عرفان قانعی فرد - آغاز دهه ۱۳۶۰ در ایران، با نزاع بنی صدر با علی خامنه‌ای و شورای انقلاب بود. بعد از انفجار مشکوک و حذفی، ۸ شهریور ۱۳۶۰، علی خامنه‌ای رئیس جمهور شد در این اتفاق محمد علی رجایی رئیس‌جمهور (عضو سابق مجاهدین خلق) و محمدجواد باهنر نخست‌وزیر (در اثر انفجاری، که بیشتر به یک واقعه تروریستی شبیه بود - از بین رفتند البته خسرو تهرانی مسئول اطلاعات نخست‌وزیری، جان سالم به در برد
خامنه‌ای، اول کار علی‌اکبر ولایتی را به عنوان نخست‌وزیر به مجلس شورای اسلامی معرفی کرد، اما مجلس به ولایتی رای اعتماد نداد و خامنه‌ای بنا به اختلافات در داخل حزب جمهوری اسلامی با میرحسین موسوی رجوع کرد، او را به عنوان نخست‌وزیر به مجلس معرفی کرد. و برای ۸ سال، نخست‌وزیر ایران بود.
در این ایام، کشور دچار آشوب و حوادث داخلی است از یک طرف جنگ از طرف دیگر، نزاع بر سر استقرار قدرت که کسی حاضر به مصالحه نیست و سیاست حذف همه شرکا را در پیش گرفته‌اند. بسیاری از حزب‌های سیاسی همراه خمینی، مانند حزب توده قلع و قمع شدند و در این فضا بود که واجا (وزارت اطلاعات) درست شد. در ۲۷ مرداد ۶۲ قانون واجا تصویب شد و در مجلس.. هراس از تروریسم و نفوذ خارجی و.. مقام‌های حکومت را به سمت ساخت واجا سوق داد تا دفتر اطلاعات نخست وزیری، تیم اطلاعات سپاه و کمیته انقلاب و.... همگی از اشفتگی و پراکندگی و تداخل رها و یک کاسه بشوند. مثلا موسوی خوئینی‌ها با حکم خمینی و ستاد ۳ نفره برای برقراری هماهنگی اطلاعاتی موفق نشده و بعد از شش سال پرتلاطم و مهار قدرت و ثروت توسط آخوندها، در سال ۱۳۶۳ تمامی نهادهای موازی امنیتی در وزارت اطلاعات ادغام شدند.
این مهمترین وزارت‌خانه‌های کابینه می‌شد چون خمینی مردم را به جاسوسی دعوت کرده بود. اول اسماعیل فردوسی پور که به خمینی نزدیک بوده معرفی شد تا وزیر اطلاعات بشود که در مشهد پس از بلوای ۵۷ قاضی شرع بود. و بعد دادستان انتظامی قضات بود و ریاست کل دیوان عدالت اداری و نماینده مجلس خبرگان رهبری از خراسان و نمایندگی مجلس شورای اسلامی در شورای سرپرستی صدا و سیما و نماینده ولی فقیه و مشاور عالی رئیس قوه قضاییه... اما در مجلس با رای منفی مواجه شد و رای نیاورد. (۷۴ موافق و ۴۷ مخالف و ۴۰ ممتنع) و بعد محمد ری‌شهری اولین عمامه داری بود که بر این کُرسی نشست. در در ۲۴ مرداد ۱۳۶۳ هم ری شهری معرفی شد و ۱۷۶ رای موافق از مجلس رای اعتماد گرفت. ری شهری در برنامه شناسنامه تلویزیون گفت: خمینی به موسوی گفته که فرد مورد نظر با مشورت و موافقت من وزیر شود (از ۲۷ مرداد ۱۳۶۳ - ۱۰ مرداد ۱۳۶۸.). گرچه خمینی مخالف وزارت بوده و گروهی می‌گفتند که زیر نظر سپاه و گروهی گفتند که زیر نظر قوه قضائیه.... اما خسرو تهرانی و حجاریان گفتند وزارت بهتر از سازمان است. دردوران ریاست جمهوری خامنه‌ای در جلسه‌های مجلس تاسیس واجا شرکت داشت و خواهان تاسیس واجا زیر نظر رهبری بوده که حجاریان با نام مستعار مظفری مخالف بوده و... که او از طرف میرحسین در جلسات بوده
