتواند آینده کشور را به مخاطره بیندازد. ایران به گزینه بهتری نیاز دارد ولی بنظر میرسد که انتخابات پیشروی ریاست جمهوری کماکان رقابتی بین گزینه های بد و بدتر خواهد بود و نتیجتا نه تنها یک فرصت تاریخی دیگر از دست خواهد رفت بلکه وضعیت آسیب پذیر فعلی کشور هم میتواتند به مراتب خطرناک تر بشود. متاسفانه با توجه به جمیع چالش های بیرونی و درونی کشور، حفظ وضع موجود فقط در چهارچوب یک برنامه عمل برای تغییرات ساختاری ممکن میگردد.

نمونه دیگر بی توجهی رهبران اسلامی به عمق بحران های ایران، سیاست های دولت آقای روحانی است که در چهارچوب فکر منسوخ "اقتصاد لیبرالی جدید" دهه 1980 و سیاست خارجی منسوخ تر همان دهه (که برجام تظاهر آن است) پیش رفته است. مشخصا، چهارچوب فکری این سیاست ها عبارت است از: اول، بی توجهی به تولید داخلی، مخصوصا صنعت و کشاورزی؛ دوم، عدم حفاظت منطقی از تولیدات داخلی و افزایش بی رویه تجارت خارجی؛ سوم، تقدم دادن به کاهش تورم در مقابل ایجاد کار؛ چهارم، تقدم دادن به جذب سرمایه خارجی در مقابل تجهیز منابع داخلی؛ پنجم، وابستگی بیشتر به خام فروشی نفت، ششم، مماشات در روابط بین المللی بنام "دیپلماسی"، و هفتم، تضعیف قدرت ملی و دفاعی کشور. این درحالی است که با توجه به تمایلات جدید جهانی، دولت آقای روحانی میباست برای اقتصاد و سیاست خارجی کشور در جهت توسعه با دوام، و نه فقط رشد براساس خام فروشی نفت، برنامه ریزی میکرد. بی توجهی به ملی گرائی سیاسی و اقتصادی جهانی، عدم استفاده بهینه از منابع قدرت و ثروت داخلی در جهت ساختن قدرت ملی و توسعه اقتصادی با دوام، و بی اعتقادی به گسترش عدالت و کاهش فقر و بیکاری از طریق ترویج صنایع کوچک و بزرگ، ایجاد کار مرغوب، و برنامه های رفاهی حتما باعث زیانهای جبران ناپذیری خواهد شد. در این راستا، ورود به اقتصاد جهانی و استفاد از منابع آن باید بر مبنای تجهیز و استفاده از منابع داخلی پیش برود. پیش شرط این حرکت توسعه ای طرد فوری سیاست نیولیبرالیسم منسوخ شده است که در ایران امروز باعث فربه تر شدن بخش غیر تولیدی بانکی-تجاری، فساد شدید دولتمردان، و ترویج اشرافی گری شده است.

در همین حال هم رابطه ایران با امریکا و کشورهای قدرتمند منطقه، ازجمله اسرائیل، عربستان، مصر و ترکیه بطور خطرناکی بحرانی است و یک جبهه ضد ایرانی نیز در حال شکل گیری است. درگیری نظامی ایران در عراق و سوریه، و حمایت آن از "نیروهای مقاومت" (بقول دشمنان جمهوری اسلامی "تروریست") در منطقعه، منجمله در لبنان، فلسطین، یمن، و بحرین بحران بین المللی ایران را تشدید میکنند. دشمنان ایران حتی ادعا دارند که بین جمهوری اسلامی و داعش تفاوت زیادی وجود ندارد. این بحران منطقه ای بهمراه برنامه توسعه موشکی ایران و وضعیت غیرقابل قبول حقوق بشر به دشمنان جمهوری اسلامی در امریکا، کنگره آن کشور بلاخص، بهانه خواهد داد تا تحریم های جدیدی علیه کشور وضع کنند (هم اکنون تعدادی بعد از برجام تصویب شده اند). این در حالیست که کشور همچنان از تحریم های بین المللی موجود، مخصوصا از تحریمهای اولیه امریکا، صدمه میبیند و برجام نیز نتوانسته است جلوی تحریم های جدید را سد کند و گشایش موثری در اقتصاد کشور ایجاد نماید. مثلا، یکسال بعد از اجرائی شدن برجام، هنوز هم بانک های بین المللی با ایران کار نمیکنند و کشور نمیتواند پول نفتی را که میفروشد تماما و نقدا دریافت کند. متاسفانه هرچه "انقلاب اسلامی" در صحنه داخلی به بیراه رفته و صدمه دیده است، به همان اندازه رژیم اسلامی آن را با سیاست خارجی نامعقول خود پیوند زده است. در رابطه با شکست برجام هم حکومت تهران چنین تاکتیکی را پیش میبرد، یعنی سعی کرده است سرشکستگی خود در برجام را با قدرت نمائی کاذب در منطقه جبران کند که نتیجه اش ایجاد مثلث خطرناک امریکا-اسرائیل-عربستان شده است. ترکیه هم اخیرا به این "اتحاد" پیوسته است و شاید در آینده نزدیک روسیه هم تغییر جهت بدهد.

