"بلومبرگ" در ادامه می‌افزاید: "ایران و طالبان موفق شدند راهی میانه را انتخاب کنند اما روابط خصمانه میان آن دو باقی ماند. ایران و طالبان از نظر فرقه‌ای نیز رقیب یکدیگر بوده‌اند. طالبان در دوران زمامداری بر کابل خشونت زیادی را علیه اقلیت شیعه افغانستان اعمال کردند. طالبان اکنون مدعی است که شیعیان را تحمل می‌کند اما گروه‌های مورد حمایت طالبان حملات‌شان را علیه اهداف شیعه در افغانستان افزایش داده‌اند. رهبران طالبان باهوش هستند و می‌دانند ایران گذرگاه و مجرای مفیدی برای صادرات مواد مخدر به بازار‌های غربی است. همچنین، ایران یکی از بالاترین میزان نرخ اعتیاد در جهان را دارد و می تواند منبع درآمدی برای طالبان باشد. طالبان به تسلیحات بیشتری نیاز دارند و قطعا صادرات تریاک را افزایش خواهند داد. همچنین، با شدت‌گیری درگیری میان طالبان و نیرو‌های دولتی افغانستان، بدون شک پناهجویان افغان بیشتری راهی ایران خواهند شد.

قدرت‌گیری طالبان می‌تواند به تقویت گروه‌های وابسته به القاعده بیانجامد. این موضوع باعث هراس چین روسیه نیز شده، اما تهران به دلیل هم‌مرز بودن با افغانستان، آسیب‌پذیرترین کشور در برابر این مسئله است. از سوی دیگر، ایران از نفوذ کمی برای مقابله با طالبان در افغانستان برخوردار است. نسخه افغان قوی‌ای مشابه انصارالله در یمن، حزب الله لبنان و شبه نظامیان شیعه در عراق در افغانستان وجود ندارد. اگرچه ایران از پناهجویان افغان برای نبرد در سوریه کمک گرفته، اما هرگز آنان را در وطن‌شان در افغانستان مستقر نکرده است.

پیشنهاد ظریف در این‌باره که می‌توان از برخی از جنگجویان افغان برای کمک به دولت افغانستان استفاده کرد نیز با قاطعیت از سوی تصمیم‌گیرندگان ارشد ایران رد شد. با این وجود، پیشنهاد ظریف نمی‌تواند از نظر رهبری طالبان دور باشد. یادآوری این موضوع برای آنان سخت نیست که به نقش تهران در ایجاد ائتلاف ضدطالبان در شمال افغانستان در اواخر دهه ۹۰ میلادی و یا حمایت ایران از حمله تحت رهبری امریکا علیه طالبان در سال ۲۰۰۱ میلادی فکر کنند. بنابراین، علیرغم آن که رهبران طالبان در تهران پشت میز مذاکره به سختی به مقام‌های ایرانی لبخند می‌زدند طرف ایرانی می‌دانست که با یک تضاد قدیمی روبرو است که تازه سرباز کرده است. این لبخند دوام زیادی نخواهد داشت.

***

افغانستان پس از خروج آمریکا؛ مهاجرت گسترده افغان‌ها از ترس طالبان به سوی ایران؟

روزنامه "گاردین" در گزارشی درباره چشم‌انداز افغانستان پس از خروج نیروهای امریکایی و به دنبال پیشرفت‌های نظامی طالبان در حوزه میدانی می‌نویسد: "ایران، ترکیه، پاکستان و روسیه برای پر کردن خلاء دیپلماتیک و نظامی در افغانستان تلاش می کنند.

به گزارش آفتاب‌نیوز؛ در تهران، "محمد جواد ظریف" وزیرخارجه ایران با مذاکره کنندگان طالبان دیدار کرد و در بیانیه‌ای مشترک تایید کرد که طالبان از حمله به مساجد، مدارس و بیمارستان‌ها و غیر نظامیان حمایت نمی‌کنند و خواستار توافق در مورد آینده افغانستان هستند.

تلاش دیپلماتیک ایران از آن روست که تهران نگران سرریز شدن پیامدهای ناشی از جنگ داخلی در افغانستان به درون مرزهای ایران است.

برآوردها حاکی از آن است که حدود یک میلیون افغان برای فرار از حکومت احتمالی طالبان به سوی مرزها به خصوص مرز مشترک افغانستان با ایران حرکت می کنند. با وجود مرز 700 کیلومتری ایران با افغانستان که کنترل آن به دست طالبان افتاده، ایران چاره‌ای جز در پیش گرفتن دیپلماسی فعال با طالبان ندارد.

