ترجمه اشعار فروغ فرخزاد به زبان های مختلف، سپيده زرين پناه، بی بی سی

اشعار فروغ فرخزاد به بيش از ۱۵ زبان ترجمه شده و گزيده شعرهايی از چهار مجموعه شعر فروغ، به زبان‌های انگليسی، آلمانی، عربی، ترکی، چينی، سوئدی، اسپانيايی، فرانسوی، استراليايی، کردی، ايتاليايی، ليتوانيايی، آلبانيايی و دانمارکی ترجمه و منتشر شده است.

در اين ميان، بيشترين ميزان ترجمه اشعار فروغ فرخزاد در کشور آمريکا و به زبان انگليسی انجام شده است. تا به امروز بيش از ۲۰ عنوان مجموعه از شعرهای فروغ، به زبان انگليسی در آمريکا منتشر شده است.

کامران تلطف، پژوهشگر و استاد دانشگاه، می گويد: " ترجمه اين اشعار منجر به معرفی او به افراد متخصص در حوزه ادبيات فارسی و حتی بيشتر دانشجويان رشته‌های ادبيات فارسی، عربی و ترکی شده است، اما او برای علاقمندان معمولی ادبيات که انگليسی‌ زبان هستند، هرگز شهرت مولوی و خيام را نيافته است".

تعدادی از مترجم‌های شعرهای فروغ در آمريکا، فعاليت آکادميک دارند، و به واسطه تلاش آن‌ها شعر او وارد محافل دانشگاهی آمريکا شده است.

ترجمه اشعار فروغ فرخزاد از سال ۱۹۶۸ شروع شده است. يعنی ۵ سال بعد از اين که فيلم "خانه سياه است"، برنده جايزه نخست جشنواره "اوبرهاوزن" شد. فروغ در سال ۱۳۴۳ به آلمان، ايتاليا و فرانسه سفر می‌کند. سال بعد نيز در دومين جشنواره سينمای مولف در پزارو شرکت می‌کند. در اين سفر، تهيه‌کنندگان سوئدی، پيشنهاد ساخت چند فيلم را به او داده و ناشران اروپايی نيز برای انتشار ترجمه شعرهايش ابراز علاقه کرده بودند. به دليل موفقيت در جشنواره اوبرهاوزن، چه بسا ممکن است ترجمه‌هايی نيز از آثار وی در بين سال‌های ۱۹۶۳ تا ۱۹۶۸ موجود باشد. چراکه به نظر می‌رسد ترجمه‌های متعددی که از شعرهای فروغ به زبان انگليسی وجود دارد بی‌ارتباط با موفقيت فيلم "خانه سياه است" نيست.

صمد بهرنگی از نخستين کسانی بوده که به ترجمه شعر معاصر ايران توجه کرده است. او در سال ۱۳۴۲ شعرهايی از شاعران معاصر فارسی را به زبان مادری خود، آذری، منتشر می‌کند، از جمله شعرهايی از "احمد شاملو"، "نيما يوشيج"، "فروغ فرخزاد"، "مهدی اخوان ثالث" و "م.آزاد".

پوران فرخزاد، مترجم، پژوهشگر و خواهر فروغ می‌گويد: "از جمله ترجمه‌های انگليسی شعرهای فروغ می‌توانم به کتاب‌های زير اشاره کنم: عروسک کوکی با ترجمه منوچهر آريان‌پور (ناشر ادبيات معاصر جهان، ۱۹۶۸)، کتاب احسان يارشاطر در نيويورک به نام نشانه‌های ادبيات مدرن ايران (۱۹۷۱)، فتح باغ با ترجمه اردوان داوران (دانشگاه برکلی، ۱۹۷۳)، گزيده اشعاری با ترجمه بورکل و جی‌سی (انتشارات ايران‌زمين، ۱۹۸۱)، و باز هم در همين سال، برگزيده اشعار فروغ به نام تولدی ديگر در کاليفرنيا که توسط حسن جوادی و سوزان سالی، منتشر شده، گزيده اشعار عروس اقاقيا (انتشارات کاروان، ۱۹۸۲)، کتاب اشعار مدرن ايرانی به همت مسعود فرزام (نشر ادبيات مدرن معاصر، ۱۹۶۸). مجموعه تولدی ديگر با ترجمه ديويد مارتين در اوهايو (نشر مزدا، ۱۹۸۵)، و يک زن تنها و اشعارش که مايکل هيلمن در واشنگتن منتشر کرده (۱۹۸۷)".