ری شهری، به گماشته موسوی و خمینی مشهور بود. خودش می‌گوید اولین کسی که واجا را ساختم و متمرکز کردم. ری شهری از ابتدای ۵۷ رابطه نزدیکی با خامنه‌ای داشت و وقتی هم که وزیر واجا شد، هر هفته نزد خامنه‌ای می‌رفت. در کل، ری شهری با تیم‌اش یعنی حجاریان و خسرو تهرانی و... که سابقه کارهای تشکیلاتی داشتند و در ماجراهای کمیته‌ها و به قول خودشان" نابودی تشکیلات تروریستی مسلح و اشرار" خبره شده بودند. خسرو تهرانی در به قدرت رسیدن ری شهری نقش داشت و حجاریان اهل نازی آباد هم مثلا حسن نصرالله را دستگیر و بازجویی می‌کند. بعدها خالق گفتمان اصلاح طلبی شد و... یا شخصی مانند قنبری تهرانی مشهور به مسول دفتر اطلاعات نخست وزیری در سال ۱۳۵۹ و معاون اطلاعاتی نخست‌وزیر در دوره رجایی و باهنر و مشاور امنیتی رئیس‌جمهور در دورهٔ سیدمحمد خاتمی شد.
اما وزیر اول اطلاعات، هیچ سابقه‌ای اطلاعاتی و مشروعیت کار امنیتی نداشت. آنچه که به عنوان زندگی نامه منتشر شده محمد محمدی نیک / ری شهری (یا محمد درون‌پرور) در دادگاه‌های ارتش و انقلاب، حاکم شرع بوده. قبل ازبلوای ۵۷ از کشور متواری بوده به عراق رفته. برخی از آخوندهای هم دوره‌ای او هم می‌گویند که چندین بار به خاطر فساد اخلاقی در مشهد دستگیر شده و ری شهری به کذا می‌کفت که ساواک وی را دستگیر کرده. خودش هم در کتابش معتقد است که در سال ۴۴ مدت کوتاهی در مشهد بازداشت شده اما دیگر ترسیده و دور فعالیت سیاسی را خط کشید و رفت کنج خلوت. خودش می‌گوید: *من دو بار بازداشت شدم. بازداشت‌هایم در رابطه با اعلامیه‌هایی بود که راجع به بخارایی پخش کردیم که دو ماه به این دلیل بازداشت بودم. وقتی در دادگاه دوم به این حکم اعتراض کردیم، یک ماه دیگر هم به محکومیت ما اضافه شد و مجموعا سه ماه زندانی بودم. [اما محمد بخارایی از اعضای تروریست‌های گروه شیعی فدائیان اسلام بود. وی عضو تروریست‌های هیئت‌های موتلفهٔ اسلامی نیز بود که نخست وزیر حسنعلی منصور را مقابل مجلس شورای ملی ترور کرد و سال -۱۳۴۴ تهران اعدام شد. ]
ری شهری مدتی به همراه اطرافیان خمینی در نجف بود - ایامی که گروه خمینی با حزب بعث عراق روابطی داشتند و حتی از صدام حسین رادیو گرفتند.
اما مشکل جلوی راه انتخاب ری شهری به عنوان وزیر اطلاعات، عدم اجتهاد وی بود که به عنوان یکی از شروط تصدی وزارت اطلاعات در قانون اساسی هم ذکر شده بود. محمد شریعتمداری که از ابتدای ۱۳۵۷ تاکنون هم از چهره‌های امنیتی و هم از فعالان اقتصادی نزدیک به محمد ری‌شهری بوده می‌گوید: "در بحث انتخاب وزیر اطلاعات که در نهایت ری شهری انتخابات شدند گزینه‌های دیگری مانند اسدالله لاجوردی و سید‌رضا زواره‌یی هم اسامی‌شان بود که به ناگهان بحث شرط مجتهد بودن وزیر اطلاعات مطرح می‌شود و حکم اجتهاد ری شهری توسط پدرزنش -آیت‌الله مشکینی - صادر می‌شود. " پس با صدور حکم اجتهاد شبانه توسط مشکینی و رای موافق مجلس، ری شهری به عنوان نخستین وزیر اطلاعات ایران معرفی شد.
