پس چه مجازاتی برای پدر همسرتان تعیین شد؟

عطایی: پنج سال زندانی بود به عنوان حكم عمومی، اما بعد از یك سال و نیم عفو گرفت و از زندان بیرون آمد. درواقع نمی‌شود گفت آن شخص مجازات شده است.

آقای مرتضوی، چه شد كه این اتفاق برای شما افتاد؟

مرتضوی: سال ۱۳۹۱ بعد از تعطیلات عید بود كه رفتم سر كار، یك نظافتچی داشتیم كه دچار سوءتفاهم، حسادت و مشكلات شخصی و روحی بود، روز پانزدهم فروردین با چهار لیتر اسید از پشت سر من را صدا كرد و اسید را روی من ریخت، اینطور كه پزشكی قانونی هم تایید كرده شانزده ضربه چاقو هم به من زد. مدتی بیمارستان و در كما بودم، بعد هم كه مراحل درمانی و جراحی‌های دیگر شروع شد.

با چه انگیزه و دلیلی روی شما اسید پاشید؟

مرتضوی: خودش دلایل مختلف و متناقضی را گفته است. یك بار گفته از قیافه‌اش خوشم نمی‌آمد، یك بار می‌گوید رییسم بود و دوستش نداشتم، یك بار دیگر گفته مزاحم تلفنی او بوده‌ام. وقتی قاضی به او گفته چرا اسید ریختی؟ جواب داده چون در روزنامه خوانده‌ام كه هركس اسید می‌ریزد در نهایت بخشیده می‌شود یا مجازات زیادی ندارد.

برايش چه حكمی صادر شده؟

مرتضوی: سه سال زندان، شش ماه زندان هم به دلیل خروج غیرقانونی از مرز؛ یعنی جمعا سه سال و نیم. حدودا پنج یا شش نفر دیه انسان كامل هم باید بدهد و قصاص چشم راست و گوش راست.

این مجازات‌ها اجرا شده؟

مرتضوی: حكمی كه درباره پرونده من صادر شده یك سال و نیم است در اجرای احكام است و هنوز اجرا نشده. دیه را كه ندارد بدهد، قصاص را هم گفته‌اند زیاد درباره‌اش چیزی نگو تا انجام شود. همین می‌شود كه افراد بیشتری دست به ارتكاب این جرم می‌زنند. مجازات اسیدپاشی با بزه برابری نمی‌كند. قانون اسیدپاشی مربوط به سال ۱۳۳۹ است، در این قانون تنها به مواد سوزاننده اشاره شده و نامی از اسید نیامده، ممكن است شامل بنزین، نفت، آهك یا هر مورد دیگری باشد و تنها سه سال زندان برای یك اسیدپاش در نظر می‌گیرند. به شدت نياز است قوانين مربوط به اسيدپاشي بازنگري شود.

آقای دكتر، شما چند سال است به عنوان جراح پلاستیك با قربانیان اسیدپاشی در ارتباط هستید؟

فروتن: حدود پانزده سال است كه این افراد را درمان می‌كنم. ضایعات مختلف پوستی در قربانیان اسیدپاشی وجود دارد كه من و همكارانم به درمان آنها اقدام می‌كردیم ولی این كار به صورت تشكل‌یافته و منسجم نبود.

چه شد كه تصمیم گرفتید انجمن حمایت از قربانیان اسیدپاشی را تاسیس كنید؟

فروتن: تصمیم برای تشكیل این انجمن بعد از اكران فیلم «لانتوری» گرفته شد كه در حضور آقای درمیشیان، تعدادی از قربانیان اسیدپاشی و همچنین پزشك‌ها پیشنهاد تشكیل این انجمن را دادم و مورد استقبال و موافقت قرار گرفت. فكر كردم اگر یك تشكلی ایجاد شود كه بتوانیم از این افراد حمایت‌های مختلف درمانی، اجتماعی و قانونی را داشته باشیم خیلی خوب است. درواقع دیدیم این افراد احتیاج دارند مامنی را داشته باشند كه كنار هم جمع شوند،‌ بتوانند از مشاوره‌های لازم بهره‌مند شوند و بتوانیم روندی را ایجاد كنیم كه بتوانند به زندگی برگردند. حدود دو ماه است این انجمن به ثبت رسیده و دنبال این هستیم جایی را داشته باشیم كه مامنی برای این افراد باشد.