واقعیت این است که بحرانهای اقتصادی و سیاسی حادی که کشور را ذلیل کرده اند کمتر محصول تحریم ها هستند (شاید در حد 20 در صد) تا نتیجه سیاست ها و مدیریت اقتصادی و بین المللی ضعیف دولت های ایران. سوای سیاست های غلط و مدیریت ضعیفی که همه دولت های گذشته از آن رنج برده اند، دولت اشراف گرای آقای روحانی کمترین کنترل را روی بازیگران فاسد بازار و دولت اعمال کرده است. در کشوری که مردم آزادی سیاسی اندکی دارند و اکثریت بزرگی زیر خط فقر زندگی میکنند و حتی طبقات متوسط هم هر روز از نظر اقتصادی ناتوان تر میگردند، هم بازار بی محبا "آزاد" بوده است و هم دولت، و برای هر دو هم درهای ایران بر دنیای تجارت غبر تولیدی بدون کمترین کنترل گشوده مانده است. متاسفانه بجای مدیریت قانونمند و منضبط، دولت "تدبیر و امید" برجامی، فروش هرچه بیشتر نفت خام و وارد کردن اجناس غیر سرمایه ای و اسطه ای، کالاهای مصرفی لوکس و بنجول را از طروق مشروع و غیر مشروع (مثلا قاجاق وسیع کالا) افتخار خود کرده است .نتیجتا، فساد رایج ترین راه انباشت ثروت شده و باعث نابودی روزافزون اهداف اصلی انقلاب عظیم 1358گردیده است که میخواست یک جامعه سالم، دولت مردم سالار، اقتصاد توسعه یافته عدالت گستر، و روابط خارجی مستقل ایجاد کند. در واقع همانطور که سیاست های اقتصادی و سیاست خارجی دولت آقای روحانی برمیآید، نقشه و آرزو برگرداندن ایران به سیاست های دوران قبل از انقلاب است. اما متاسفانه برنامه ها و سیاست های دولت یازدهم بنحوی است که در پایان این مسیر، اگر بتواند تداوم پیدا کند، ایرانی بمراتب ناعادلانه تر، فاسد تر، وابسته تر، و نتیجتا نا امن تر از آن گذشته مضمحل شده بروز خواهد کرد. اگر هدف برگشتن به آن گذشته است پس برای چه منظوری انقلاب شد؟

متاسفانه یکی از بدترین جنبه های برجام، سوای ضربه زدن به ملی گرائی و عزت ایرانی، معامله نامعقول روی قدرت دفاعی کشور و تضعیف نیروهای نظامی، مخصوصا سپاه انقلاب اسلامی است. درواقع برجام، که امریکائیها از طریق آن "بدون شلیک یک گلوله" صنعت هسته ای کشور را جمع کردند، کمترین کمک را به رفع تحریم ها علیه سپاه کرد و در مواردی هم (مثلا قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل) حتی کار این نیرو را مشکل ترساخت. این درحالی است که در دنیای بسیار خطرناک جدید، یعنی در وضعیتی که غرب بسرعت ملی گرا میشود و اقتصادهای بزرگ درگیر رقابتهای کشنده ای خواهند بود، و همچنین با توجه به وضعیت شکننده داخلی و خارجی ایران، کشور حتما نیاز به یک نیروی دفاعی بسیار قدرتمند و به یک اقتصاد مقاوم و متکی بخود خواهد داشت که تنها در سایه یک برنامه توسعه ملی قابل حصول است. از این دیدگاه و از یک دید راهبردی، رشد اقتصادی به تنهائی نمیتواند پاسخ گوی نیازهای کشور باشد حتی اگر این رشد پرشتاب هم بشود. تاریخ خود ایران نشان میدهد که رشد بدون پایه با دوام نمی ماند و به بحران های ساختار شکن منتهی میشود. علیرغم این تجربه ، دولت آقای روحانی رشد اقتصادی به هر قیمتی (مثلا فروش نفت خام) را در الویت قرار داده، برای آن آمار میسازد ، و وقوع آنرا نیز ملاک بهبود زندگی و امنیت مردم میداند. رشد اقتصادی باید در چهارچوب یک برنامه جامع توسعه اقتصادی مدیریت شود و در این راستا باید سیسم های نظامی-دفاعی در کنار اتحاد نیروهای مردمی از طریق سازکارهای سیاسی دمکراتیک و اقتصادی عدالت گستر تقویت گردند. قدرت سازی مردمی-نظامی از مبرم ترین نیازهای ایران امروز است. متاسفانه دیده میشود که حتی منتقدین برجام هم از عدم توفیق آن در شکستن تحریم ها یا جذب سرمایه خارجی صحبت میکنند در حالیکه آنها میباست نکران تاثرات منفی راهبردی آن، منجمله صدمه به قدرت ملی، ملی گرائی وعزت ملت باشند. ما ایرانی ها هرگز با دست خودمان و بدون اینکه در جنگی شکست خورده باشم صنعت خودمان را نابود نکرده بودیم.