آنچه ما «حکومت» می‌نامیم، چیزی جز سیستمی ساخته دست بشر برای محافظت از حقوق و آزادی‌های اولیه و تحقق عدالت و صلح بین انسان‌ها نیست. حکومت به خودی خود هدف نیست بلکه ابزاری است که بشر را برای رسیدن به سعادت دنیوی و اخروی یاری می‌کند. کما اینکه اصطلاح «حکومت اسلامی» با خود دچار تناقض است. اسلام بر اساس یک سیستم کهنوتی بنا نشده و در آن علمای مذهبی وجود ندارد و نظام تئوکراسی و حاکمیت دینی، موضوعی بی‌ارتباط با روح اسلام است. حکومت نیز از آنجا که ساخته و پرداخته دست بشر و نتیجه یک پیمان اجتماعی است، نمی‌تواند «اسلامی» یا «مقدس» باشد.

دموکراسی در جهان امروز به اشکال مختلف و نمودهای متعددی دارد، اما هدف اصلی که همه اشکال دموکراسی در پی آن هستند، عدم تسلط گروهی خاص بر دیگران است و این همان چیزی است که اسلام در پی آن است. اسلام بر اصول برابری بین شهروندان براساس محترم شمردن و به رسمیت شناختن کرامت انسانی به عنوان آفریده خدا و با توجه به آیه «ولقد كرمنا بني آدم» تاکید دارد. از این رو شیوه حکومت مشارکتی و جمهوری بیش از هر روش حکومت‌داری دیگری مانند پادشاهی‌ها و اولیگارشی‎های تمامیت‌خواه با روح اسلام تطابق دارد.

اردوغان و سرنوشت دموکراسی

اردوغان با چنگ انداختن به نهاد حکومت، مصادره شرکت‌های بزرگ و پاداش‌دهی به آنها که او را در این توطئه همراهی می‌کنند، دموکراسی که نوید خیر برای ترکیه بود را از بین بود. او همچنین مرا دشمن حکومت خواند و من و همراهانم را متهم کرد که دلیل همه مشکلات ترکیه در چند سال اخیر هستیم تا سلطه‌اش روی حکومت و جهت‌دهی به افکار عمومی ترکیه را محکم‌تر کند. این بهترین مصداق برای سوء استفاده از یک شخص یا گروه به عنوان مترسک یا قربانی است.

رژیم اردوغان صدها هزار نفر از کسانی که به سیاست‌های او انتقاد داشتند را دستگیر کرد، به ویژه آنها که با جنبش مسالمت‌آمیز «الخدمة» ارتباط داشتند. هر که از سیاست‌های اردوغان انتقاد کرد، سرکوب شد، از فعالان معترض حوزه محیط زیست، روزنامه‌نگاران، پژوهشگران دانشگاه‌ها، کردها، علوی‌ها، شهروندان غیرمسلمان و برخی گروه‌های اسلامی. این دستگیری‌های بی‌رویه، رانده شدن‌های جبری و ستم‌های دیگر، چه زندگی‌ها و خانواده‌هایی را از بین نبرد.

به دلیل این ستم مستمر، هزاران نفر از داوطلبان جنبش «الخدمة» ناچار به پناهندگی در کشورهای اروپایی مانند فرانسه شدند. از آنجا که آنها افراد مقیم جدیدی در این کشورها خواهند شد، مطمئنا در این جوامع ادغام شده و قوانین‌ آنها را محترم شمرده و با مشارکت فعال در پروژه‌های مثبت و سازنده در یافتن راه‌حلی برای مشکلاتی که این جوامع با آنها روبرو هستند، مشارکت خواهند کرد و در راس این مشکلات، انتشار خوانش‌های رادیکال از اسلام در اروپا است.

هنوز دستگیری‌های دسته‌جمعی هزاران نفر را به دلیل همراهی با یک نفر یا یک گروه، در ترکیه در جریان است. 150 هزار نفر شغل خود را از دست دادند و 200 هزار نفر به زندان‌های احتیاطی افکنده شده و 50 هزار نفر زندانی شدند. شهروندانی نیز که به دلایل سیاسی تحت نظر قرار گرفته‌اند و می‌خواهند از کشور خارج شوند، به دلیل لغو گذرنامه‌هایشان از حقوق اولیه خود که سازمان ملل به آنها تاکید دارد، در زمینه آزادی سفر محرومند.

