۳- سنت پیامبر اسلام: مؤرخین بر این اجماع هستند که پیامبر اسلام در اداره امور جامعه با مردم مشورت می‌کرد، از جمله هنگام محاصره مدینه توسط مشرکین قریش، با آنکه خود دفاع از درون شهر را، که حتی منافقان را مجبور به دفاع می‌کرد، ترجیح می‌داد، به همه پرسی روی آورد و رأی اکثریت را که مغایر رأی او در مواجهه با دشمن در بیرون شهر بود پذیرفت.

در این جنگ که به شکست منتهی گردید و حدود یک چهارم سپاه کشته و خود زخمی شد، با متخلفان که با ترک پست نگهبانی موجب این شکست شده بودند، با مدارا و ملایمت رفتار کرد و از آنجایی‌که تنها راه رشد سیاسی جامعه، شخصیت دادن به مردم و نظرخواهی از آنان است، خداوند فرمود از آنان درگذر و برایشان آمرزش خواه و از همین‌ها در امور نظرخواهی (مشورت) کن!

۴- سیره اهل بیت: امام اول شیعیان که هفته پیش در ایام و لیالی قدر مراسم شهادتش برگزار شد، هنگام پذیرش خلافت فرمود: «مپندارید که گفتن حق بر من (انتقاد از عملکردم) بر من گران می‌آید، زیرا هرکه شنیدن حق یا عدالت خواهی بر او گران آید، عمل کردن به آن‌ نیز بر او دشوارتر آید، پس از حق‌گویی یا مشورت به عدل با من خودداری نکنید، که من به نظر خود بالاتر از این نیستم که خطا کنم و از افعال خود نیز ایمن نمی‌باشم، مگر آنکه خدا کفایتم کند که او از من بر من مالکتر است».(۹)

علی(ع) که ولایت‌مداران امروز نظام ولایت مطلقه را تداوم ولایت او می‌شمارند، در نبرد سرنوشت ساز صفین آنگاه که سربازان سطحی‌نگر سپاهش در آستانه پیروزی قریب‌الوقوع بر سپاه معاویه، فریب حیله عمروعاص را برای توقف نبرد و ارجاع به حکمیت خوردند، به رغم نظر خود به خواسته سربازانش تن داد و گفت: «شما بقاء را بر مقاومت ترجیح می‌دهید و سزاوار من نیست که بر شما چیزی را که نمی‌پسندید تحمیل کنم»(۱۰)

و نیز برای آنکه تن دادن او به خواسته خود را به حساب ناتوانی‌ نگذارند، گفت: من کاملا آگاهم چگونه شما را به اصلاح درآورم، و کجی‌تان را به پا دارم، اما چنین اصلاحی را جز به قیمت فساد نفس خویش ( استبداد رأی) نمی‌بینم.(۱۱)

امام حسن(ع) هم که مقام رهبری پیش از انقلاب درباره صلح ایشان کتابی نوشته بود، در ۶ ماه خلافت خود برای جلوگیری از ریخته شدن خون مردم و تجزیه ملک و ملت به مصلحت دید با معاویه صلح کند.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

پانوشت‌ها
۱ - سوره ق آیه ۴۵- «نَحْنُ أَعْلَمُ بِمَا یَقُولُونَ وَمَا أَنْتَ عَلَیْهِمْ بِجَبَّارٍ...»
۲ - انعام ۱۰۴ و ۱۰۷- «وَمَا أَنَا عَلَیْکُمْ بِحَفِیظٍ» شوری ۴۸، هود ۵۷.
۳ - اسراء ۵۴- «وَمَا أَرْسَلْنَاکَ عَلَیْهِمْ وَکِیلًا...» و انعام ۱۰۷، هود ۱۲، فرقان ۴۳، احزاب ۳ و انعام ۶۶.
۴ - غاشیه ۲۲- «لَسْتَ عَلَیْهِمْ بِمُصَیْطِرٍ»
۵ - یونس ۹۹- «وَلَوْ شَاءَ رَبُّکَ لَآمَنَ مَنْ فِی الْأَرْضِ کُلُّهُمْ جَمِیعًا أَفَأَنْتَ تُکْرِهُ النَّاسَ حَتَّىٰ یَکُونُوا مُؤْمِنِینَ»
۶ - حج ۷۸- «مَا جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ...»
۷ - ص ۸۶- «...وَمَا أَنَا مِنَ الْمُتَکَلِّفِینَ»
۸ - هود ۲۸- «...أَنُلْزِمُکُمُوهَا وَأَنْتُمْ لَهَا کَارِهُونَ»
۹ - نهج البلاغه خطبه ۱۲۸- «...ولا تظنوا بی استثقالا فی حق قیل لی ولا التماس إعظام لنفسی فإنه من استثقل الحق أن یقال له أو العدل أن یعرض علیه کان العمل بهما أثقل علیه فلا تکفوا عنی مقاله بحق أو مشوره بعدل، فإنی لست فی نفسی بفوق ما أن أخطئ ولا آمن ذلک من فعلی إلا أن یکفی الله من نفسی ما هو أملک به منی، فإنما أنا وأنتم عبید مملوکون...»
۱۰ - نهج البلاغه خطبه ۲۰۸/۱۹۹ - «...وَقَدْ أَحْبَبْتُمُ الْبَقَاءَ، وَ لَیْسَ لِی أَنْ أَحْمِلَکُمْ عَلَى مَا تَکْرَهُون»
۱۱ - نهج البلاغه خطبه ۶۹- «وَ إِنِّی لَعَالِمٌ بِمَا یُصْلِحُکُمْ وَ یُقیمُ أَوَدَکُمْ وَ لکِنِّی لاَ أَرَى إِصْلاَحَکُمْ بِإِفْسَادِ نَفْسِی»