شرق ـ سوم مهرماه، روز همهپرسی. بالاخره اصرار و اکراه، ترغیب، تهدید و تشویق کشورهای منطقه نتوانست مسعود بارزانی، رئیس اقلیم کردستان عراق را راضی کند تا از برگزاری همهپرسی سر باز زند. صبح بود که بانگ الله‌اکبر از مساجد بلند شد و ناقوس کلیساها در اربیل به گوش رسید. این را «سحر»، ایرانی ساکن در اربیل به «شرق» می‌گوید. او از شور و شوق مردم می‌گوید و از پوسترهایی که روی خودروها در سطح شهر چسبانده شده است؛ از پرچم اقلیم کردستان در دست جوانان می‌گوید و زنان و مردانی که لباس کردی بر تن کرده‌اند و با موسیقی کردی در خیابان‌های اربیل شادی می‌کنند و گوسفند سر می‌برند. رأی‌گیری با حضور مسعود بارزانی در مقابل صندوق اخذ رأی شروع می‌شود. او رأی خود را در برگه‌ای می‌نویسد که به چهار زبان کردی، عربی، سریانی و ترکی تهیه شده است. اگر اربیل و سلیمانیه با شادی پای صندوق رأی می‌روند، وضعیت در مناطق متنازعه و کرکوک چنین نیست؛ عرب‌ها و ترکمن‌ها با استقلال کردستان موافق نیستند. همهپرسی استقلال کردستان عراق مخالفان جدی دارد؛ دولت مرکزی عراق در رأس مخالفان است. حیدر عبادی، نخست‌وزیر عراق، این همهپرسی را «غیرقانونی و خلاف قانون اساسی» می‌داند. پارلمان این کشور چند روز قبل، بدون حضور نمایندگان کُرد، طرحی در مخالفت با همهپرسی استقلال کردستان تصویب کرده است. در این طرح نمایندگان از عبادی، نخست‌وزیر خواستند به تمامی اقدامات لازم برای حفظ یکپارچگی این کشور دست بزند. بعد از تصویب این طرح، عبادی هشدار داد که اگر رفراندوم کردستان عراق به خشونت بینجامد، حکومت مرکزی مداخله نظامی خواهد کرد. البته علاوه بر دولت و مجلس، تعدادی از گروه‌های اقلیت ساکن در مناطق مورد مناقشه خارج اقلیم کردستان مانند کرکوک، از جمله بخشی از اقلیت عرب و جبهه ترکمانی کرکوک و حزب گوران و کومار اسلامی با همهپرسی مخالف بودند؛ اما شب قبل از همهپرسی این دو حزب هم از مردم خواستند به همهپرسی رأی مثبت دهند.
گفت‌وگوی تلفنی روحانی با پوتین، اردوغان و عبادی
ایران، ترکیه و روسیه مخالفان همهپرسی در اقلیم کردستان عراق هستند؛ حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران با «ولادیمیر پوتین»، رئیس‌جمهور روسیه، رجب‌طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه و حیدر عبادی، نخست‌وزیر عراق تلفنی صحبت کرد؛ موضوع این گفت‌وگوی تلفنی همهپرسی اقلیم کردستان عراق و مسائل منطقه‌ای بود. در این گفت‌وگو روحانی به اردوغان گفته است: «برای جمهوری اسلامی ایران حفظ تمامیت ارضی و وحدت ملی عراق و امنیت منطقه بسیار مهم و حیاتی است و باید به برهم‌زنندگان ثبات و امنیت منطقه پیام روشنی داده شود». با تأکید آنها بر مواضع مشترک ایران و ترکیه، روحانی گفته است: «هماهنگی و همراهی کشورهای منطقه در این ارتباط بسیار مهم و اثرگذار خواهد بود. بی‌تردید کشورهای منطقه اجازه