گذشته از اين، می‌توان به نام‌های "فيروز جنتی عطايی"، "ياشا فردريک کسلر"، "امين بنانی"، "سابرينا کسام"، "کريم امامی" و "اسماعيل سلامی" نيز اشاره کرد. در برخی از اين ترجمه‌ها، نام يک مترجم ايرانی در کنار مترجم انگليسی‌زبان به چشم می‌خورد که نشان‌دهنده نقش ايرانيان در ترجمه ادبيات معاصر ايران به زبان‌های ديگر است.

فروغ در جهان عرب

به جز زبان انگليسی، فروغ در جهان عرب نيز در ميان شاعران و علاقه‌مندان جدی ادبيات، چهره‌ای شناخته شده است.

به گفته عبدالحسين فرزاد، پژوهشگر و کارشناس ادبيات عرب در ايران، علاقمندان جدی شعر در جهان عرب، تا حدی شعر فروغ فرخزاد را می‌شناسند.

اشعار فروغ توسط "محمد الامين"، شاعر ۳۶ ساله متولد بغداد، به زبان عربی ترجمه شده است. وی که ساکن هلند است و به زبان عربی و فارسی نيز مسلط است، گزيده اشعاری را از شاعران معاصر ايران ترجمه کرده است از جمله گزيده اشعار فروغ فرخزاد. ترجمه قطعاتی از شعر فروغ با ترجمه الامين را می‌توان در وبلاگ‌های عربی پيدا کرد.

فروغ در ترکيه

در ترکيه، هاشم خسروشاهی، به طور گسترده و مستمر، به ترجمه ادبيات امروز ايران پرداخته است. او ترجمه گزينه اشعار فروغ فرخزاد با مقدمه‌ای ۴۰ صفحه‌ای از رضا براهنی را در کارنامه فعاليت خود دارد. اين کتاب را نشر "تلوس" در دو نوبت چاپ و منتشر کرده است.

به گفته رضا براهنی، سال‌‌ها قبل هم شعرهای فروغ فرخزاد با ترجمه جلال خسروشاهی به زبان ترکی استانبولی منتشر شده است.

در حال حاضر در ترکيه، هاشم خسروشاهی فقط به ترجمه آثار مورد علاقه‌اش به صورت کتاب اکتفا نمی‌کند. او تا به امروز، آثاری از چندين شاعر کلاسيک و معاصر ايرانی را در مجله‌های ادبی- فرهنگی ترکيه از جمله "دنيا" چاپ کرده است. از جمله: شعرهايی از حافظ، مولوی، خيام، باباطاهر، نيمايوشيج، فروغ فرخزاد، احمد شاملو، رضا براهنی، اسماعيل خوئی، منوچهر آتشی، نادرنادرپور، فريدون مشيری، هوشنگ ابتهاج، مهدی اخوان، و سهراب سپهری.

صاباح قارا در کتاب خود با عنوان "از نيما يوشيج تا انقلاب"، که نشر "نوبهار" آن را در سال ۱۹۹۸ در استانبول منتشر کرده، درباره شعرهای فروغ فرخزاد نوشته است: "نوعی تــقابل و ‏دوگانگی بر اشعار فروغ فرخزاد؛ مشهورترين شاعره نوپرداز ايران حاکم است: عصيان و خيزش ‏در برابر روزمرگی و بی‌عدالتی حاکم بر جامعه در آثار وی نمايان‌تر است. وی نيز چند شعر از فروغ را به زبان ترکی ترجمه کرده است از جمله: ‏"هديه" و "پرنده فقط يک پرنده است".‏ علاوه بر اين، "جاويد مقدس" نيز گزيده‌ای از اشعار فروغ را در سال ۲۰۰۲ به زبان ترکی منتشر کرده است.

گفته می‌شود اشعار فروغ فرخزاد در کشور ترکيه نيز همچون تاجيکستان مورد توجه زنان روشنفکر و شاعر قرار گرفته است.

فروغ در آلمان

در سال ۱۳۸۳، مجموعه‌ای از شعرهای شاعران زن مسلمان که آنماری شيمل به ‌آلمانی ترجمه کرده بود، با نام «کتابی به‌نام شادی» در آلمان منتشر شد. در اين مجموعه، آثاری از پانزده تن از شاعران زن معاصر ايران از جمله "سيمين بهبهانی"، "فروغ فرخزاد"، "پروين اعتصامی" و "طاهره صفارزاده" ارائه شده است. شعرهای "احساس پرنده"، "هديه" و بخشی از شعر "عصيان خدايی" فروغ در اين کتاب ديده می شوند.

