طلاهای گرانبهای ایران در جوار کاخ سفید، واشنگتن پريزم

واشنگتن پریزم-سوریه کبیری

درفاصله ای کوتاه از کاخ سفید، مجموعه موزه های اسمیتسونین ١ قرار دارد که با بناهای زیبا و دیدنی درکنار یکدیگر پذیرای انبوه مشتاقان است.

"گالری آرتور.ام. سکلر" از زیرمجموعه های این مجتمع است که در یکی از سا لنها یش می توان آثار شرقی ساخته شده از طلا و از آن میان نه اثر زیبای ایرانی را مشاهده کرد که در خاموشی قرنها با تو از دست توانای هنرمندانی سخن می گویند که با آثار خویش به جاودانگی پیوسته اند.

برای ورود به این سالن که در طبقه اول گالری قرار دارد باید از راهرویی گذشت که مزین به کاشی های زیبای پیشه وران با هنر اصفهان و متعلق به حرم زین الملک هستند که بین سالهای ١۴۸٠تا١۴۸١میلادی خلق شده اند .

نخستین اثر یک مدال طلای دوره سلجو قی است که نمادی از بزم و رزم خانواده سلطنتی محسوب می شود. چرا که بریک روی این مدال شاه روی تخت لمیده و برروی دیگرآن عضوی از خانواده سلطنتی با بازهای شکاری خود به چشم می خورد که سوار بر اسب، آماده نخجیراست. این مدال در قرنهای دوازدهم و سیزدهم میلادی
در ایران یا عراق ساخته شده است.

کاربعدی تکه ای بزرگ ازبخش پایینی یک جوشن است. این قطعه که بین سالهای ٩٠٠ تا ٧٠٠ پیش از میلاد مسیح در بخش شمالغربی ایران ساخته شده، هدیه جوزف. اچ. هیرشهورن به این موزه است.

بین دو گل سینه ظریف چهارگوش که پشت به پشت قرار گرفته اند، با موادی پر شده که بتوان این طلاهای بسیار نازک را محافظت کرد. در پشت این گل سینه ها - به جای سنجاق هایی که معمولا جهت نصب این گونه زینت آلات به لباس ، مورد استفاده فرار می گیرند- حلقه های بسیار کوچکی قرار دارد که این امکان را به صاحبشان می داده که آنها را روی لباس خود بدوزد. این دو سنجاق سینه در دوره پارتها یعنی بین قرون دوم پیش و پس از میلاد ساخته شده اند.

نمادهای تندرستی و سعادت دوره سلجوقی (قرن دوازدهم میلادی) مانند سیمرغ را می توان بر پشت دستبند زیبای هشت پاره ای یافت که به سنت ساسانی و بیزانسی ساخته و پرداخته شده است. هر یک ازاین هشت قسمت طرحی متفاوت دارد و هر یک ازگودیهای هرمی شکل آنها، نگینی گرانبها را در خود جای داده است.

از آنجا که پارچ طلایی دوره آل بویه - ربع سوم قرن دهم میلادی- دسته ای زیبا و ظریف دارد، برخی از محققین برآنند که این دسته بعدها به بدنه پیوند داده شده است. چرا که خلق آثار طلایی و نقره ای در سده های میانی اسلامی - به سبب اکراه از زراندوزی- بسیار کمیاب بود. گاهی نیز قطعه ساخته شده را آب می کردند. به همین سبب برای تعیین قدمت این اثر به نوع طرحهایی روی آن استناد شده که به نقوش موجود برسایر آثار قرن دهم شباهت دارد. از سوی ديگر نام عزالدوله بختیاربن معزالدوله بر آن کنده کاری شده که از ٩٦٧ تا ٩٧٨ میلادی سلطنت کرده است.

اثردیگرجامی نقره و زراندود و بر جامانده از دوره پارتیان است که انتهایش به سرسیاهگوشی ختم می شود. احتمالا این جام نیز مانند سایر جامهایی که به سر شیر، گاو نر و سیاهگوش منتهی می شدند ، به عنوان سبوی شراب مورد استفاده قرار می گرفته است. استفاده از ظروفی که بخشی از آنها ویا تمامی ظرف به شکل حیوانات بوده، برای نوشیدن مایعات در جشنها و مراسم، پیشینه ای طولانی درتاریخ ایران دارد.

قرآن مربوط به عهد صفویه ( ١۵۵٠تا ١۵٧۵ میلادی) همانند سایر قرآنهای قرن شانزدهم میلادی با آب طلا و آبرنگ مات برکاغذ نوشته شده است. ورقهای نخست و انتهایی این قرآن نیز به سان قرآنهای مشابه به صورت دو صفحه روبرو نگاشته شده اند. سوره های "فلق" و" ناس" در دو برگ مقابل هم با طلا و لاجورد اصل با خطی خوش چشم را می نوازد. این قرآن ایرانی، احتمالا درشیراز به رشته تحریر درآ مده است.

بشقاب نقره طلا کاری شده مزین به تصویر یک زن و مرد نشسته بر تخت، مربوط به قرن هفتم میلادی یعنی دوره ساسانیان است. تاجهایی که این دو بر سر دارند نشانگر آن است که ازخاندان سلطنتی، و شاه و ملکه هستند. جامی که به شکل سر گوزن شاخدار در پایین تخت به چشم می خورد، احتمالا سبوی شراب مجالس دوره این سلسله است که از سال ٢٢٤تا ٦۵١ میلادی بر ایران حکمفرما بودند. بشقابهای نقره ای که با تصاویر انسانی طلا کاری شده، تزیین می شدند در حقیقت بخش مهم و قابل توجهی از ظروف تجملی و اشرافی ایرانی بودند.

"آزبورن" و "گرایتا هاگ" کاشی فیروزه ای یافته شده در تخت سلیمان را به این گالری اهدا کرده اند. این پیشکشی قرن چهاردهم مربوط به دوره ایلخانیان است .استفاده از این نوع کاشی در عهد استیلای مغول و ایلخانان دوم ( ١٢۵٦تا ١٣۵٣میلادی) به مرزی نو دست یافت. برای ساخت این کاشی ابتدا روی نقوش فیروزه ای کشیده شده برسنگ را، لعاب داده وسپس روی لعاب را با طلا تزیین کرده اند. بدین سان ستاره هشت پر طلایی بر بستری از فیروزه براق نقش بسته که طرح عقابی بلند پرواز را در بر دارد. این گونه کاشیها که با الهام از نمونه های چینی ساخته می شدند، بخشی جدا یی ناپذیر از فرهنگ تصویری ایران در قرن چهاردهم میلادی به شمار می روند.

از آثار غیر ایرانی بسیار چشمگیر و زیبای این قسمت، تابلویی قالیچه مانند است که سینه دیوار بلند سالن را تزیین می کند. این تابلو که "درخت و گلهای تابستانی ژاپن" نام دارد، مربوط به اواسط قرن هفدهم است که با استفاده از طلا، جوهر و رنگ بر روی کاغذ خلق شده است. ضرب المثل چینی "طلای ناب از رفتن در درون آتش باک ندارد" ( طلا که پاکه چه منتش به خاکه) با خطی زیبا بر بالای این شاهکار به چشم می خورد.

پانویس
١- گزارش کاملی ازاین مجموعه در شماره ٣٦ واشنگتن پریزم منتشرشد.

سوريه کبيری، با سابقه ای نزديک به 25 سال در حرفه خبرنگاری از جمله سردبيری بخش بين الملل نشريه تماشا ، گزارشگر واشنگتن پريزم درکانادا می باشد.