شکل‌گیری بی‌ثباتی جدیدی را در منطقه نخواهند داد». در همین پیوند شورای امنیت ملی ترکیه و مجلس نشست فوق‌العاده‌ای برگزار و در بیانیه پایانی همهپرسی حکومت منطقه‌ای کرد عراق را محکوم کرد. اردوغان با اشاره به این نشست گفته: «در این نشست‌ها درباره اقدامات سیاسی، اقتصادی و نظامی و هر حرکتی که انجام آن لازم باشد، بحث و گفت‌وگو شد و مجلس نیز اختیار انجام عملیات مرزی را در ارتباط با تحولات عراق و سوریه به دولت داد». شامگاه یکشنبه بود که روحانی با نخست‌وزیر عراق هم تلفنی صحبت کرد. رئیس‌جمهوری به حیدر عبادی تأکید کرد: «همه باید بدانند که مشروعیت آنها در چارچوب قانون اساسی عراق است. از نظر ما قانون اساسی عراق باید مورد احترام همه باشد و تخلف از آن به معنای انجام اقدامات غیرقانونی است». به گفته حیدر عبادی «حرکت بارزانی در اقلیم کردستان عراق، تحولات را به سمت یک رویارویی جدید در عراق سوق خواهد داد». او به روحانی گفته است: «دولت مرکزی بسیار فراتر از آنچه در قانون اساسی عراق عنوان شده، اختیارات به اقلیم کردستان عراق داد و این حرکت آقای بارزانی اقدامی علیه تمامیت ارضی و قانون اساسی عراق است که به‌هیچ‌وجه پذیرفتنی نیست». روز گذشته روحانی همچنین در گفت‌وگو با ولادیمیر پوتین گفته است: «تمامیت ارضی در منطقه و عدم تغییر مرزها برای جمهوری اسلامی ایران بسیار حائزاهمیت است و ما کاملا آماده‌ایم روند همکاری‌ها و هماهنگی‌ها را برای اجلاس بعدی آستانه ادامه دهیم». روحانی درباره تحولات عراق معتقد است: «برای جمهوری اسلامی ایران امنیت منطقه و حفظ تمامیت ارضی و وحدت ملی عراق بسیار مهم و حیاتی است و هماهنگی و همراهی کشورهای منطقه در این ارتباط بسیار مهم و اثرگذار خواهد بود». رئیس‌جمهور روسیه نیز با تبیین مواضع مسکو در قبال تحولات عراق گفت دولت روسیه از دولت بغداد و تمامیت ارضی عراق حمایت می‌کند. روز گذشته سردار سرلشکر محمد باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح هم در مراسم زیارت عاشورا و آیین بزرگداشت هفته دفاع مقدس پرسنل و مدیران وزارت اطلاعات، مسئله همهپرسی در کردستان عراق را توطئه دانست و گفت: «پشت سر این مسئله رژیم صهیونیستی و استکبار جهانی قرار دارد».
اردوغان و رئیس ستاد مشترک ترکیه به تهران می‌آیند
«رجب طیب‌اردوغان» و «خلوصی آکار»، رئیس‌جمهور و رئیس ستاد مشترک نیروهای مسلح ترکیه در آینده نزدیک برای بررسی مسئله همهپرسی استقلال اقلیم به تهران سفر می‌کنند. به گزارش خبرگزاری «مهر» به نقل از «الجزیره»، «بن‌علی ایلدیریم»، نخست‌وزیر ترکیه، ضمن انتقاد شدید از برگزاری همهپرسی استقلال اقلیم کردستان اعلام کرد که رئیس‌جمهور و رئیس ستاد مشترک این کشور برای بررسی این مسئله در آینده نزدیک به ایران می‌روند. صبح دیروز وزارت خارجه ترکیه تأکید کرد که همهپرسی استقلال اقلیم کردستان عراق از نظر آنکارا باطل است.