پيش از ترجمه آنماری شيمل، مجموعه ‌ای از سروده‌های فروغ فرخزاد را "کورت شارف"، در سال ۱۹۹۳ ترجمه کرده بود که با نام "آن روزها" منتشر شده است. شاروف ميان سال‌های ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۷ سرپرستی انستيتوی گوته را در تهران به‌عهده داشت.

وی در سال ۲۰۰۵ نيز ترجمه گزيده‌ای از شعرهای معاصر ايران را که بيشتر متعلق به سال‌های ۱۳۳۲ تا ۱۳۵۷ هستند به چاپ رساند که در آن ده شعر از فروغ فرخزاد از جمله شعر "باد ما را خواهد برد" عرضه شده است.

در مجموعه داستان "حضور آبی مينا" نيز که به همت محمد علافی و سابينه علافی ارائه شده، ترجمه شعر "هديه" از سروده‏های فروغ فرخزاد همراه با ۱۸ داستان کوتاه از نويسندگان زن ايرانی، چاپ شده است.

علاوه بر اين، به گفته پوران فرخزاد، اشعار فروغ در آلمان توسط "محمد ظروفی" در سال ۱۹۷۴ ترجمه و منتشر شده است.

آثار فروغ در چين

مو هونگ‌يان، استاد انستيتوی زبان‌های خارجی آکادمی چين، تا به امروز چندين اثر معروف کلاسيک و معاصر ايران را به زبان چينی ترجمه کرده است. او در کتابی دو جلدی به شعر معاصر ايران پرداخته است. در جلد اول اين کتاب که عنوان آن "تولدی ديگر؛ ققنوس" است و "دانشگاه پکن" آن را منتشر کرده، شعر معاصر ايران بررسی شده است. جلد دوم برگزيده‌ای از شعر نو معاصر را در بر می‌گيرد که شامل ۳۱ قطعه از اشعار فروغ فرخزاد نيز می‌شود.

مو هونگ‌يان، ترجمه اشعار فروغ را متکی به درک فضای درونی آن می‌داند و معتقد است که "فروغ روش بيان شعر فارسی را دگرگون کرد و شعر فارسی را به محيط مدرن نزديک کرد. البته فروغ از زبان امروز و ساده‌ای استفاده می‌کند اما مترجم بايد دنيای درونی شعر او را بشناسد و بعد دست به ترجمه آن بزند و اين سادگی کلام او به معنای سادگی ترجمه آن نيست."

مو هونگ‌يان ضمن طرح اين نکته که در چين تنها او اقدام به ترجمه ۳۱ قطعه شعر از فروغ کرده است توضيح می‌دهد که برای معرفی اين شاعر به علاقه‌مندان زبان و ادبيات فارسی در چين، اشعاری از فروغ را از کتاب‌های "ديوار"، "عصيان"، "اسير" و "تولدی ديگر" انتخاب و ترجمه کرده است.

اين مترجم با تاکيد بر اين که اشعار فروغ، مورد استقبال خوانندگان کتاب قرار گرفته است، توضيح می‌دهد که در جلد دوم کتاب خود، ترجمه شعرهايی چون: "در برابر خدا"، "قربانی"، "گمشده"، "خانه متروک"، "آفتاب می‌شود"، "فتح باغ"، "جمعه"، "من از تو می‌مردم" و "کسی که مثل هيچکس نيست" از اين شاعر نامدار ايرانی چاپ شده است.

در سال ۱۳۷۳ نيز آثار سی تن از شاعران نو پرداز ايرانی به انتخاب "عليرضا قزوه"، شاعر، و به همت سه تن از استادان ايرانشناس در دانشگاه پکن در کتابی به چاپ رسيده است. در اين مجموعه نيز اشعاری از فروغ فرخزاد منتشر شده است.

فروغ در سوئد، نروژ و دانمارک

حبيب فرج‌زاده، نخستين کسی است که در سوئد شعری از فروغ فرخزاد را ترجمه می‌کند و آن را در کتاب "ماهی سياه کوچولو" که دربرگيرنده آثار چند نويسنده مختلف بود و در سال ۱۹۷۴ منتشر شد، عرضه می‌کند. او دليل انتخاب اين آثار برای ترجمه را در آن مقطع "فقط بر اساس علايق شخصی و نوستالژيک و بدون مطالعه در نيازهای بازار کتاب سوئد" مطرح می‌کند.