اما ری شهری مطلقا در کار اطلاعاتی سابقه‌ای نداشته و تنها امتیازش این بود که داماد مشکینی بود. و در ۳۸ سالگی در دوران خمینی، وزیر اطلاعات شد. حتی مشهور است که قبل از امدن او، در اوایل، سوال‌های شرعی را خسرو تهرانی از صانعی می‌پرسید.
قصه ازدواج ری شهری هم تا مدتی در رسانه‌ها مطرح بود که ازدواج‌اش بر اساس استخاره بوده آنهم با دختری ۹ ساله. خودش در روایت‌هایش می‌گوید: از دختر ۹ ساله مشکینی خواستگاری کرده. پاسخ را موکول به استخاره کرد و پس از چند روز پاسخ داد؛ استخاره کردم خوب آمد. مادرم و عمه‌ام رفتند قم و دیدند و پسندیدند و نوشتند: «خوب است، ولی خیلی کوچک است.» به طور خصوصی صیغه عقد اجرا شده با مهریه ۵۰۰ تومان.
در نگاهی به سوابق و کارنامه ری شهری، او به عنوان حاکم شرع دادگاه‌های ارتش، مجموعه کلاس‌هایی با عنوان "اخلاق اطلاعاتی" را اداره می‌کرد. از کسانی که در این کلاس‌ها حضور داشتند می‌توان به محمد شریعتمداری، سعید حجاریان و ... اشاره کرد. پدر خانم وی - مشکینی - برای ری شهری حکم صادر می‌کند و می‌شود حاکم شرع دادگاه انقلاب اسلامی در جنوب و یا برخی شهرهای دیگر عمدتا د رحوزه جنوب ایران یا گاهی در شمال ایران، برای قلع و قمع مخالفان. در دادگاه‌های انقلاب در شهرهای دزفول، رشت، گنبد کاووس و بعضی شهرهای دیگر منصوب شد
بهرحال از مدرسه حقانی است و تحت تاثیر تفکر محمد بهشتی. و بسیار هم به موسوی اردبیلی نزدیک. و با حکم بهشتی رئیس دادگاه انقلاب ارتش شد. خود ری شهری در بخشی از خاطراتش گفته: " به صدور احکام برخلاف اسلام کاری نکرده، و پرونده را به دادگستری نفرستاده و حکم داده".
بعد از ۱۳۵۷ ری شهری قاضی محاکمه افراد شرکت کننده در کودتای نوژه (عملیات نقاب) شد. قطب زاده را محاکمه کرد که ظاهرا روس‌ها و حزب توده او را به خمینی لو داده بودند. حکم اعدام بسیاری افراد مخالف رژیم مُلایان را صادر کرد. ری شهری درباره خلبانی که نوژه را لو داد گفت که نخواست نامش فاش شود تا ترور نشود و با او رابطه داشتیم.... از خمینی اجازه داشته و یکی از خلبانان نوژه را عفو کرده و تا خود را به کاخ صدام بزند و معتقد بود که شهید شده اما هیچ سندی برای ادعایش مطرح نکرد.
اعدام افراد ترکمن صحرا و کودتای نقاب یا نوژه و یا فرماندهان و درجه داران ارتش، یکی از جمله پرونده ایشان هست که در روایات منتشر شده، به عنوان جنایت علیه بشریت یاد می‌کنند. بنا به روایت شفاهی بسیاری از درجه داران و خانواده‌های انان، ری شهری در دوران دادگاه انقلاب اسلامی ارتش یا دادسراهای ارتش، یکی از خونریز ترین قضات بود در همه پادگان‌ها مشهور بود که هر نظامی هوادار گروه‌های مخالف خمینی را در مراکز نظامی کل کشور، هم اعدام کرده، زندان کرده- اخراج کرده، تبعید کرده، بی کار کرده، تهدید کرده. هر کدام از این روایات به طور پراکنده در جایی ثبت شده. حتی رفسنجانی در خاطراتش در ۱۳۶۰ می‌گوید که چگونه ری شهری ضد فرماندهان ارتش باقی مانده از ارتش شاهنشاهی بوده و می‌خواست همه را عوض کند اما ظاهرا خمینی و رفسنجانی مخالف بوده‌اند.
