زیتون- فرید بهمنش

روابط تهران و بغداد تعریفی ندارد؛ آن هم در روزهایی که جمهوری اسلامی از داخل و خارج تحت فشار کم‌سابقه‌‌ای قرار گرفته است. آخرین و تازه‌ترین گلایه‌ها و موضع‌گیری‌های متقابل بین سران تهران و بغداد، پس از آن روی داد که محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق به جای عبارت خلیج فارس از «خلیج عربی» حرف زد. وقتی هم که صدای اعتراض ایران بلند شد، خونسردانه اعلام کرد که استفاده از عبارت «خلیج عربی»، عادی و مرسوم است. تهران تلاش کرد تا قضیه را با احضار سفیر فیصله دهد. اما مقتدی صدر هم، عین عبارت را تکرار کرد.

السودانی که پس از یک بن‌بست طولانی سیاسی، با فشارهای جمهوری اسلامی و از طریق نوری المالکی به قدرت رسیده، قبلا هم حرف‌هایی زده که مورد پسند تهران نبوده است. او مدتی قبل و پیش از سفر به آلمان گفته بود: «عراق، در سیاست خارجی خود، به دنبال طرفیت نیست و به اصل روابط متوازن با کشورهای هم‌جوار تکیه دارد.» السودانی این را هم گفته بود که به کشورها، اجازه نمی‌دهد در امور داخلی عراق دخالت کنند.

بررسی اوضاع و احوال مبادلات ارزی و بین ایران و عراق و محدود شدن فعالیت ایران در عراق، نشان می‌دهد که اختلافات فعلی، فراتر از این است که السودانی و مقتدی صدر، درباره‌ی جغرافیای خلیج فارس چگونه حرف می‌زنند.

وقتی که اقتصاد ایران-عراق، قفل می‌شود
بر اساس برخی تصورات منطقه‌ای و تبلیغات داخلی ایران، عراق به عنوان کشوری با یک دولت مرکزی شیعی شناخته می‌شود که تماما تابع خواسته‌های جمهوری اسلامی است و مهمترین بخش آن «جبهه‌ی مقاومت» به شمار می‌آید. اما شواهد نشان می‌دهد که عراق، نه تنها حرف‌شنوی آشکاری از جمهوری اسلامی ندارد، بلکه در حوزه‌ی مالی هم به شکل آشکار از ایران فاصله گرفته، تا جایی‌که صدای یحیی آل اسحاق، رییس اتاق مشترک ایران و عراق هم در آمده و گفته است: «تجارت در عراق بسیار دشوار شده است. در این شرایط، احتمال دارد رقبایی مانند ترکیه و چین جای بازار کالاهای ایران در عراق را بگیرند».

بر اساس اعلام مقامات آنکارا، عراق در سال ۲۰۲۲ میلادی، به سومین شریک اقتصادی ترکیه تبدیل شده و حجم مبادلات تجاری این دو کشور به ۲۱ میلیاد دلار رسیده که رقم قابل توجهی است.

سالهاست که جمهوری اسلامی به دنبال اتصال به راه‌آهن عراق است تا از شلمچه و بصره بگذرد و از آنجا به سوریه راه پیدا کند. اما عراقی‌ها هنوز هم زیر بار نرفته‌اند و در مورد واگذاری پروژه‌های عمرانی هم، ترک‌ها و چینی‌ها را بر پیمانکاران سفارشی سپاه قدس، ترجیح می‌دهند. حتی در مورد خرید مواد غذایی از شرکت‌های ایرانی هم، سخت‌گیری و بی‌میلی خود را پنهان نمی‌کنند و صادرات کالا از ایران به عراق در ۸ ماه نخست سال جاری هجری شمسی، با کاهش ۴۰ درصدی مواجه شده است.

آیا همه‌ی این اتفاقات با میل و اراده‌ی شخصی مقامات عراقی اتفاق افتاده است؟ به نظر می‌رسد پیدا کردن یک جواب قانع‌کننده برای این سوال، بدون توجه به مواضع آمریکا، آسان نیست.