محمدرضا محبوب فر - کارشناس حوزه بحران های محیطی
از آغاز سال 1400 حدود ۲۷۰۰ فقره آتش سوزی در جنگل ها و مراتع ایران به وقوع پیوسته و تاکنون هزاران هکتار جنگل و مرتع از بین رفته است. کمبود ۵۰ درصدی نیرو در حوزه محیط‌بانی و جنگلبانی و خلأ در زمینه تربیت نیروی متخصص محیط‌بانی پروژه نجات جنگل های ایران را با شکست رو به رو ساخته است. همه ساله به ویژه با شروع فصل گرما، مناطق وسیعی از جنگل های زاگرس دچار حریق می شود و به دلیل فقدان امکانات کنترل و مهار آتش سوزی جنگل و طولانی شدن زمان مهار کامل آتش، بخش های گسترده ای از این مناطق نابود می شود. در روزها و هفته های اخیر، کشور بیش از این که در حال جنگ با کرونا باشد گرفتار آتش سوزی سریالی در جنگل ها و اراضی بوده است. آتش سوزی هایی در نقاط مختلف کشور با فاصله زمانی کوتاه از یکدیگر رخ داده است. مسئولان دلایل مختلفی برای این رشته آتش سوزی ها ذکر کرده اند و برخی به صراحت معتقد هستند عمدی در این آتش سوزی ها وجود دارد.
متاسفانه امنیت غذایی و امنیت نسلی در کشور در معرض تهدید قرار گرفته است و به دلیل عدم نقد و فقدان نظارت در مدیریت محیط زیست کشور منابع طبیعی کشور در حال محو شدن است و روند بیابان زایی در کشور تشدید شده است. متاسفانه سالیانه 100 هزار هکتار از جنگل ها و مراتع کشور در اثر آتش سوزی نابود می شود. بخشی از این آتش سوزی ها در فصول سرد سال به دلیل تغییر اقلیم و کاهش رطوبت و افزایش درجه حرارت و کاهش بارش ها و کاهش ذخیره برفی اتفاق می افتد.
بخش دیگری از آتش سوزی ها در فصول گرم سال در پایان فصل بهار و تابستان و اوایل پاییز اتفاق می افتد و اغلب عمدی است. قاچاقچیان چوب و ذغال و شرکت های مجوزدار سازنده کاغذ، جنگل ها را به دلیل قطع درختان به آتش می کشند تا در هیاهو و بلوای آتش سوزی به اقدامات غیرقانونی خود ادامه دهند. ضرب و شتم نیروهای منابع طبیعی دولتی در ایران توسط قاچاقچیان چوب بارها مشاهده شده است. مافیای اقتصادی و چوب و کاغذ مسبب وقوع آتش سوزی در جنگل ها هستند. بخش دیگر آتش سوزی عمدی جنگل ها متوجه اختلافات حقوقی مالکیت اراضی باغی و کشاورزی و زمین های موقوفی بین ساکنین با یکدیگر و نهادها و سازمان های دولتی و حکومتی با یکدیگر یا اختلافات این نهادها با ساکنین محلی است که سرانجام دامنه این اختلافات و تنش ها به اراضی و مراتع و جنگل های کشور به صورت آتش کشیدن های عمدی جنگل ها کشیده می شود. از جمله دلایل آتش سوزی عمدی در جنگل ها تبدیل جنگل به زمین‌های کشاورزی و بروز رفتارهای غیرمسوولانه در حوزه گردشگری و تفریح و سرگرمی است چرا که گردشگران با ناآگاهی و عدم دریافت آموزش های لازم درخصوص حفظ جنگل ها و محیط زیست با بی احتیاطی باعث می شوند تا جنگل ها آتش بگیرند. آنچه مسلم است؛ گردشگری غیرمسئولانه امروز بلای جان جنگل های کشور شده است.
