پايان جشنواره موسيقی فجر در تهران، بی بی سی

ابوالحسن نجوا
کارشناس موسيقی - ايران

بيست و دومين جشنواره موسيقی فجر دوشنبه شب (۱۸ دی - ۹ ژانويه) با معرفی چهار فعال شناخته شده عرصه های مختلف موسيقی ايران و اجرای گروه های مختلف و گزارش دبير اين جشنواره در تالار وحدت تهران به کار خود پاپان داد.

مصطفی کمال پورتراب (مولف، موسيقی شناس و مدرس)، محمد دولو(عکاس موسيقی)، محمدرضا جعفری (صدا بردار موسيقی) و رامين صديقی (مدير نشر موسيقی هرمس) چهار چهره فعال موسيقی ايران بودند که مورد تقدير دست اندرکاران جشنواره امسال قرار گرفتند.

قرار بود از سيد حسن کسايی ، نوازنده و رديف دان موسيقی ايران، نيز تقدير به عمل آيد که وی به دليل کسالت از حضور در اين مراسم پوزش خواست.

تفاوت اجرايی

جشنواره موسيقی فجر امسال با تغييرات در ساختار اداری موسيقی ايران همزمان شد. مرکز موسيقی به دفتر امور موسيقی و شعر تغيير نام داد و انجمن موسيقی ايران که نهادی شبه دولتی است و درجشنواره های گذشته بيشتر وظيفه پشتيبانی مالی جشنواره را عهده دار بود، اين بار مديريت اجرايی کل جشنواره را عهده دار شد.

مهمترين تفاوت اجرايی جشنواره را می توان در شناسايی ساعات پربيننده و کم کردن از حجم برنامه های هر سالن در مقايسه با دوره های گذشته جست و جو کرد، به نحوی که در هر سالن (به جز تالار وحدت) تنها يک گروه کنسرت می داد.

در اين جشنواره همچنين سالن تالار تئاتر شهر و سالن دانشگاه تهران هم به مجموعه سالن های جشنواره اضافه شد. البته به دليل عدم مديريت زمان، سالن تئاتر شهر مشکل آفرين شد و تداخل برنامه های موسيقی با برنامه های تئاتر سبب شد تا در برخی از اجراها (ازجمله اجرای گروه غوغا به سرپرستی محسن نفر، و اجرای گروه ايرانی به سرپرستی پژمان طاهری) مشکلاتی برای هنرمندان پيش آيد .

بخش نواحی؛ کيفيت در اوج

بخش موسيقی نواحی جشنواره هر شب در تالار رودکی تهران اجرا می شد. اين بخش را بايد مهمترين و کيفی ترين بخش جشنواره به شمار آورد. کيفيت اين بخش البته منحصر به اين دوره نمی شود، بلکه در دوره های گذشته نيز اين بخش به دليل حضور برخی از نام آوران موسيقی نواحی کيفيتی درخور اعتنا داشت .

امسال اما اين بخش برخی هنرمندان ايرانی را به خود ديد که در دوره های گذشته حضوری در اين بخش نداشتند. لعل بخش بيک خنياگر نامی موسيقی سيستان و بلوچستان که يک بار در سال ۷۳ (1994 ميلادی) در تهران ‌برنامه اجرا کرده بود، اين بار با چشمانی نابينا در صحنه حاضر شد تا برخی از مهمترين منظومه های اين منطقه را روايت کند.

اين پيشکسوت منطومه خوانی، يکی از شاخص ترين خواننده های اين منطقه است که از وی به عنوان حافظه منظومه های حماسی و تغزلی اين منطقه ياد می شود.

گروه ليمر از خارک (جزيره ای در خليج فارس) هم از جمله گروه هايی بود که برای نخستين بار به جشنواره می آمدند، اين گروه مراسم زار را به شکل کاملش با ۲۰ خواننده و چهار نوازنده در تالار رودکی اجرا کردند.

معرفی سازی تازه پيدا شده از موسيقی نواحی کرمان به نام چنگ قوطی و نيز حضور هنرمندانی چون طاهر يارويسی (نوازنده تنبور از کرمانشاه)، نورمحمد درپور از خراسان، شير محمد اسپندار (دونی)، علی محمد بلوچ (قيچک)، ماشاءالله بامری ( آواز و تنبورک) از سيستان و بلوچستان، غلامعلی نی نواز از خراسان و ... و گروه ليان به سرپرستی محسن شريفيان از بوشهر که همگی آنها در زمره شاخص ترين نوازندگان موسيقی نواحی اند بر غنای اين بخش افزود.

بخش بين الملل؛ ضعف های ساختاری

بخش بين الملل جشنواره امسال را بايد ضعيف ترين بخش اين جشنواره به شمار آورد که برخی حوادث پيش بينی نشده مثل نرسيدن ساز گروه شيلی از طريق با ر هوايی يا اجتناب گروه ترکيه از حضور در جشنواره، بر اين ضعف دامن زد.

به جز عاليم قاسم اف، خواننده صاحب نام از کشور آذربايجان، ديگر گروه های شرکت کننده در اين بخش هم چندان شناخته شده نبودند. البته امسال برای نخستين بار گروهی از شيلی نيز در جشنواره فجر حاضر شده بود.