قاسمی: خبر بمباران مناطقی از اقلیم به وسیله ایران نادرست است
روز گذشته بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت خارجه، در نشست خبری بار دیگر به موضع ایران درباره همهپرسی در اقلیم کردستان اشاره کرد و گفت: «مواضع ما در این زمینه کاملا روشن بوده و هست. ما به تمامیت ارضی، حاکمیت ملی و روند تحولات دموکراتیک در عراق مُصر هستیم و آن را پیگیری می‌کنیم». او افزود: «هر اقدامی مغایر با ثبات، امنیت و تمامیت ارضی دولت عراق اقدامی نابجا و غلط است و می‌تواند منجر به برخی تحولات و اتفاقاتی باشد که همه مردم منطقه و به‌ویژه بیش از همه مردم کُرد را که همواره خیرخواه آنها بوده‌ایم و در زمینه کمک به آنها حرکت کرده‌ایم، تحت تأثیر قرار دهد». قاسمی روز گذشته احضار سرکنسول ایران در اربیل عراق را تأیید نکرد و انتشار خبر بمباران مناطقی از اقلیم به وسیله ایران را نادرست خواند و گفت: «این خبر از سوی برخی رسانه‌های غربی منتشر شد که خبری نادرست و غلط بود. چنین اتفاقی نیفتاده و این یک فضاسازی در آستانه همهپرسی در اقلیم بود که اهداف مشخصی را دنبال می‌کرد». او درباره مسدود‌شدن مرزهای هوایی ایران با اقلیم کردستان هم پاسخ داد: «ایران بنا به درخواست دولت مرکزی عراق مرزهای هوایی خود را روی اقلیم کردستان بسته است». روز یکشنبه، ایران رزمایشی را در مرزهای غربی کشور آغاز کرد. مرحله اصلی رزمایش امنیتی «محرم» روز یکشنبه با اجرای عملیات آتش سنگین توپخانه قرارگاه حمزه سیدالشهدا در منطقه عمومی شمال غرب کشور برگزار شد. ساعاتی پس از آغاز رزمایش، خبرگزاری «آناتولی» ترکیه مدعی شد نیروهای ایرانی به مناطق مرزی اقلیم کردستان حمله کرده‌اند. همچنین برخی رسانه‌های اقلیم کردستان عراق و نیز رسانه‌های غربی مدعی شدند اقلیم کردستان عراق «مرتضی عبادی»، سرکنسول ایران در اربیل را به دلیل آنچه حملات توپخانه‌ای عنوان کردند، احضار کرده است که همان روز هم تکذیب شد.
پیش‌از‌این هم سردار قاسم سلیمانی، با مسعود بارزانی دیدار کرده بود. به گزارش «انصاف‌نیوز» «ناظم دباغ»، نماینده اقلیم کردستان در ایران، جزئیات این دیدار را روایت می‌کند: «دیدار قاسم سلیمانی از اربیل و سلیمانیه بود و پس از آن اتفاقی ندیدیم. در حقیقت ایشان نصیحت کرد که این همهپرسی انجام نشود و ایران آمادگی خود را نشان داد، برای ایجاد توافقاتی بین اقلیم کردستان و بغداد برای حل مشکلات در چارچوب قانون اساسی عراقی، توافقات دوجانبه و حفظ وحدت عراق».
اردوغان: قدرت دست ماست
نفت در مرکز چالش همهپرسی استقلال کردستان عراق است. اردوغان، روز گذشته انگشت روی نفت اقلیم گذاشته و اقلیم کردستان را تهدید کرد. به گزارش شبکه «اسکای‌نیوز»، رجب طیب اردوغان، در کنفرانس مطبوعاتی خود از آمادگی کشورش برای اعمال تحریم‌ها علیه کردستان عراق به‌عنوان اقدامی تنبیهی در پاسخ به این رفراندوم خبر داد و گفت: «می‌خواهم بدانید ترکیه در سطح سیاسی، تجاری و امنیتی هر اقدامی لازم باشد، اتخاذ خواهد کرد. همین حالا هم نیروهای نظامی ما در مرزهای شمال عراق مستقر هستند. ایران هم هر آنچه لازم باشد انجام می‌دهد. نیروهای هوایی ترکیه درحال‌حاضر در آماده‌باش کامل هستند». به گفته اردوغان، آنکارا هرگز اجازه ادامه صادرات نفت اقلیم کردستان را از طریق اراضی‌اش نمی‌دهد و امکان مداخله نظامی نیز وجود دارد. اردوغان تصریح کرد: «بعد از یک روز می‌بینیم که اقلیم کردستان به کجا نفت می‌فروشد؟ قدرت دست ماست و وقتی مرزهای‌مان را ببندیم، این مسئله پایان می‌یابد. عراق به‌عنوان یک کشور نیازمند اتحاد است و تلاش‌ها برای تفرقه‌افکنی غیرقابل قبول است و ما درحال‌حاضر تنها به طرف عراقی اجازه عبور می‌دهیم و این هفته تدابیر دیگری را اتخاذ می‌کنیم و گذرگاه خابور را می‌بندیم»؛ اما «کمال قلیچداراوغلو»، رهبر حزب اپوزیسیون ترکیه، از حزب حاکم خواست که در اتخاذ تدابیر مقابله علیه دولت منطقه‌ای کردستان عراق به دلیل برپایی رفراندوم استقلال خویشتن‌داری کند. به گزارش روزنامه حریت، قلیچداراوغلو، رهبر حزب مردم جمهوری‌خواه ترکیه، از بن‌علی ایلدیریم، نخست‌وزیر ترکیه، خواست که با خونسردی در برابر رفراندوم استقلال کردستان عراق رفتار کند. در همین راستا رهبران حزب حاکم، حزب جنبش ملی‌گرا و حزب مردم جمهوری‌خواه با حضور رئیس پارلمان ترکیه در نشستی شرکت کردند. یکی از توصیه‌های حزب اپوزیسیون به دولت این بود که هرگونه مداخله نظامی باید به‌عنوان آخرین گزینه در نظر گرفته شود. به گفته قلیچداراوغلو اولین گام باید بستن دفاتر دولت اقلیم کردستان عراق در آنکارا بوده و همچنین تحریم‌های تجاری و اقتصادی به‌ویژه در حوزه نفت اعمال شود.
ابراز نگرانی گوترش
دبیر کل سازمان ملل ضمن درخواست از اربیل و بغداد برای گفت‌وگو، ابراز نگرانی کرد همهپرسی کردستان می‌تواند به بی‌ثباتی در منطقه خاورمیانه دامن بزند.
به گزارش «فارس»، دبیر کل سازمان ملل از احتمال ایجاد بی‌ثباتی در منطقه در پی برگزاری همهپرسی جدایی کردستان عراق ابراز نگرانی کرد. آنتونیو گوترش اعلام کرد به حاکمیت ملی و وحدت عراق احترام می‌گذارد. او از مقامات منطقه کردستان و دولت مرکزی عراق خواست مشکلات خود را با گفت‌وگو حل کنند.
دبیر کل سازمان ملل ابراز نگرانی کرد برگزاری همهپرسی جدایی در منطقه کردستان عراق می‌تواند به ثبات‌زدایی در منطقه و عراق بینجامد. علاءالدین بروجردی، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس هم با بیان اینکه برگزاری رفراندوم در کردستان عراق می‌تواند پیامدهایی منفی در بعد اقتصادی، اجتماعی و حتی نظامی داشته باشد، گفت: بارزانی بازی خطرناکی را شروع کرده که به ضرر اقلیم کردستان عراق تمام خواهد شد. بروجردی با اشاره به اینکه رفراندوم اقلیم کردستان عراق اعتبار قانونی ندارد، گفت: بر‌این‌اساس نتایج رفراندوم کردستان عراق نیز مردود است. رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس اسلامی تصریح کرد: جمهوری اسلامی ایران، کشورهای همسایه عراق و سازمان ملل بر ضرورت حفظ یکپارچگی و تمامیت ارضی عراق تأکید می‌کنند، درحالی‌که رژیم صهیونیستی مقابل اعمال چنین سیاستی است. او تصریح کرد: می‌توان اذعان کرد بارزانی بازی خطرناکی را شروع کرده که به ضرر اقلیم کردستان عراق تمام خواهد شد. بروجردی ضمن تأکید بر اینکه برگزاری رفراندوم در کردستان عراق می‌تواند پیامدهای منفی در بُعد اقتصادی، اجتماعی و حتی نظامی در پی داشته باشد، ادامه داد: با توجه به اینکه چنین موضوعی از سوی دولت عراق و کشورهای منطقه به رسمیت شناخته نمی‌شود، رفراندوم برگزار‌شده امروز در اقلیم کردستان عراق عملا «کان لم یکن» است. رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی خاطرنشان کرد: جمهوری اسلامی ایران نیز از تمام ابزارهای خود برای حفظ تمامیت ارضی عراق استفاده خواهد کرد.