روسیه به دنبال کسب اطمینان است تا طالبان اجازه ندهد از مرزهای شمالی افغانستان به عنوان پایگاهی برای حملات به جمهوری‌های پیشین شوروی سابق استفاده شود. ترکیه نیز در اقدامی برای جلب رضایت امریکا و پیشبرد منافع خود به طور مشروط نیروهای ترک را در چارچوب ناتو برای حفاظت از فرودگاه بین المللی کابل در افغانستان نگه خواهد داشت.

ترکیه پیشتر از فرودگاه محافظت کرده بود اما از موج دیگری از سرازیر شدن مهاجران افغان نگران است و ممکن است نقش نظامی را برای جلب نظر مساعد واشنگتن نسبت به خود در نظر گرفته باشد.

"گاردین" در ادامه می‌افزاید: "در داخل ایران بحث در مورد نحوه تعامل با طالبان در جریان است. برخی معتقدند مهاجرت افغان‌ها از افغانستان به دلیل شورش طالبان می‌تواند به اقتصاد ایران کمک کند و ایران نباید با اشغال افغانستان توسط نیروهای طالبان مخالفت کند.

"سعید لیلاز" اقتصاددانان اصلاح‌طلب می‌گوید: "ایران با بحران جمعیتی مواجه است و من معتقدم بهترین، نزدیکترین و کم‌هزینه‌ترین راه برای غلبه بر این بحران جمعیتی پذیرش مهاجران از افغانستان است. طالبان بدون حمایت سیاسی واقعی نمی‌توانستند زنده بمانند و اکنون ممکن است بتوانند منافع دیپلماتیک منطقه‌ای ایران را تامین کنند. طالبان دیگر طالبان گذشته نیستند آنان فهمیده‌اند باید با جهان تعامل داشت و باید با کشورهای منطقه همکاری کرد".

"رسول موسوی" دستیار وزیر امور خارجه و مدیرکل غرب آسیا در وزارت خارجه ایران نیز نظر مشابهی دارد و می‌گوید: "طالبان از مردم افغانستان هستند. آنان از جامعه سنتی افغانستان جدا نبوده و همیشه بخشی از آن بوده‌اند. علاوه بر آن، آنان قدرت نظامی دارند. امریکا جنگ را باخته است و دیگر نمی‌تواند علیه طالبان عملیات نظامی انجام دهد".

همکاری چین، روسیه و ایران

نشریه "نیوزویک" نیز در گزارشی درباره تحولات در افغانستان می نویسد:"چین، روسیه و ایران در حال افزایش گفتگوها برای حفظ ثبات در سرتاسر آسیای میانه از جمله در افغانستان هستند. به دنبال عقب‌نشینی نیروهای نظامی امریکایی دولت افغانستان به سرعت در حال از دست دادن کنترل مرزهای خود به دلیل پیشرفت‌های طالبان است.

طالبان اکنون کنترل گذرگاه های مرزی اصلی با همسایگان افغانستان یعنی ایران، تاجیکستان و ترکمستان را در دست دارد.

سفارت روسیه در واشنگتن به "نیوزویک" گفته است: "اوضاع به سرعت رو به زوال است. از دید ما این وضعیت نتیجه خروج عحولانه نیروهای امریکایی و سایر اعضای ناتو از افغانستان است".

در این راستا روس‌ها در تلاش برای برقراری ارتباط مستقیم با نیروهای مختلف افغان از جمله نیروهای طالبان و نیروهای دولت افغانستان بوده‌اند. سفارت روسیه در واشنگتن افزوده است: "خروج نیروهای خارجی نباید به روش غیرمسئولانه صورت گیرد تا جنگ در افغانستان رخ ندهد".

دولت چین نیز از قدرت‌گیری طالبان احساس خطر کرده است. قرار است "وانگ یی" وزیر خارجه چین هفته آینده به ترکمنستان، تاجیکستان و ازبکستان که همگی همسایگان افغانستان و شرکای استراتژیک چین محسوب می‌شوند سفر کند. سخنگوی وزارت خارجه چین نیز خروج سریع نیروهای امریکایی و ناتو را عامل ایجاد شرایط فعلی در افغانستان می‌داند. او گفته که از دید چین باید با نیروهای تروریستی، تجزیه طلب و افراطی در منطقه مقابله صورت گیرد. دولت چین در استراتژی‌ای گسترده تحت عنوان مبارزه با تروریسم با گروههای اسلام‌گرا در آسیای میانه از جمله حزب اسلامی ترکستان شرقی یا جنبش اسلامی ترکستان که در افغانستان و سوریه فعال است مبارزه کرده است. با بدتر شدن رقابت ژئوپولیتیک میان امریکا و چین، مقام‌های چینی استدلال می‌کنند که واشنگتن به دنبال دامن زدن به ناآرامی‌ها در شین جیانگ چین است.