بودجه تأمین تجهیزات یگان حفاظت محیط زیست و اطفای حریق مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست هم نسبت به سال گذشته ۹۶ درصد بیشتر شده است. اما گویی این افزایش رقم بودجه به داد جنگل های زاگرس و البرز نرسیده است. این سازمان باید نسبت به گم شدن اعتبارات مالی یا تعلق نگرفتن اعتبارات مالی دریافتی به حفاظت عرصه های طبیعی کشور در برابر آتش سوزی پاسخگو باشد.
در حال حاضر آتش سوزی ها در جنگل های کشور عمدی بوده و پرونده افرادی که به عمد آتش سوزی راه انداخته اند در دادگستری های شهرستان های غرب و جنوب غربی و شمال کشور در دست بررسی است. قوه قضائیه نیز باید با آتش زنندگان منابع طبیعی کشور از جمله جنگل ها و متخلفان محیط زیست و قاچاقچیان چوب و کاغذ و ذغال برخورد جدی صورت دهد تا بیش از این چنین مشکلاتی در عرصه های طبیعی کشور پیدا نشود و رفتار قوه قضائیه باعث توقف آتش سوزی های عمدی در جنگل های کشور گردد.
دولت ابراهیم رئیسی نیز باید توجه داشته باشد که بدون نقد و نظارت موفق نخواهد بود و لازمه موفقیت برنامه های رییس جمهور جدید در مبارزه با فساد و ناکارآمدی، مطبوعات و رسانه های آزاد است. حلقه بسته مدیران 40 ساله در جمهوری اسلامی ایران باید شکسته شود و نخبگان منزوی در مسند امور قرار گیرند. مدیران شکست خورده 40 سال گذشته باید بازنشسته شوند یا تغییر پیدا کنند.
محیط زیست ایران همین جنگل ها و رودخانه ها و دریاچه ها و تالاب ها هستند که امروز چیزی از آن ها باقی نمانده است. امروز محیط زیست کشور تحت هجوم فعالیت انسان ها قرار گرفته است و این عوامل انسانی، تغییر اقلیم و گرمایش داخلی در نقشه جغرافیایی ایران را باعث شده اند. باید هشدار داد که اکنون کشور ایران از دو سمت تغییر اقلیم جهانی و تغییر اقلیم داخلی تحت حمله قرار گرفته است به طوریکه درجه حرارت کشور طی 40 سال گذشته تا ده درجه افزایش یافته است. این افزایش درجه حرارت کشور جنگل ها و اراضی و مراتع کشور را بلعیده است و تا عمق جنگل ها به صورت آتش سوزی های طبیعی و اقلیمی کشیده شده است. همراه با آتش سوزی های طبیعی جنگل ها آتش سوزی های عمدی جنگل های کشور منجر به انقراض و تلف شدن انواع گونه های جانوری و گیاهی و نابودی جاذبه های بکر و طبیعی گردشگری کشور شده است.
آتش سوزی جنگلی در ایران اکنون به بیشترین حد رسیده است. آتش سوزی جنگل ها و نابودی عرصه های طبیعی ایران را وارد خشکسالی دائمی کرده است. رییس جمهور بعدی باید نگاه باندبازی را کنار گذارد و حلقه بسته مدیران کشور شکسته شود و جریان مدیریت منابع آب و خاک کشور باید از دست جریان های سیاسی و اقتصادی خارج شود. بسترهای فساد در محیط زیست و منابع آب و خاک کشور اکنون شناسایی و کشف شده است و بر رانت ها و امضاهای طلایی در حوزه منابع طبیعی اشراف کامل وجود دارد. رییس جمهور آینده باید محیط زیست کشور را اولویت دولت قرار دهد و فراموش نکند که تا نگاه های باندی وجود دارد مشکلات و ناهنجاری های محیط زیست کشور تداوم دارد و این مسئله می تواند تحقق شعارهای اقتصادی و معیشتی دولت سیزدهم را با شکست و چالش جدی رو به رو سازد.
