اوایل سپتامبر 2017، محمود هاشمی شاهرودی، رئیس پیشین دستگاه قضایی ایران و یکی از مسئولان بلندپایه سیاسی و دینی در این کشور، به شهر نجف رفت؛ شهری در جنوب عراق که برای شیعیان مقدس است.

شمار زیادی از نیروهای امنیتی و محسن رضایی فرمانده پیشین سپاه پاسداران ایران، هاشمی شاهرودی را در این سفر، همراهی می‌کردند.

هاشمی شاهرودی 69 ساله، چند روز را در نجف به همراه مسئولان، روحانیون و طلاب علوم دینی گذراند. او چند روزی در دفترش واقع در نزدیکی مرقد امام علی، یکی از مقدس‌ترین اماکن برای شیعیان جهان، از مراجعه کنندگان استقبال کرد.

برخی از مسئولان کنونی و سابق عراقی بر این عقیده هستند که هاشمی شاهرودی، در تلاش است تا جایگاهی برای خود به منظور جانشینی آیت‌الله علی سیستانی، مرجع عالی شیعیان در عراق، دست و پا کند.

با وجود این‌که در عراق توجه‌ها اکنون به جنگ علیه گروه داعش متمرکز است، اما آینده کشور به همان اندازه به آن‌چه که در نجف می‌گذرد، وابسته است.

به خاطر کهولت سن آیت‌الله سیستانی (87 ساله) و شایعه‌هایی که درباره وضعیت جسمی او منتشر می‌شود، مساله جانشینی‌اش بسیار حائز اهمیت شده است.

آیت‌الله سید علی سیستانی

طیف‌های مختلف شیعه در عراق، برای دست یابی به سهمی برای انتخاب جانشین سیستانی، با یکدیگر رقابت می‌کند. ایران که اکثر ساکنانش شیعه هستند، از هاشمی شاهرودی در این مسیر، پشتیبانی می‌کند.

هاشمی شاهرودی در صورت رسیدن به هدفش، جانشینی خواهد بود که آرا و نقطه نظرات متفاوتی از آیت‌الله سیستانی خواهد داشت. تلاش‌های ایران برای توسعه نفوذ خود در عراق، همواره نگرانی روحانیون دینی سنتی عراق و نجف را برانگیخته است. برخی از آن‌ها هم به هاشمی شاهرودی، با دید تردید می‌نگرند و از آن بیم دارند که بتواند، پایگاهی برای خود میان طلبه‌های علوم دینی، ایجاد کند.

با توجه به این‌که آیت‌الله سیستانی خود را از سیاست‌های ایران دور کرد، به نظر می‌رسد اکثر پیروانش خواهان آن هستند که شخصیتی نزدیک به تهران، جانشینش نشود.

مسئولان در نجف از اظهار نظر علنی درباره مساله جانشینی سیستانی به خاطر حساس بودن موضوع، اجتناب می‌کنند، اما یک مسئول سابق عراقی که خواسته نامش فاش نشود، به خبرگزاری رویترز گفته است: «ایرانی‌ها تمام تلاش خود را خواهند کرد، مساله اکنون فقط دینی نیست، بلکه بخشی از آن به مساله سیاسی تبدیل شده که سرنوشت عراق را مشخص خواهد کرد».

مناطق مورد مناقشه

ایران از راه کمک دولت عراق که آن را شیعیان رهبری می‌کنند، در باز پس گیری مناطق مورد مناقشه با کُردها، نفوذ خود را در این کشور توسعه داد.
قاسم سلیمانی فرمانده سپاه قدس، شاخه برون مرزی سپاه پاسداران ایران، خود وظیفه متقاعد کردن برخی از رهبران کُرد را برای چشم پوشی از مناطق مورد مناقشه همچون استان نفت‌خیز کرکوک، بر عهده گرفت.

قاسم سلیمانی به همراه پیشمرگه‌های کُرد در جریان عملیات علیه داعش در عراق

چنانچه ایران بتواند نظر خود را در انتخاب عالی‌ترین مقام مذهبی در عراق هم اعمال کند، خواهد توانست برای سال‌های آینده، مسیر حرکت این کشور را تعیین کند.
از سویی حضور یک روحانی دینی عالی‌مقام در نجف که با سیاست‌های ایران و منافعش همراه است، امکان ظهور یک روحانی که بتواند با علی خامنه‌ای رهبر ایران رقابت کند را بسیار کم می‌کند.

علی خامنه‌ای خود را رهبر شیعیان جهان می‌داند. اما سال‌ها آیت‌الله سیستانی که سیاست و روشی مستقل از ایران در دو زمینه دینی و سیاسی برای خود برگزیده، بزگترین شخصیتی است که رهبری خامنه‌ای را در جهان تشیع به چالش می‌کشد و چه بسا شمار پیروانش هم بسیار بیش از رهبر ایران باشد.

ظهور علنی و رسانه‌ای آیت‌الله سیستانی بسیار نادر است، اما تصمیم‌هایی برای میلیون‌ها پیروش، مقدس است. فتوایش که در آن از پیروانش خواست برای مقابله با پیشروی گروه داعش دست به اسلحه بردارند، پیشروی این گروه به بغداد پایتخت عراق در سال 2014 را به شکست کشاند.

سیستانی از نفوذ خود در کاهش شدت تنش فرقه‌ای در عراق هم استفاده کرد. او با جدایی اقلیم کردستان از عراق پس از همه‌پرسی استقلال این اقلیم در سپتامبر گذشته، مخالفت کرد اما در عین حال از بغداد خواست، از کُردها حمایت کند.

مسئولان و ناظران مسائل سیاسی عراقی می‌گویند که اگر سیستانی نبود، نه تنها طوایف با یکدیگر می‌جنگیدند بلکه گروه‌های شیعه رقیب عراقی هم به روی یکدیگر اسلحه می‌کشیدن