نخستين جرقه‌های "ترجمه ادبيات معاصر ايران" در اروپا و آمريکا، در اواسط دهه ۷۰ و اوايل دهه ۸۰ ميلادی، اتفاق افتاد. مترجمان ادبيات معاصر ايران که اغلب ايرانی بودند، بر اساس انگيزه‌های نوستالژيک، و در شرايطی که هنوز با کشور ميزبان از حيث فرهنگی بيگانه بودند دست به ترجمه ادبيات معاصر زدند. در نتيجه بيشتر اين آثار هنوز در انزوا قرار دارند و توانايی‌های بالقوه‌ای به شمار می‌آيند تا با بسترسازی مناسب در آينده به دست مخاطب علاقه‌مند برسند.

بواوتاس، پژوهشگر، مترجم سوئدی رمان "بوف کور" و اشعار چند شاعر کلاسيک ايران، و پروفسور بازنشسته‌ زبان‌های ايرانی در دانشگاه اپسالا، در سال ۱۹۸۴ شعر فروغ فرخزاد را به زبان سوئدی در نشريه "اورد بيلد" چاپ می‌کند. اما اين روند که می‌توانست نقش تعيين‌کننده‌ای در معرفی شاعر نامدار ايران به علاقه‌مندان سوئدی داشته باشد، ادامه پيدا نمی‌کند.

سعيد مقدم که حدود ۲۰ عنوان از آثار داستانی و شعری ادبيات امروز ايران را به سوئدی ترجمه کرده است، می‌گويد: "در سوئد دو ترجمه از فروغ وجود دارد اما هنوز جز در موارد استثنايی علاقه‌مندان ادبيات او را نمی‌شناسند. چند سال پيش روزنامه DN گزارشی درباره سينمای عباس کيارستمی تهيه کرده بود که در آن اشاره‌ای به باد ما را خواهد برد و شعر فروغ فرخزاد شده بود اما اين اشاره‌ها کافی نيست. برای شناخته شدن يک نويسنده بايد زمينه معرفی او فراهم شود و اين فقط متکی به ترجمه اثر نيست. من بعيد می‌دانم فروغ با دو ترجمه به علاقه‌مندان ادبيات در سوئد معرفی شده باشد".

در سال ۱۹۹۶ منتخبی از اشعار فروغ فرخزاد با عنوان "دلم برای باغچه می سوزد" توسط نامدار ناصر‌ همراه با آنيا مالمبری و سال بعد کتاب "کارين و فروغ ـ يک روح، دو زبان" که منتخبی از اشعار فروغ فرخزاد و کارين بويه (شاعر سوئدی) است به شکل دو زبانه توسط سعيدمقدم و يانه کارلسون منتشر می‌شود.

در نروژ نيز "اودوی کليوه" شاعر و مترجم نروژی در سال ۱۹۸۱ برگزيده اشعار فروغ فرخزاد را با همکاری "اردشير اسفندياری" (مترجم) ترجمه کرده است.

در دانمارک به گفته مسعود کدخدايی، نويسنده، دو کتاب از اشعار فروغ منتشر شده است که هر دو آنها را سيگريد هنسِن و عيسی غفاری ترجمه کرده ‌اند: "تولدی ديگر"، "ايمان بياوريم به آغاز فصل سرد" به ترتيب در سال‌های ۱۹۹۰ و ۱۹۹۲ در کپنهاک چاپ و منتشر شده است.

فروغ و زبان‌های ديگر

علاوه بر همه اينها، شعرهای فروغ به زبان‌های فرانسه، کره‌ای، اسپانيايی، روسی، کردی، ايتاليايی، ليتوانيايی و آلبانيايی نيز ترجمه شده است.

در سال ۱۳۸۳ مجموعه شعری با عنوان "تولدی ديگر" از فروغ فرخزاد توسط کلارا خانس، شاعر اسپانيايی و يک ايرانی به نام "سهند" به زبان اسپانيايی در مادريد منتشر شد. اين کتاب شعرهايی از سه مجموعه "عصيان"، "تولدی ديگر" و "ايمان بياوريم به آغاز فصل سرد"، و مقدمه محسن عمادی، شاعر و مترجم، را در بر گرفته است. پيش از اين در سال ۲۰۰۰ مجموعه شعری از فروغ با عنوان "شب تهران" به زبان اسپانيايی منتشر شده بود.

ترجمه شعرهای فروغ به زبان فرانسه با عنوان "فتح باغ" (مترجم: جلال علوی‌نيا)، به زبان کره‌ای با عنوان "باد ما را خواهد برد" (به دو زبان کره‌ای و انگليسی، با مقدمه محسن مخملباف)، و به زبان روسی با عنوان "تولدی ديگر" (ادوارد حق ورديان) چاپ و منتشر شده است.