اردوغان با استفاده از روابط دیپلماتیک، از آوازه ترکیه که این کشور در جهان از سال 1923 به دست آورد، سوء استفاده کرده و منابع حکومت را برای اعمال فشار و ربودن همراهان جنبش «الخدمة» در سرتاسر جهان به کار می‌گیرد.

نبود بینش دموکراتیک

در زمینه امور داخلی نیز شاهدیم که در دوره اخیر درخواست‌ دموکراسی ترک‌ها از حاکمان به شکل واضحی کاهش یافته و شاید مهم‌ترین دلیل آن ترس و نگرانی از بی‌ثبات اقتصاد نسبی است که از آن بهره‌مندند. اما این موضوع یک دلیل تاریخی دارد. جمهوی ترکیه، سیستم دموکراسی را هدف برتر خود قرار داد و برای رسیدن به آن تلاش کرد، اما برنامه‌های آموزشی برای نهادینه کردن ارزش‌های دموکراتیک در میان توده مردم نداشت. اطاعت کورکورانه از حاکم نیرومند و حکومت موضوعی است که به کرات در مواد آموزشی تکرار شد. کودتاهای نظانی که تقریبا هر 10 سال یک بار رخ می‌داد، به دموکراسی اجازه ریشه دواندن و توسعه نداد. شهروندان فراموش کردند که حکومت برای مردم وجود دارد و نه برعکس. اردوغان به شکل قابل توجهی از این روحیه جمعی استفاده کرد.

شاید به دلیل رژیم حالی دموکراسی ترکی در حالت کما باشد اما من هنوز امیدوارم. سرکوب خیلی دوام نخواهد آورد و از این رو من مطمئنم که ترکیه روز مسیر خود به سوی دموکراسی را بار دیگر ادامه خواهد داد. اما ضروری است اگر روزی دموکراسی، استمرار و ریشه دواندن خواستیم، تدابیر جدی اتخاذ کنیم.

راه‌حل‌ها و پیشنهادات

در ابتدا باید مواد درسی را مورد بررسی قرار دهیم. موضوعاتی چون مساوات بین همه شهروندان در برابر قانون، محافظت از حقوق و آزادی‌های اولیه فرد باید از سال‌های ابتدایی به دانش‌آموزان آموزش داده شود تا تبدیل به کسانی شوند، که وقتی به سن بلوغ می‌رسند از آن محافظت کنند.

ضروری است که قانون اساسی به نحوی بازنویسی شود که اجازه سیطره اقلیت و اکثریت بر دیگران را ندهد و حقوق اولیه انسان به نحوی که در میثاق بین‌المللی حقوق بشر سازمان ملل متحده ذکر شده را تضمین کند. جامعه مدنی و روزنامه‌نگاری آزاد نیز باید از سوی این قانون اساسی مورد حمایت قرار گیرند تا بتوانند نقش نظارت و تنظیم مقابل قوه مجریه، زمانی که از مسیر خود خارج می‌شود، را ایفا کنند و در آخر رهبران افکار عمومی و چهره‌های اجتماعی باید ارزش‌های دموکراسی را در اقداماتشان، سخنرانی‌هایشان و نوشته‌هایشان محترم شمارند.

ترکیه امروز عمل به دموکراسی و حقوق بشر را متوقف کرده و آنها را کنار گذاشته است و متاسفانه ترکیه، به عنوان یک دولت با اکثریت مسلمان، شانس تاریخی خود برای رسیدن به دموکراسی در اسلوب اروپایی را از دست داد. این موضوع به شکل واقعی در 10 سال پیش ممکن بود.

امیدوارم این تجارب دردناک و غم‌انگیزی که ترکیه و برخی کشورهای با اغلبیت مسلمان در حال تجربه آن هستند، منجر به تولید بینش اجتماعی درباره اهمیت انتشار روح دموکراسی، حاکمیت قانون، اجرای انتخابات آزاد و عادلانه و احترام آزادی‌ها و حقوق اولیه افراد شود.