امیرمصدق کاتوزیان - سایت زیتون

به بهانه نمایش بازی تیم‌های فوتبال ایران و اسرائیل از صداوسیما برای اولین‌بار!

پنج‌شنبه‌شب گذشته شبکه ورزش «سیما» (تلویزیون حکومتی ایران) برای نخستین‌بار بخش‌هایی از بازی فینال بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴ تهران، میان ایران و اسرائیل را با گزارش اصلی پخش کرد.

در جهان سیاست، گاه توپ پینگ‌پنگ و مدال المپیک نقشی ایفا می‌کنند که دیپلمات‌ها از انجامش عاجزند. تاریخ معاصر نشان داده است که ورزش نه فقط صحنه‌ی رقابت، بلکه عرصه‌ای برای آزمودن آشتی‌ها و رویارویی‌هاست.

نمونه‌ی درخشان آن، دیپلماسی پینگ‌پنگ میان چین و ایالات متحده در سال ۱۹۷۱ بود. زمانی که دیدار دوستانه‌ی تیم ملی تنیس روی میز آمریکا از پکن، در اوج جنگ سرد، بهانه‌ای شد برای شکستن یخ روابط میان دو کشور. تنها یک سال بعد، ریچارد نیکسون در سفری تاریخی به چین، روابطی را آغاز کرد که نظم جهانی را دگرگون ساخت.

اما همان‌گونه که ورزش می‌تواند پل باشد، می‌تواند به دیوار هم تبدیل شود. در المپیک ۱۹۸۰ مسکو، دولت جیمی کارتر در اعتراض به تجاوز نظامی شوروی به افغانستان، کارزار تحریم المپیک را رهبری کرد. این اقدام، در قلب میدان ورزشی، جنگ سرد را به اوج رساند و ده‌ها کشور غربی را از حضور در بازی‌ها بازداشت. چهار سال بعد، شوروی و متحدانش نیز المپیک لس‌آنجلس را بایکوت کردند.

ورزش، از این منظر، هم پیام‌آور صلح است و هم پژواک تنش.

از میدان‌های ورزش تا میدان‌های سیاس در ایران نیز، مرز میان سیاست و ورزش هرگز کاملاً روشن نبوده است. روابط ایران و اسرائیل تا پیش از انقلاب ۱۳۵۷، در سطحی نزدیک به همکاری غیررسمی اما گسترده جریان داشت. تیم ملی فوتبال اسرائیل در دهه‌های ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ در رقابت‌های آسیایی شرکت می‌کرد و در فینال بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴ تهران، مقابل ایران ایستاد. همان مسابقه‌ای که اکنون، پس از نیم قرن، تلویزیون رسمی جمهوری اسلامی برای نخستین بار پخش کرده است.

اما در اسفند ۱۳۵۸، با اشغال سفارت اسرائیل در تهران و تحویل آن به سازمان آزادی‌بخش فلسطین، روابط دیپلماتیک دو کشور رسماً قطع شد و تا امروز نیز هر دو دولت در تقابل آشکار سیاسی و امنیتی‌اند.

فهرستی کوتاه از لحظه‌های تعیین‌کننده در مناسبات ایران و اسرائیل:

۱۹۴۸ - تأسیس دولت اسرائیل؛ ایران از نخستین کشورهای مسلمان بود که به‌طور غیررسمی این کشور را به رسمیت شناخت.

۱۹۵۰ - ایران به صورت دوفاکتو اسرائیل را به رسمیت می‌شناسد و روابط تجاری و امنیتی آغاز می‌شود.

دهه ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۷ - همکاری‌های نفتی، کشاورزی و اطلاعاتی گسترش می‌یابد.

۱۳۵۷ - انقلاب ایران و قطع کامل روابط.

دهه ۱۳۶۰ تا امروز - حمایت ایران از گروه‌های مقاومت و تشدید تنش تا درگیری‌های مستقیم سایبری و امنیتی.

۱۴۰۴ (۲۰۲۵) - پس از شعله‌ور شدن جنگ دوازده‌روزه میان تهران و تل‌آویو، بازپخش مسابقه فوتبال ۱۹۷۴ از تلویزیون ایران، رویدادی غافلگیرکننده و پرابهام تلقی شد.

ورزش؛ دیپلماسی نرم یا نمایش بی‌معنا

در جهان معاصر، ورزش بارها مقدمه یا انعکاس دگرگونی‌های سیاسی بوده است. از پینگ‌پنگ دیپلماسی تا بایکوت المپیک، از دست دادن بازیکنان ایران و آمریکا در جام جهانی ۱۹۹۸ تا رژه‌ی مشترک دو کره در المپیک زمستانی ۲۰۱۸.

در همه‌ی این موارد، ورزش نه صرفاً «بازی»، بلکه زبان نمادین ملت‌ها بوده است.

آیا پخش بازی ایران و اسرائیل نشانه‌ی تغییر است؟

بازپخش بازی فینال ۱۹۷۴ در حالی انجام شد که روابط تهران و تل‌آویو در پایین‌ترین سطح تاریخی قرار دارد. آیا این اقدام، تصادفی است یا نشانه‌ای از تغییر در سیاست رسمی؟