می‌توانید بگویید در سال‌های اخیر تعداد موارد اسیدپاشی افزایش داشته یا كاهش؟

فروتن: این روند افزایشی بوده و سال به سال تعداد قربانیان افزایش داشته. سال ۱۳۹۴ در یک بیمارستان سوانح سوختگی، حدود ۵۰ مورد اسیدپاشی بود و در سال ۱۳۹۵ این افراد حدودا هشتاد نفر بودند یعنی با سرعت زیادی افزایش پیدا کردند. یکی از کارهایی که در نظر داریم انجمن انجام دهد این است که در کنار حمایتی که از افراد قربانی انجام می‌دهیم، بتوانیم کاری کنیم که افراد کمتری دچار این اتفاق شوند.

چطور می‌خواهید این كار را انجام دهید؟

فروتن: از مهمترین كارهایی كه باید انجام شود و مد نظر داریم این است كه خرید و فروش اسید تحت شرایط خاصی انجام شود، یعنی مشخص باشد كه چه فردی آن را فروخته، چه كسی خریده و چه مقدار و به چه منظوری آن را تهیه می‌كند كه این افراد قابل پیگیری باشند. اگر بتوانیم این كار را از مسئولان بخواهیم اتفاق بسیار خوبی است. دومین كاری كه می‌خواهیم انجام دهیم این است كه مجازات اسیدپاش را افزایش دهند. این مجازات خیلی كم است و همانطور كه اشاره كردند چند سال زندان برای چنین جرم بزرگی كافی نیست و در عین حال لازم است روند رسیدگی در دادگاه هم تسریع شود. این تسريع در رسیدگی باعث می‌شود تا اخبار این موضوع داغ است، شخص به سزای عملش برسد و بازدارندگی بیشتری وجود داشته باشد نه این كه به فراموشی سپرده شود.

اين انجمن چه اولويت‌هايي را مد نظر قرار مي‌دهد؟ مهمترين حمایتی كه بعد از این اتفاق باید برای قربانیان اسیدپاشی انجام شود چه كارهايي است؟

عطایی: بعد از این اتفاق، بحران‌های زیادی وجود دارد كه شخص به تنهایی نمی‌تواند آنها را مديريت كند. مهمترین كار اقدامات درمانی است. متاسفانه هزینه عمل‌های جراحی بالاست و بیمه این عمل‌ها را پوشش نمی‌دهد، من با كمك مردم و خیریه‌ها توانستم هزینه‌های جراحی را بپردازم. از طرف دیگر قرباني اسيدپاشي در همان زمان درگیر مراحل قانونی و دادگاه هم می‌شود در حالی كه نمی‌تواند هزینه وكیل را بپردازد، هرچند بسیاری از وكلا به صورت رایگان در این زمینه كمك می‌كنند اما شايد دسترسي به آنها براي اين افراد كار ساده‌اي نباشد. فردی كه مورد اسیدپاشی قرار گرفته، احتیاج به مشاوره‌ها و حمایت روانی و اجتماعی هم دارد و همچنین مهارت‌آموزی تا بتواند كاری داشته باشد. همه اینها كاری است كه یك انجمن می‌تواند در این زمینه انجام بدهد و با تعداد زیادی كه این افراد در كشورمان دارند جای خالی چنین انجمنی احساس می‌شد.

مرتضوی: اسیدپاشی جرمی است كه اغلب توسط افراد آشنا و اعضای خانواده انجام می‌شود. در چنین شرایطی، فردی كه این اتفاق درباره‌اش رخ داده شايد نتواند حمایت كافی را از خانواده بگیرد بنابراین وجود چنین انجمنی می‌تواند بسیار موثر و كارآمد باشد. وقتی خانواده‌ای بیمار یا معلول داشته باشد مورد حمایت خانواده قرار می‌گیرد اما وقتی شخصی توسط نزدیكانش قربانی اسید شده باشد چه حمایتی می‌تواند از آنها بگیرد؟ در چنین شرایطی انجمن می‌تواند نقش خانواده‌ را برای این افراد بازی كند.

