پدرخوانده

پروژه صدر اکنون در جریان است. ائتلاف سائرون به رهبری او برنده مطلق انتخابات ماه اکتبر بود و بلافاصله بعد از اعلام نتایج او با احزاب سنی به رهبری محمد الحلبوسی و حزب دموکراتیک کردستان ائتلاف کرد.

اما چارچوب هماهنگی که نگران از دست دادن نفوذ و منافع خود بود توانست "یک سوم تحریم کننده" از نمایندگان را تشکیل داده و مانع رسیدن جلسه رای‌گیری برای انتخاب رییس‌جمهور به حد نصاب لازم و تشکیل دولت جدید شود.

صدر با خسته شدن از این روند خود را به مدت ۴۰ روز از صحنه سیاسی کنار کشیده و به رقبایش پیام داد می‌توانند برای تشکیل دولت جدید تلاش کنند. هرچند ظاهرا او همچنان به ادامه پروژه‌اش پایبند است.

حامیان صدر طرح او را اصلاح می‌نامند که می‌تواند کثیفی را کنار زده و سیاست عراق را پاک کند. در مقابل مخالفان کار او را سفالگری ناشیانه‌ای می‌دانند که ظروف نامتقارن ساخته شده‌اش، نهایتا روی هم افتاده و خواهد شکست.

برخی رهبران شیعه نزدیک به صدر از تعبیر "پدرخوانده"، شخصیت رمان جنایی ماریو پوزو در ۱۹۶۹، برای او استفاده می‌کنند. حامیان صدر می‌گویند او همانند خانواده کورلئونه، در رمان پدرخوانده، قدرت لازم را برای کشاندن فراکسیون‌های شیعه زیر چتر حمایتی خود، چه با ترغیب یا تهدید، دارد. رهبران سیاسی شیعه حامی پروژه صدر می‌گویند او می‌تواند به تدریج به حیات "سیاسی و نظامی" یک فراکسیون پایان داده و پول املاک آن‌ها را گرفته و حتی نهایتا کار خود را مشروع جلوه دهد.

یکی از رهبران برجسته شیعه به میدل ایست‌آی می‌گوید "هدف از این پروژه کنترل هرج‌ومرج طولانی مدت عراق از طریق کاهش رهبران متعدد گروه‌های شبه نظامی و گروه‌های سازمان‌یافته تبهکار حاکم بر صحنه سیاسی عراق، با یک رهبری واحد است".

او می‌افزاید "صدر بزرگترین فراکسیون پارلمانی و میلیون‌ها هوادار و البته یکی از بزرگترین گروه‌های شبه نظامی شیعه در کنار یک امپراطوری مالی است که درآمد سالانه آن از بودجه کشور‌های کوچک هم فراتر می‌رود. او مناسب‌ترین فرد برای بازی کردن نقش پدرخوانده برای اصلاح این گروه‌هاست".

رهبران شیعه هر دو طیف به میدل ایست‌آی گفته‌اند که این پروژه در اصل توسط بریتانیا و در سال ۲۰۱۸ پیشنهاد شده و محدود به شیعیان عراق نیست.

یکی از رهبران نزدیک به نوری المالکی، رقیب اصلی صدر می‌گوید "این طرح برای افزایش حوزه نفوذ سنی‌ها و کرد‌ها طراحی شده. بریتانیایی‌ها اولین بار این مسئله را با هدف خلاص شدن از دست گروه‌های خلافکار و مسلح، مطرح کردند".

رهبران شیعه می‌گویند که این پروژه برای اجرا نیازمند یک رهبر از هر گروه مذهبی/قومی است. صدر از میان نیرو‌های شیعه، حلبوسی از سنی‌ها و مسعود بارزانی، رئیس‌جمهور سابق اقلیم کردستان عراق، از میان کرد‌ها انتخاب شدند.

یکی از رهبران لیبرال شیعه نزدیک به صدر به میدل ایست‌آی گفت: «[از نظر بریتانیا]اگر فقط این سه نفر در جبهه باقی بمانند، کنترل آن‌ها آسان‌تر می‌شود. زیرا بعید است حلبوسی و بارزانی علیه انگلیسی‌ها شورش کنند و حتی اگر صدر به شورش فکر کند، با یک تظاهرات گسترده می‌توان او را سرنگون کرد".

تلاش برای متوقف کردن پروژه صدر

هیچ مدرکی مبنی بر حمایت انگلیسی‌ها از پروژه صدر وجود ندارد. با این حال، گمان می‌رود که بریتانیایی‌ها از سال ۲۰۰۳ تاکنون نقشی اساسی در چندین تصمیم مهم در عراق داشته‌اند.

به گفته چندین منبع از گرایش‌های سیاسی مختلف، از جمله مقامات ارشد، بریتانیایی‌ها با اکثر نیرو‌های شیعه روابط خوبی دارند، به ویژه صدری ها، که از انگلیس آموزش و مشاوره دریافت می‌کنند.

اما علیرغم روابط خوب قبلی، تنش‌ها بین بریتانیا و جناح‌های شیعه مورد حمایت ایران زمانی شروع شد که جعفر الصدر، پسر عمو و برادر زن صدر، در نوامبر ۲۰۱۹ به عنوان سفیر عراق در بریتانیا منصوب شد.

