علی لاریجانی، به‌خصوص در منصب رئیس مجلس، از واسطه‌های اصلی جا انداختن سیاست نگاه به شرق جمهوری اسلامی به‌خصوص در بخش مرتبط با روسیه بود؛ سیاستی که از پشتیبانی کامل علی خامنه‌ای، اصولگرایان و سپاه پاسداران برخوردار است.

امکانات مالی محدود روسیه برای عرضه کمک‌های کلان اضطراری به تهران و فقدان خاصیت اقتصاد‌های مکمل بین روسیه و ایران، کفه سیاست نگاه به شرق جمهوری اسلامی را، در مقایسه با روسیه، به نفع چین سنگین کرد. همزمان، معرفی طرح «یک کمربند-یک راه» از سوی چین رویدادی بود که رفتن کامل جمهوری اسلامی به آغوش اژدهای زرد را تسهیل کرد.

دولت روحانی در بهمن ماه سال گذشته، هنگام تسلیم بودجه سال ۹۹، از قرض پنج میلیارد دلاری روسیه به ایران خبر داد ولی از پرداخت آن خبری نشد و متعاقباً دولت او درخواست یک وام پنج میلیارد دلاری از صندوق بین‌المللی پول را مطرح کرد که این درخواست هم به‌رغم پرداخت کمک‌های صندوق به ۷۰ کشور دیگر جهان، در مورد ایران بی‌جواب مانده است.

در این مقطع، چین که بزرگ‌ترین ذخیره نقدی دنیا را دارد، می‌تواند به عنوان فرشته نجات ظاهر شود و در قبال گرفتن امتیاز‌های کلان و حقوق انحصاری، حلال مشکلات مالی جمهوری اسلامی شود.

کارنامه چین

در ماه اوت سال ۲۰۱۶، جواد ظریف که ظاهراً مدیریت تدوین و هدایت طرح همکاری‌های ایران و چین به او واگذار شده، طی سفری رسمی به چین با ونگ لی، وزیر خارجه چین، دیدار و موافقت اصولی دولت روحانی با بسته همکاری‌های تهران و پکن را در قالب طرح «یک کمربند یک راه» اعلام کرد.

در آن زمان چین وعده داد ۴۰۰ میلیارد دلار به مدت ۲۵ سال در ایران سرمایه‌گذاری خواهد کرد. به موجب این وعده که جزئیات آن را نشریه ماهانه پترولیوم اکونومیست در همان تاریخ منتشر کرد، قرار است چین ۲۸۰ میلیارد دلار در صنایع نفت و گاز، و ۱۲۰ میلیارد دلار در صنایع پتروشیمی ایران سرمایه‌گذاری کند.

در مقابل، جمهوری اسلامی ظاهراً انحصار بهره‌برداری از سه میدان نفت و گاز را که جزئیات آن اعلام نشده، به چین واگذار کرده است. همراه با واگذاری امتیاز بهره‌برداری انحصاری که برای پرهیز از تعارض ظاهری با قانون اساسی، «اجازه بهره‌برداری مشارکتی» خوانده شده، به چین اجازه داده شده پنج هزار نیروی امنیتی خود را به بهانه حفاظت از تأسیسات (مشترک) در ایران مستقر کند.

استقرار نیرو‌های چین در بنادر ایرانی خلیج فارس، جزیره کیش، حق بهره‌برداری ۲۵ ساله از آب‌های خلیج فارس برای ماهیگیری و صید مروارید توسط صیادان چینی، که رسماً مورد تأیید جواد ظریف قرار گرفت، تنها بخشی از امتیاز‌های واگذارشدهٔ تازه از سوی جمهوری اسلامی به دولت کمونیستی خلق چین است.

علاوه بر وعده ۴۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در طرح‌های توسعه نفت و گاز و پتروشیمی ایران، چین به‌منظور رنگین‌تر کردن «قرارداد قرن»، با افزودن طرح‌هایی مانند راه‌آهن برقی تهران - مشهد و همچنین راه‌آهن اورومچی- تهران که گفته شده از خاک چین آغاز و بعد از عبور از آلماتی در قزاقستان، بیشکک در قرقیزقستان، تاشکند و سمرقند در ازبکستان، و عشق‌آباد در ترکمنستان به تهران خواهد رسید، سقف تعهدات کاغذی را به ۶۰۰ میلیارد دلار افزایش داده است؛ حال آن‌که کارنامه دولت و شرکت‌های چینی در طرح‌های بسیار کوچک‌تر در ایران حاکی از عدم تعهد به وعده‌ها، سودجویی غیرعادی، کم‌کاری و زورگویی‌های آن‌هاست.

مشارکت در ساختن بزرگراه کرج چالوس به طول فقط ۱۱۰ کیلومتر که بعد از ۲۳ سال هنوز تا رسیدن به بهره‌برداری کامل فاصله بسیار دارد و بخش‌های به‌اصطلاح افتتاح‌شده آن چند روز بعد از گشودن اخیراً فرو ریخت و مسدود شد، خلع‌ید و اخراج شرکت پیمانکار چینی CNPCI در نهم اردیبهشت سال ۱۳۹۳ از طرح توسعه میدان مشترک نفتی آزادگان جنوبی که اعتبار آن دو و نیم میلیارد دلار پیش‌بینی شده بود، عدم تحرک پیمانکاران در عملیاتی کردن طرح فولاد زرند، ناموفق ماندن همکاری با سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی در طراحی مجدد رآکتور آب سنگین اراک و ده‌ها طرح ناقص و نیمه‌تمام دیگر در صنایع برق، ساخت نیروگاه و کشیدن خط لوله، شواهدی از شکست‌های متعدد شرکت‌های دولتی و وابسته به دولت در ایران است.

در عین حال که طرح‌های صنعتی و عمرانی چین در ایران کارنامه‌ای ناموفق دارند، در بخش‌های غیرعمرانی این همکاری‌ها توسعه خارق‌العاده یافته‌اند. برای نمونه، بیش از ۷۰۰ چینی از سوی دولت چین به عنوان طلبه در جامعه المصطفی قم متمرکز شده‌اند، اگرچه در درون چین حتی فرزند آوردن خانواده‌های مسلمان، به دلیل سیاست پیشگیری از افزایش تعداد آن‌ها، با مشکلات جدی روبه‌رو است.

پذیرایی از جوانان ایرانی در شهر کرونازده ووهان به عنوان دانشجو، و در اقدامی مشابه، پذیرفتن دانشجویان آفریقایی آسیایی در «دانشگاه پاتریس لومومبا»ی مسکو با هدف فرهنگ‌سازی عقیدتی و یارگیری‌های اطلاعاتی و امنیتی، بخش دیگری از همکاری‌های اعجاب‌انگیز دو نظام سیاسی مغایر با هم است که در آن یکی دست بالا و دیگری دست کاملاً پایین را دارد.

آقای موسوی، سخنگوی وزارت خارجه دولت روحانی، در حالی امضا و اجرای طرح همکاری با چین را افتخارآمیز معرفی می‌کند که دولت متبوعش حتی قادر به انتشار سند این همکاری‌ها نیست. هرچند، رسانه‌های اجتماعی ایرانیان طی دو سال گذشته گزارش‌های متعددی درباره اجزای این همکاری‌ها و واگذاری امتیاز‌های محرمانه به جمهوری خلق چین منتشر کرده‌اند.