کامبيز روشن روان، دبير جشنواره در گفت و گويی که با شبکه دوم تلويزيون ايران داشت، يکی از دلايل اصلی ضعف اين بخش را "‌همزمانی جشنواره امسال با سال نو ميلادی" عنوان کرد و گفت: "برنامه های بسياری از گروه های موسيقی غربی دراين ايام پر است و ما نتوانستيم گروه های کيفی تری را به جشنواره دعوت کنيم."

بخش ارکسترال؛ چند گروه تازه نفس

برخلاف بخش بين الملل که انتقادات فراوانی را به دنبال داشت، بخش موسيقی کلاسيک و سمفونيک در مقايسه با سال های گذشته رشدی نسبی را شاهد بود.

علاوه بر ارکستر ملی ايران که برنامه هايی تازه را اجرا کرد، حضور خاچيک باباييان نوازنده صاحب نام ويلن که برای نخستين بار در جشنواره حضور می يافت، و يا گروه زهی پارسيان از جمله نکات مثبت اين بخش به شمار می رفت.

اجرای سوييت سمفونيک رسول عشق و اميد به رهبری لوريس چکناوريان و ارکستر فيلارمونيک ارمنستان از جمله برنامه هايی بود که به رغم کيفيت خوب ارکستر به دليل ساختار نثر ضعيف انتقاداتی را به دنبال داشت. نثر اين اجرای دکلمه گونه را سيد مهدی شجاعی نوشته بود و در آن مراحل مختلف تولد، مبعث پيامبر، فتح مکه، حجه‌‌الوداع و درگذشت پيامبر را با روايت‌ هايی از عاشورا و ظهور موعود پيوند می خورد.

در بخش ارکسترال گروه موسيقی پورناظری با ارکستر فيلارمونيک اوکراين کنسرتی را در تالار کشور برگزار کرد که بيشترين انتقاد را اهل موسيقی به آن داشتند.

اين اجرا که ظاهرا هزينه های فراوانی هم برای آن صرف شده بود، تلفيقی ناموفق از موسيقی نواحی (تنبور) و نيز موسيقی سنتی ايرانی با ارکستر فيلارمونيک بود. ترکيبی که نشان داد طهمورث و سهراب پور ناظری هنوز درک چندان دقيقی از تلفيق موسيقی ايرانی با موسيقی غربی بدست نياورده اند.

خواننده اين اثر حميد رضا نوربخش بود که از جمله شاگردان طراز اول محمد رضا شجريان به حساب می آيد که نتوانست ‌آزمون موفقی را پشت سر بگذارد و ناهماهنگی وی با ارکستر انتقادات فراوانی را به دنبال داشت به نحوی که بولتن رسمی جشنواره هزينه های بالای اين ارکستر را مورد پرسش قرار داد.

بخش موسيقی ايرانی؛ حضوری کم فروغ

بخش موسيقی ايرانی مناقشه خيز ترين بخش جشنواره بود. در واقع آنچه که دبير جشنواره از آن به کيفيت جشنواره امسال تعبير می کرد، همين بخش بود که برخی از گروه های شناخته شده ای مانند دلنوازی (مهرداد دلنوازی)، رودکی (عبدالحسين مختاباد)، بيدل (حسام الدين سراج)، ايرانی (پژمان طاهری)، غوغا (محسن نفر)، خورشيد (مجيد درخشانی)، ساکت (کيوان ساکت)، ذوالفنون(جلال ذوالفنون)، در آن حضور داشتند.

به جز محسن نفر که چه در بخش تکنوازی و چه در بخش گروه نوازی فرمی تازه در موسيقی ايرانی را ارائه کرد و نيز گروه ايرانی، بقيه گروه ها تقريبا در جشنواره های گذشته به اجرای برنامه پرداخته بودند و حتی برخی از آنها اجراهای گذشته خود را در اين جشنواره تکرار کردند و يا در نهايت به اجرای برخی تصانيف و قطعات شناخته شده از بزرگان موسيقی ايرانی اکتفا کردند.

در اين جشنواره بخش جوان و نيز بخش پژوهش و سخنرانی هم برگزار شد که بخش سخنرانی آن با بی اقبالی تماشاگران روبرو شد. در مقابل بخش جوان که فراخوان حضور در آن از سوی هيچ رسانه ای اعلام عمومی نشده بود، با حضور برخی از جوانان در بخش های تکنوازی و گروه نوازی برگزارشد.

بخش بانوان جشنواره امسال هم اگر چه پر رونق تر از سال گذشته بود، اما در اختتاميه از هيچ بانويی تقدير نشد تا نشانه ها از مردانه بودن جشنواره حکايت کند.

جشنواره موسيقی فجر درحالی به پايان رسيد که همچنان حضور گروه های موسيقی پاپ در پرده ای از ابهام قرار دارد. گروههايی که مجوز کنسرت و آلبوم را از ارشاد دريافت می کنند، اما در برابر از امکان حضور در جشنواره محرومند.

روشن روان لحظاتی پيش از شروع مراسم اختتاميه در ميزگردی که با شبکه دوم تلويزيون ايران داشت در پاسخ به اين انتقاد مجری برنامه گفت که گروهی کارشناس قرار است راه های حضور گروه های پاپ در جشنواره را بررسی کنند.