در ماجراهای مجاهدین خلق و حزب توده و شرکت کنندگان در عملیات نقاب «نجات قیام ایران بزرگ» یا نوژه خشونت اعجاب انگیزی -بخرج داد و با قساوت و با دستور خمینی همه را اعدام کرد. برنامه در ۲۰ تیر ماه ۱۳۵۹ (۹ ژوئیه ۱۹۸۰) با دستگیری و کشته‌شدن تعدادی از عوامل آن به طور کامل فاش شد. که البته حزب توده آن را به خمینی لو داد. [ ۱۸ تیر ۱۳۹۴ - مصاحبه محمدعلی عمویی]. بعدها خامنه‌ای هم در در دیدار فرماندهان و کارکنان نیروی هوایی ارتش در ۱۳۹۵/۱۱/۱۹ گفت که موقع نماز صبح، یک افسر نیروی هوایی بود؛ یک خلبان! آمد به بنده جریان را گفت، دستگاه مطّلع شده و... ری شهری، که ان ایام دادستان ارتش بوده می‌گوید: نزدیک غروب آفتاب روز ۱۷/۴/۱۳۵۹، سعید حجاریان که با کمیته اداره ۲ ارتش همکاری داشت به دفترم آمد و هیجان‌زده گفت کار خصوصی دارم. ظاهراً چند نفر در دفتر بودند، به من نزدیک شد و گفت: "امشب قرار است کودتا شود" خود سعید حجاریان خودش می‌گوید «توده‌ای‌ها اطلاع داده بودند اما آن‌ها بیشتر کار تبلیغاتی می‌کردند کاغذ می‌دادند به دفتر بازرگان و رجایی که جلوی کودتای آمریکایی را بگیرید بعضی وقت‌ها هم خبر می‌دادند که فلان کس روابط مشکوک دارد. کاری به این اختلاف نظرها و تفاوت روایات ندارم
ری شهری در ماجرای دادگاه‌های نوژه - مشهور شد. چون ریاست ری‌شهری بر دادگاه این پرونده، او به چهره‌ای مشهور در بین نیروهای قضایی تبدیل شد. در نهایت ۱۲۱ نفر از دستگیر شدگان به حکم محمد ری‌شهری اعدام شده و ۱۱۴ نفر دیگر به مجازات‌‌هایی از حبس ابد تا ۱۰ ماه محکوم شدند.
از جمله افرادی که در دوران دادستانی، به حکم محمد ری‌شهری اعدام شده‌اند می‌توان به صادق قطب‌زاده - سید مهدی هاشمی - فرماندهان ارتش در جنگ ایران و عراق، به اتهام عضویت در حزب توده ایران (بهرام افضلی، حسن آذرفر، هوشنگ عطاریان وسرهنگ بیژن کبیری جاسوس خود ری شهری که قطب زاده و شریعتمداری را لو داد) اعدام ۱۰ نفر از افسران و درجه‌داران ارتش در ماجرای حزب خلق مسلمان - سید محمد کاظم شریعتمداری و... اشاره کرد.
