بنیاد دانشنامه ایرانیکا در شکایت خود گفته بود که علامت تجارتی ایرانیکا ژوئیه ۲۰۱۹ یعنی یک ماه پیش از آغاز شکایت حقوقی در آمریکا به نام بنیاد دانشنامه ایرانیکا و با این شکل (ENCYCLOPÆDIA IRANICA) ثبت شده و مدعی بود که مرکز یارشاطر بدون اجازه از این نشان استفاده کرده است.

بنیاد دانشنامه ایرانیکا Encyclopaedia Iranica Foundation به اختصار EIF سال ۱۹۹۰ توسط احسان یارشاطر تاسیس شد. هدف دکتر یارشاطر تاسیس بنیادی برای حمایت از مالی دانشنامه ایرانیکا بود، که تا آن زمان ۴ جلد آن منتشر شده بود. به عبارتی این بنیاد یک خیریه عمومی بود تا بودجه برای ادامه کار ایرانیکا را تامین کند. بنیاد ایرانیکا در دعوای حقوقی اخیر با این استدلال که دکتر یارشاطر پیش از مرگش حق کپی رایت ایرانیکا را به بنیاد واگذار کرده، مدعی مالکیت مطق و بی‌چون و چرای تمامی جوانب مالکیت معنوی دانشنامه ایرانیکا از جمله کپی رایت، علامت تجاری و حق بازتولید چاپی و آنلاین ایرانیکا شد.

جزوه‌های جدید در راه هستند

اکنون انتشار ایرانیکا توسط مرکز احسان یارشاطر می‌تواند از سر گرفته شود. از زمان انتشار حکم جزوه جدید ۱۶/۶که پیش از این چاپ شده اما به دلیل شکایت بنیاد اجازه توزیع نداشت منتشر شده است.

جزوه۱۶/۶

انتشار جلد جدید ایرانیکا خبر خوبی برای پژوهشگران حوزه مطالعات ایران در سراسر دنیا است. توزیع جلد جدید بیش از ۲ ماه به دلیل دعوای حقوقی معطل مانده بود . این جلد شامل مقالات متعددی، از جمله بخش باقی‌مانده از زندگینامه خمینی ( ادامه از جزوه ۵) و مقاله‌ای در رابطه با نوشته‌‌های خمینی است. جلد جدید همچنین آغاز سری خراسان است و شامل مفهوم خراسان، خراسان پیش از اسلام، جغرافیای تاریخی خراسان، تاریخ خراسان در صدر اسلام، دوره خلافت عباسی، طاهریان، سامانیان ، غزنویان تا عصر مغول‌ها، صفویه، افشاریه، قاجار، و اوایل دوره پهلوی می‌شود.

نسخه چاپی قابل سفارش است اما نسخه رایگان و آنلاین هنوز در دسترس نیست.

ایرانیکا مطابق آنچه دکتر یارشاطر می‌خواست پروژه ای رایگان و غیر انتفاعی است، اما در پی اختلافات بنیاد و دعوای حقوقی، وب سایت ایرانیکا با آدرس www.iranicaonline.org از سال ۲۰۱۸ دیگر تحت کنترل مرکز یارشاطر نیست و مرکز از سال ۲۰۱۹کلمبیا دیگر مطلب جدیدی در سایت ایرانیکا کار نکرده است.

به نظر می‌رسد اگر اختلافات بنیاد و دانشگاه کلمبیا حل نشود و سایت در اختیار مرکز یارشاطر برای افزودن مطالب جدید قرار نگیرد، مرکز یارشاطر باید به فکر سایت جدیدی برای ایرانیکا باشد.

حکم قاضی چه می‌گوید؟

پرونده بنیاد دانشنامه ایرانیکا علیه دانشگاه کلمبیا پرونده‌ای منحصر بفرد در زمینه حقوق مالکیت معنوی است. حکم قاضی می‌تواند سابقه‌ای قضایی در دعواهای حقوقی میان کارمندان دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی و دانشگاه ‌ها و این که در چه مواردی کپی رایت متعلق به دانشگاه یا متعلق به کارمندی است که آن را پدید آورده به حساب آید.

قاضی این پرونده خانم آنالیزا تورس سابقه نزدیک به دو دهه قضاوت در دادگاه‌های نیویورک را دارد و از سال ۲۰۱۲ به عنوان قاضی دادگاه فدرال خدمت می‌کند.

در حکم قاضی تورس ضمن اشاره به سابقه حکم منع انتشار و جلسات دادگاه ، به شرح یافته‌های دادگاه در رابطه با فعالیت یارشاطر، تاسیس ایرانیکا، مرکز یارشاطر، بنیاد دانشنامه ،رابطه بنیاد و مرکز یارشاطر و دانشگاه کلمبیا وداستان ثبت کپی رایت و ترید مارک توسط بنیاد پرداخته شده است.

نتیجه گیری دادگاه شامل دو قسمت است. بخش اول به قرار منع می پردازد که مطابق درخواست بنیاد دانشنامه ایرانیکا کار مرکز احسان یارشاطر به دلیل ادعای بنیاد در رابطه با مالکیت معنوی ایرانیکا و نشان تجاری (تریدمارک ) به طور موقت صادر شده بود.

در حکم آمده است:

«بنیاد مدعی مالکیت نشان دانشنامه ایرانیکا است. دادگاه موافق نیست.»

بخشی از استدلال بنیاد در زمینه مالکیت نشان انحصاری به ثبت آن توسط بنیاد باز می‌گردد، دادگاه می‌گوید:

«هرچند ثبت یک علامت انحصاری در وحله اول شاهدی برای اعتبار آن است اما ثبت به تنهایی نشان مالکیت نیست.»