بیشترین علتی كه براي اسیدپاشی مطرح مي‌شود چه مواردی است؟

فروتن: ما پزشكان خیلی كنكاش نمی‌كنیم كه به چه علتی این اتفاق افتاده چون گاهی یادآوری این موضوع می‌تواند افراد را آزار دهد اما اينطور كه به نظر مي‌رسد بیشترین دلیل، موارد خانوادگی و مسائل عاشقانه است.

مشخص است چه تعداد قربانی اسیدپاشی در كشورمان داریم؟

فروتن: متاسفانه تعداد مشخص و دقیقی از این افراد در دست نیست. يكي از كارهايي كه در اين انجمن می‌خواهیم انجام دهيم اين است كه فراخوانی بدهیم و از قربانیان اسیدپاشی دعوت كنیم كه در این انجمن عضو شوند، آماری از آنها داشته باشیم و ببینیم چه كمك‌هایی هست كه انجمن می‌تواند به آنها ارائه دهد.

یعنی قربانيان اسيدپاشي فارغ از این كه چه دلیلی باعث این اتفاق شده، می‌توانند از كمك‌های انجمن بهره‌مند شوند؟

فروتن: كاملا همینطور است، ما به دلایل و روند قضایی این مساله كاری نداریم، تنها كاری كه انجام می‌دهیم كمك به این افراد بدون قضاوت شرح زندگی‌شان است.

گفته می‌شود این جرم بیشتر درباره زنان اتفاق می‌افتد. زنان چه درصدی از قربانیان را تشكیل می‌دهند؟

فروتن: بله تقریبا هشتاد درصد قربانیان اسیدپاشی زنان هستند.

عطایی: شاید چون حساسیت روی زیبایی زنان بیشتر است و از بین بردن چهره و بینایی یك زن می‌تواند تاثیر مخربی در زندگی او بگذارد، هدف كسی كه می‌خواهد انتقام‌جویی كند همین می‌شود كه این چهره را از او بگیرد. درواقع نقش فرهنگ را نباید دست‌كم گرفت در عین حال بعضي قوانين باعث می‌شود كه این اتفاق بیشتر درباره زنان بیفتد.

شما به کم بودن مجازات‌ها اشاره می‌کنید، اما عده‌ای از افراد می‌گویند مجازات بیشتر نمی‌تواند بازدارنده باشد، به عنوان مثال می‌گویند مگر مجازات اعدام توانست از قاچاق مواد مخدر كم كند؟

فروتن: من فکر می‌کنم این خیلی منطقی نیست که این موارد را با همدیگر مقایسه کنیم. درباره قاچاق مواد مخدر باید مسیرها بسته شود ضمن این که مجازات‌ها درباره افراد یکسان اعمال و جدی برخورد شود نه این که با یک نفر برخورد شود و با دیگری نه. درباره مبارزه با مواد مخدر قوانین داریم اما باید در اجرای آنها جدیت وجود داشته باشد اما درباره اسیدپاشی اصلا قوانین کافی نداریم. درباره موردی مانند حمل سلاح سرد قوانین سفت و سخت تصویب شده و اگر کسی چاقو همراه داشته باشد مجازات دارد اما اسید که بدتر از چاقو است.

مرتضوی: وقتی قانون برای سلاح سرد اجرا شد، دیدیم که چقدر حمل و حتی فروش آن کمتر شد. درباره اسیدپاشی هم اگر شخص بداند مجازاتی که در انتظار اوست به قدری سخت است که نمی‌تواند به راحتی از آن فرار کند مطمئن باشید که کمتر اتفاق می‌افتد. کسی که با اسید به من حمله کرد چهار روز اسید خریده بود یعنی فکر کرده بود که این کار را بکند و مصمم بود، اتفاقی نبود که در لحظه رخ بدهد اما او می‌گفت با خودم گفتم چند سال زندانی و بعد آزاد می‌شوم.