در برخی اطلاعیه‌ها و اعلامیه‌های حزبی خارج از کشور، ری شهری به ملای خونخوار و یا حاکم شرع بیرحم و پر قصاوت مشهور شد. چون به طور فله‌ای حکم اعدام می‌داد. مراوده غیر عرف و روال بیت خمینی با وی هم مشهور است. شکنجه‌های وحشیانه از دید او رعایت حدود و تعزیرات اسلامی و دستور اسلام و... بود و از دید او هیچ مانعی نداشت. خودش درمصاحبه تلویزیون اقرار کرد و در کتاب غائله ۱۴ اسفند ۱۳۵۹، هم امده. حتی به برخی مُلاها هم مشکوک بود که می‌خواهند علیه خمینی کاری بکنند. با چنین سابقه‌ای ری‌شهری در شهریور ۱۳۶۳ با تأیید خمینی به عنوان اولین وزیر اطلاعات جمهوری اسلامی به مجلس معرفی و مأموریت تأسیس وزارت اطلاعات به عهده او گذاشته شد.
در دوران وزارتش مرتب در تلویزیون مردم شهرها و روستاهای مختلف را به جاسوسی علیه همدیگر تشویق می‌کرد. دوران شروع به کار ری شهری را می‌توان به طور رسمی دوران توسعه تروریسم اسلامی نامید. در دوران او، ایران و حزب الله در لبنان سفارت آمریکا را منفجر کردند... آدم ربایی‌ها در لبنان رخ داد (مانند ویلیام باکلی و..). و یا در داخل ربانی املشی - پدر زن احمد منتظری در ۱۷ تیر ۱۳۶۴- با ماده رادیو اکتیو و پودر سرطان زا کشته شد. و یا ماجرای مظفر بقایی در سال ۶۶ و ماجرای کاظم سامی که در آذر ۶۷ رخ داد.
و در ایام شروع وزارت اطلاعات ری شهری - شورای عالی انقلاب فرهنگی به دستور خمینی شروع شد و افرادی مانند حسن حبیبی و عبدالکریم سروش (حسین حاج فرج دباغ) و احمد پورنجاتی (مدیرکل فرهنگی وزارت اطلاعات دوران ری‌شهری)، فعال بودند. و در ایام ری شهری، که کروبی رئیس امور حج و رفسنجانی، رِئیس مجلس و محسن رضائی: فرمانده سپاه بودند، جمهوری اسلامی می‌خواست که در ۹ مرداد ۱۳۶۶ کعبه را منفجر کنند.
اما اثر انگشت و میراث ری شهری در دوران خامنه‌ای و یا در ایام وزارت اطلاعات ری شهری (بین سال‌های ۱۳۶۳ تا ۱۳۶۸)، اعدام‌های سال ۱۳۶۷ بوده.... که میرحسین موسوی هم اطلاع داشت. خود موسوی در ۱۳۶۲ از طرف دولت لایحه وزارت اطلاعات را به مجلس برد. و نمی‌شود پذیرفت که از اقدامات وزارت خودش بی اطلاع بوده. و حسین موسوی تبریزی دادستان کل انقلاب در آغاز دهه شصت ایران (که به گفته برخی در اعدام‌های آن زمان دست داشته) در پاسخ به سوالی در مورد مسئله اعدام‌های سال ۶۷ و عدم شفاف‌سازی آن در طی مصاحبه‌ای در سال ۱۳۹۸ نقش اصلی کشتار زندانیان در سال ۶۷ را به محمد ری‌شهری نسبت می‌دهد و او را کلید "معمای کشتار ۶۷" می‌داند.
حسین موسوی تبریزی، روحانی شیعه اصلاح طلب و دادستان انقلاب در آغاز دهه شصت ایران، می‌گوید اعدام دسته‌جمعی هزاران زندانی سیاسی در سال ۱۳۶۷ با نامه ری‌شهری، وزیر وقت اطلاعات به خمینی آغاز شد. آن موقع وزارت اطلاعات در دست ری¬شهری بود. پس ری شهری طراح کشتار ۶۷ بود. در واقع امر، مصطفی پورمحمدی، ابراهیم رئیسی، مرتضی اشراقی و حسینعلی نیری و ری شهری و حسین موسوی‌تبریزی از مقام‌هایی بودند که درباره اعدام زندانیان تصمیم گرفتند. اما ری شهری بعدها در نقش خلق برکناری حسینعلی منتظری و آوردن خامنه‌ای به کرسی رهبری نقشی ایفا کرد. رفسنجانی ظاهرا همیشه ری شهری را از برخورد جدی و به پایین کشیدن حسینعلی منتظری نهی کرده. اما همیشه ری شهری در پایین کشیدن منتظری از کرسی رهبری تلاش کرد. بعدها ری شهری، سخنان ریاکارانه گفت که "خامنه‌ای قصد قدرت نداشت، بخاطر خدا رهبر شد و می‌خواست برود جبهه شهید شود آرزوی شهادت داشت نه قدرت"!.