دادگاه توضیح داده که مدعی باید نشان دهد که نخستین کسی بوده که در تجارت از این نشان استفاده کرده است.

در حکم آمده:

« بنیاد دانشنامه ایرانیکا (EIF) علامت تجاری را روز ۱۹ اکتبر ۲۰۱۹ ثبت کرده، هر دو طرف (پرونده) به این مساله اذعان دارند، هر چند نشان اولین بار ۴۰ سال قبل در سال ۱۹۸۲ استفاده شده است.»

در ادامه به بررسی ادعای بنیاد مبنی بر این که انتقال مالکیت معنوی و تریدمارک خواست یارشاطر بوده پرداخته شده است. دادگاه از مدارک ارائه شده که یکی از آنها گزارش سالانه بنیاد است که سال ۲۰۰۸ توسط یارشاطر نوشته نتیجه گیری بنیاد را رد می‌کند و در عین حال می‌گوید که :« کلمات خود یارشاطر نشان نمی‌دهد که او مالکیت نشان تجاری را در اختیار دارد.»

در نهایت در مورد ادعای کپی رایت و نشان انحصاری قاضی چنین نتیجه گیری‌ می‌کند:

«شواهدی که در جلسات استماع ارائه شد بر این یافته دلالت دارد که یارشاطر، بنیاد دانشنامه ایرانیکا (EIF) را برای خدمت به عنوان وسیله‌ای برای تامین بودجه دانشنامه تاسیس کرد، نه به عنوان جایی برای انتقال مالکیت معنوی ... دادگاه تقاضای قرار منع را رد می‌کند.»

بخش دوم حکم قاضی به اموالی که بنیاد ادعای مالکیت آن را دارد و در مرکز احسان یارشاطر واقع در دانشگاه کلمبیا قرار گرفته می‌پردازد.

در شکایت بنیاد آمده بود که یارشاطر ۶۰۰۰ جلد کتاب و حدود ۲۵۰۰ جلد ( چاپ سوا)، که کتابخانه دانشنامه ایرانیکا را تشکیل می‌دهند، به بنیاد اهدا کرد. همچنین بنیاد بیش از ۱۰۰ نقاشی را از هنرمندان ایرانی طی چند سال‌ دریافت کرده است، اما کتابخانه، آثار هنری، و دیگر مدارک مربوط به فرهنگ و زبان فارسی هنوز در محل مرکز هستند و کلمبیا حاضر نیست این آثار را به بنیاد بدهد.

بر اساس آنچه در حکم آمده، هر چند پیشتر یک زمانبندی برای تحویل این اموال به بنیاد توسط دادگاه تعیین شده اما کلمبیا تاخیر داشته. کلمبیا در نهایت به دلیل پاندمی کووید-۱۹ درخواست تعدیل زمانبندی تحویل را کرده بود. قاضی درخواست دانشگاه کلمبیا در این زمینه را رد کرده است.

آیا حکم جدید قاضی به معنای پایان دعوای حقوقی بر سر ایرانیکا است؟

از نقطه نظر قانون وکلای بنیاد دانشنامه ایرانیکا می‌توانند در مورد این حکم درخواست فرجام و تجدید نظر کنند. در حکم قاضی که روز هشتم اکتبر صادر شده در مورد بسیاری از دیگر مسایل مورد دعوا میان دانشگاه کلمبیا و بنیاد دانشنامه ایرانیکا از جمله مساله مالی چیزی گفته نشده است و مشخص نیست که آیا از این پس بنیاد میلیون‌ها دلاری که برای تهیه، تدوین و انتشار ایرانیکا درحساب خود دارد را در اختیار بنیاد یارشاطر خواهد گذاشت یا نه.

چه خواهد شد؟

آنچه مشخص است مرکز احسان یارشاطر اکنون می تواند به تدوین و گسترش دانشنامه ایرانیکا ادامه دهد. آنچه روشن نیست این است که آیا بنیاد به حمایت مالی از دانشنامه ادامه می دهد و اگر نه پولی را که در اختیار دارد چگونه صرف کرده و آیا عدم همکاری با دانشگاه کلمبیا بنیاد و مرکز احسان یارشاطر (واقع در دانشگاه کلمبیا) را وارد دعوای حقوقی جدیدی خواهد کرد.

پولی که بنیاد در اختیار دارد از محل کمک‌های خیرین ، سازمان‌ها و بنیادها و نیز برگزاری گالا و مراسمی از این قبیل تامین شده است.

بودجه ایرانیکا طی بیش از ۴ دهه فعالیت آن از محل‌های متفاوتی تامین شده است. از ثروت شخصی دکتر احسان یارشاطر گرفته تا مبالغی که خیرین، سازمان‌ها و بنیادهای مختلف در اختیاراین پروژه قرار داده‌اند. از جمله مهمترین حامیان مالی ایرانیکا می‌توان از موقوفه ملی برای علوم انسانی National Endowment for the Humanities به اختصار(NEH)، بنیاد میراث ایران (لندن) و نیز بنیاد خانواده سمنانی نام برد.

دانشنامه ایرانیکا که جامع‌ترین روایت از چندین هزار سال تاریخ ایران، زبان و فرهنگ است حاصل کار جمعی بیش از ۱۰۰۰ پژوهشگر سراسر جهان است که به همت دکتر احسان یارشاطر استاد پرآوازه ایران شناسی و ادبیات فارسی کارش را در دهه ۷۰ میلاد آغاز کرد. نخستین مقاله ایرانیکا سال ۱۹۸۲ منتشر شد.

پروژه‌ عظیم ایرانیکا شاید بزرگترین کوشش جمعی باشد که تا کنون در مورد شناسایی ایران صورت گرفته است. تا به امروز ، بیش از ۱۵۰۰ نفر در کار نگارش این دانشنامه دست داشته‌اند.