وقتی جعفر الصدر در ماه گذشته از طرف پسر عمویش برای نخست‌وزیری مطرح شد، رقبای مقتدی این نامزدی را «مدرکی آشکار» از تلاش جدی او و بریتانیا برای حذف خودشان تلقی کردند.

با این حال، تیم چارچوب هماهنگی توانست روند انتخاب رئیس جمهور، نخست وزیر و دولت را متوقف کند و کناره‌گیری موقت صدر از فضای سیاسی به رقبایش امکان داده تا با سفارتخانه‌های خارجی برای رد طرح لابی کنند. آن‌ها در اولین دور به سراغ سفیران بریتانیا، چندین کشور اتحادیه اروپا و مصر رفتند.

اما چارچوب هماهنگی با همان مشکل صدر مواجه است. آن‌ها توان رساندن جلسات به حد نصاب را ندارند و از سوی دیگر حملات موشکی و تخریب رسانه‌ای متحدان صدر، احتمال هرگونه مصالحه‌ای را از بین برده است.

رهبران چارچوب همکاری می‌گویند این در واقع آمریکا بود که به ائتلاف شیعه پیشنهاد داد با سفارتخانه‌های خارجی تماس گرفته و فضا را برای مذاکره با سنی‌ها و کرد‌ها هموار کنند. یکی از رهبران چارچوب همکاری که رابطه نزدیکی با نوری المالکی دارد به میدل ایست‌آی گفت "شرایط بسیار پیچیده شده و ماه‌هاست که کار‌ها به کندی پیش می‌رود و هیچکدام از طرف‌ها نتوانسته پروژه خود را به سرانجام برساند. ما برای شکستن شرایط کنونی و مذاکره در فضایی نوین، نیاز به یک برنامه بین‌المللی یا پیدا کردن راهی برای کاهش تنش و شکستن انسداد سیاسی داریم".

او می‌افزاید "تمامی بازیگران محلی و بین‌المللی باید یک قدم به عقب برداشته و به این نتیجه برسند که درخواست از سفرا برای مداخله در این شرایط یک ضرورت است".

مسئولان سفارت آمریکا حاضر به نظر دادن در این مورد نشدند.

نگرانی‌های مشترک آمریکا و ایران

عجیب آنکه ایران حضور کمی در روند تشکیل دولت عراق داشته است. رهبران سیاسی نزدیک به ایران در گفتگو با میدل ایست‌آی گفته‌اند که تهران ترجیح داده بدون کمک به متحدان خود، صرفا نظاره‌گر تحولات باشد، زیرا می‌خواهد فراکسیون‌های مسلح متحد خود را بخاطر نقض دستورات و حملات بدون هماهنگی، تنبیه کند.

اما چند هفته قبل محاسبات ایران تغییر کرد. رهبران سیاسی می‌گویند ایران شروع به تغییر موازنه علیه صدر کرده و مانع از جدایی برخی فراکسیون‌های چارچوب همکاری و پیوستن آن‌ها به صدر شده است. آن‌ها به بازیگران محلی مانند قطر، امارات، ترکیه، مصر و روسیه فشار می‌آورند تا موضع خود را درباره مذاکرات تشکیل دولت عراق، تغییر دهند.

اما نجات فراکسیون‌های چارچوب همکاری، هدف موردنظر آمریکا یا ایران نیست.

اتحادیه میهنی کردستان جزو اصلی‌ترین احزاب کرد و دارای روابط خوب با ایران و واشنگتن و در عین حال اصلی‌ترین رقیب حزب دموکراتیک کردستان است. به گفته سه رهبر چارچوب هماهنگی و مسئولان عالیرتبه حزب اتحاد میهنی و دولت عراق، این حزب اکنون اصلی‌ترین نگرانی آمریکا و ایران است.

حزب اتحادیه میهنی کردستان بصورت سنتی از سال ۲۰۰۵ ریاست جمهوری فدرال را برعهده داشته، اما اگر ائتلاف صدر بتواند به حد نصاب دست پیدا کند، به احتمال قریب به یقین رییس‌جمهور بعدی را از حزب دموکراتیک کردستان انتخاب کرده و اتحادیه میهنی بخش زیادی از نفوذ خود را از دست خواهد داد.

یکی از رهبران اصلی شیعه به میدل‌ایست‌آی گفت "هیچ توافق ایرانی-آمریکایی بر سر این جزئیات وجود ندارد، اما اتحادیه میهنی یکی از متحدان مهم هر دوی آن‌ها بوده و اولویت فعلی‌شان نجات این متحد است. نامزد ائتلاف صدر برای ریاست جمهوری از حزب بارزانی است. اگر این نامزد برنده شود، این می‌تواند پایان کار اتحادیه میهنی باشد".

او افزود "از نظر ایران، این مسئله می‌تواند تهدیدی مهم و آشکار برای منافع این کشور باشد و از نظر آمریکا این تحول باعث اختلال در توازن سیاسی و اجتماعی کردستان خواهد شد؛ لذا دو طرف به روش‌های خودشان در این مسئله مداخله کرده و تا کنون هم موفق بوده‌اند".