ری شهری در اواخر دهه ۱۳۷۰ به فساد مالی مشهور شود و ظاهرا به بحث‌های طب سنتی و اجنه و.. علاقمند بود و مدتی هم ریاست موسسه فرهنگی دارالحدیث و تولیت حرم عبدالعظیم در شهر ری را برعهده داشت. فساد مالی وی به گروه مالی و سرمایه گذاری ری را داشت - واردات پرشین خودرو و یا وارد کردن ب‌ام دبلیو و دیگر ماشین‌های آلمانی - یک مافیای مالی که کسی نمی‌داند، صاحب اصلی آن کدام است اما همیشه‌ی را جزو امپراتوری اقتصادی خامنه‌ای می‌شناسند.
ری شهری در۲ خرداد ۱۳۷۶ کاندید ریاست جمهوری شد با سید محمد خاتمی، علی‌اکبر ناطق‌نوری و سید رضا زواره‌ای به رقابت پرداخت و شد نفر آخر. با کسب ۲٫۵۵٪ آرا. و ری‌شهری دو بار نماینده مجلس خبرگان رهبری بوده و در انتخابات نمایندگان مجلس خبرگان (۱۳۹۴) در "لیست امید" قرار گرفت که با اعتراض‌های بسیاری از فعالان مدنی، زندانیان سیاسی سابق و چهره‌هایی سیاسی همراه شد.
اطلاح طلب‌ها در انتخابات خبرگان از ری‌شهری حمایت کردند. مانند مصطفی تاجزاده وعباس عبدی و... که برای وی تبلیغ می‌کردند. در ایام وی نام دو نفر از معاونانش مطرح بود که عبارت بودند از حقانی و روح الله حسینیان و محمد هاشمی اصفهانی (همسر معصومه ابتکار) هم معاون ری شهری وزیر اطلاعات بود که امروزه کار وی دلالی بنزین است. و با حجاریان و مهدوی کنی همکار رابطه نزدیک داشت.
البته پور محمدی هم در ایام ری شهری جزو کمیته اعدام‌ها بود. پور محمدی سال ۲۴-۴-۹۸ در گفت و گو با شرق می‌گوید که سال ۶۷ شبکه بزرگ امریکا را گرفتیم ۳۰ جاسوس در نهادهای نظامی.. امریکا ۱۶ سال پنهان کرد اما سال ۸۴ اعتراف کردند ری شهری در خاطراتش به صراحت گفته که پورمحمدی در ایجاد واجا و جمع کردن نیروها و ایجاد تشکیلات و سازماندهی پس از ری شهری نقش اساسی داشته. حتی پورمحمدی با صدام هم دیدار داشت و وقتی که سال ۱۳۶۶ به واجا رفت، در سال ۶۷ هم عضو هیات کشتار شد. پور محمدی در این باره می‌گوید که قتی ری شهری به واجا رفت ۵-۶ نفر از مدرسه حقانی رفتیم که واجا را سر و سامان بدهیم و... در خاطرات رفسنجانی هم هست در ۱۰-۲-۶۵ که رازینی و اتابکی و علی یونسی و پور محمدی و... در خصوص دادگاه صحرایی برای محاکمه نظامی‌های متخلف جنگ امده‌اند پیش او و...
و بعدها، ری شهری درباره افشای نوار صوتی اعدام‌های ۶۷ از بیت منتظری گفت که گردانندگان سایت منتظری باید به این سوال پاسخ بدهند که اگر با مجاهدین خلق رابطه ندارند چرا در شرایطی دست به تطهیر مجاهدین و انتقام از خمینی می‌زنند (در ۶ -۶-۹۵).