عطایی: شخصی هم که روی من اسید پاشید، با این که اعتراف کرده بود و جرم ثابت شده بود، دو ماه بعد با یک وثیقه آزاد شد، بارها به این موضوع اعتراض کردیم ولی کسی توجهی نشان نداد. در دادگاه اعتراض کردیم ولی گفتند زندان جا ندارد، چطور زندان برای افراد دیگر جا دارد ولی برای یک مجرم اسیدپاشی جا ندارد؟ وقتی افراد می‌بینند کسی این جرم را انجام داده ولی با وثیقه پنجاه میلیونی بیرون از زندان است، چه نتیجه‌ای می‌گیرند؟ شش سال طول کشید که پرونده به انجام برسد و حکم صادر شود، ایشان هم در این مدت بیرون از زندان زندگی می‌کرد. بعد از شش سال هم به من گفتند می‌توانی قصاص کنی ولی چون تفاوت دیه زن و مرد وجود دارد باید نصف دیه را به ایشان بپردازی. من تازه بدهکار هم شده بودم. گفتند پانزده میلیون به حساب دادگاه بریز تا حکم را اجرا کنیم. طوری رفتار شد که انگار من مجرم بودم!

آقاي مرتضوي، اگر موقع اجرای حکم و قصاص برسد، شما این کار را می‌کنید يا مي‌بخشيد؟

مرتضوی: قطعا قصاص می‌کنم.

عطایی: من هم اگر به خاطر حضانت پسرم نبود، از قصاص گذشت نمی‌کردم. هیچوقت هم نمی‌گویم بخشیدم، می‌گویم مجبور بودم بگذرم، درواقع یک معامله انجام دادم به خاطر قوانینی که درباره حضانت فرزند وجود دارد.

مرتضوی: اصلا نمی‌شود گذشت، ما هر روز و هر لحظه این دردها و سختی‌ها را با خودمان همیشه همراه داریم. تعداد عمل‌هایی که داریم خیلی زیاد است، عمل جراحی جزئی از زندگی روزانه ما شده و این وضعیت غیرقابل گذشت است. ما تعداد کمی از این افراد هستیم که جلوی دوربین حاضر می‌شویم و فعالیت اجتماعی می‌کنیم، خیلی‌ها از خانه بیرون نمی‌آیند.

با این که گفته می‌شود این کار خودش بازتولید خشونت است موافق نیستید؟

مرتضوی: اتفاقا این کار من شاید بتواند از خشونت‌ علیه افراد دیگر جلوگیری کند. ببینید، می‌دانم که اگر قصاص کنم هم بینایی چشم راست من دیگر برنمی‌گردد، اما این که اشخاص احساس کنند هر کاری می‌‎توانند انجام بدهند و درنهایت بخشیده شوند باعث شده تعداد مجرمان اسیدپاشی بیشتر شود. اینطور نیست که با این کار دلم خنک می‌شود، دل من وقتی خنک می‌شود که تعداد این جرم کم شود، که اسیدپاش‌ها به سزای عملشان برسند و در عین حال فرصت برای فعالیت اجتماعی قربانیان اسیدپاشی فراهم شود.

اگر بخواهید مهمترین خواسته قربانیان اسیدپاشی از مسئولان را مطرح کنید، به چه موردی اشاره می‌کنید؟

فروتن: انجمن حمایت از قربانیان اسیدپاشی می‌تواند هم از دولت، اعضای مجلس و شورای شهر و سایر مسئولین کمک بگیرد و هم به آنها کمک کند که راهکارهایی را اجرا کنند که جرم اسیدپاشی کاهش پیدا کند. مشکل اصلی انجمن حمایت از قربانیان اسیدپاشی در حال حاضر نداشتن ساختمانی برای فعالیت است. اگر دولت، خیرین یا نهادهایی باشند که اولین قدم را بردارند و مکانی را به این انجمن اختصاص دهند، مشکل بزرگی برطرف می‌شود و در ادامه گام‌های موثری برداشته خواهد شد.

عطایی: من همانطور که اشاره کردم از مسئولان می‌خواهم قوانین جامعی برای اسیدپاشی در نظر بگیرند. کافی است قوانین کشورهای دیگر را در این زمینه بررسی کنند و ببینند در آنجا چه اقداماتی انجام شده که این جرم کمتر شود.

مرتضوی: من از رییس جمهور درخواست ملاقات دارم. در همین ماه رمضان که گذشت اقشار مختلفی با مسئولان دیدار داشتند اما هیچکس به فکر ما نبود. متاسفانه قربانیان اسیدپاشی پناهی ندارند و دیدیم حتی در برنامه‌ای مانند «ماه عسل» چند میلیارد برای زندانی‌ها کمک شد اما ما که کاملا بی‌گناه بودیم و هیچ تقصیری نداشتیم از طرف هیچکس حمایت نشدیم. بعضی از دوستان ما شامل بیمه سلامت نمی‌شوند چون با اسید سوخته‌اند، بیمه سلامت می‌گوید باید شامل بیماری خاص شوید و از آن طرف می‌گویند شامل بیمه سلامت می‌شوید. این مشكلات وجود دارد كه امیدواریم با تشكیل انجمن و مكاتباتی كه با مراكز دولتی انجام می‌دهیم آنها را برطرف كنیم. كمك‌های دولتی در كنار كمك‌های مردمی بسیار مهم است چون بر فرض برای جراحی، دكتری قبول كند كه جراحی را رایگان انجام دهد، اما هزینه‌های بیمارستان را باید چه كار كنیم؟ یا یك وكیل قبول كند كه كارهای قضایی را رایگان انجام دهد، خیلی مهم است كه قوه قضاییه هم در تسریع رسیدگی به پرونده ما همكاری داشته باشد یا این كه قوه مقننه لازم است در زمینه مجازات‌ها همكاری بیشتری داشته باشد و مجازات اسیدپاشی را بازنگری كند.

عطایی: در كنار مسئولان، هرکسی می‌تواند در این زمینه به ما کمک کند. استاد سفالگری من این هنر را به من آموزش داد و حالا من هم توانستم نمایشگاه برگزار کنم و در اجتماع باشم و هم به افراد نابینا آموزش بدهم. بنابراین حتما لازم نیست که کمک‌ها با مبالغ کلان باشد و ما در انجمن حمایت از قربانیان اسیدپاشی از تمام خیران و نیکوکاران با هر نوع کمکی استقبال می‌کنیم. 09304690833 شماره تماسی است که هرکسی بخواهد به ما کمک کند از این طریق می‌تواند با انجمن ارتباط بگیرد و افرادی هم که قربانی این اتفاق هستند با این شماره ارتباط بگیرند و به عضویت انجمن دربیایند.

فروتن: این افراد با علم روز قابل بهبود هستند ولی کافی است که اولا شناسایی شوند، دوما به موقع نسبت به درمان آنها اقدام شود. وقتی بدانند انجمنی وجود دارد که متعلق به خودشان است و توسط افرادی همدرد خودشان اداره می‌شود و کارشناس‌ها و پزشک‌هایی هستند که به آنها کمک می‌کنند، قطعا بهتر و بیشتر می‌توانند به زندگی برگردند.

مرتضوی: ما همه این دردها و تنهایی‌ها و سردرگمی‌ها را کشیده‌ایم ولی می‌خواهیم با این انجمن به دیگران کمک کنیم که کدام مسیرها را برای درمان و دادگاه طی کنند. افراد مختلف جامعه در این زمینه خیلی می‌توانند نقش داشته باشند به عنوان مثال برای این افراد كارآفرینی كنند. كارهایی هست كه قربانیان اسیدپاشی می‌توانند انجام دهند همانطور كه در هندوستان كافه‌ای هست كه در آن تمام قربانیان اسیدپاشی كار می‌كنند و با شعبه‌هایی كه ایجاد كرده توانسته این افراد را به جامعه بازگرداند و اجازه ندهد اسیدپاش‌ها كه هدفشان منزوی كردن این افراد است به نتیجه برسند. ما هم در كشورمان لازم داريم كاري كنيم كه قربانيان اسيدپاشي به زندگي برگردند. هدف اصلی انجمن حمايت از قربانيان اسيدپاشي هم ایجاد امید به زندگی در اين افراد است.

عكس‌ها: سیداحمد شریعتی