انقلاب اسلامی و گسترش جامعه عرفی، پارادوکس ایرانی، احمد سلامتيان، لوموند دیپلوماتیک

همزمان با انتخاب محمود احمدی نژاد به ریاست جمهوری موضوعاتی مهم و کلیدی بسیاری در ارتباط با مسائل ایران مطرح میشوند که اهم این مسائل عبارتند از:

خطر گسترش سلاح های هسته ای , پویائی تحرکات اخیر شیعه که در ایران مذهب رسمی و در عراق قدرت حاکم شده و در لبنان و بحرین از اکثریت بر خوردار بوده و در عربستان سعودی فعال است . حضور پایگاه های نظامی آمریکا دور تا دور جمهوری اسلامی , افزایش قیمت نفت در اقتصادی جهانی نیازمند به مصرف روز افزون انرژی و بالاخره ویژگی های تجربه ایرانی که در عین حال هم پیش آهنگ اسلا مگرائی افراطی سیاسی بوده و هم مستعد ترین کشور برای خروج از آن به نظر میرسد .و تا به حال نیز این موضوعات توجه بسیاری را بخود جلب نموده و منجر به انتشاراتی فراوان شده اند.

محمد رضا جلیلی استاد موسسه دانشگاهی مطالعات عالی بین المللی ژنو آخرین اثر خود بنام « ژئو پولیتیک ایران» را به بررسی آنچه پارادوکس و معمای ایرانی می نامد اختصاص داده است . و برای مشخص کردن اهمیت و کوشش خود با شعری از نظامی گنجوی شاعر پارسی گوی که پس از فرو پاشی شوروی مجسمه وی در میدان بزرگ شهربا کو جانشین مجسمه لنین شد کتاب خود را شروع می نماید که در قرن دوتزدهم میلادی می گوید:

همه عالم تن است و ایران دل
نیست گوینده زین قیاس خجل

مولف با استناد به رویداد ها و تحلیل های فراوان بر « استثنای ایرانی » که به آن« نوعی ویژگی جزیره گونه , کشوری از دیاری دیگر » و در عین حال« نوعی آزمایشگاه تاریخ خاورمیانه داده است تاکید کرده و از خود می پرسد « آیا طلوع قرن بیست و یکم میلادی پس از شکست اسلام سیاسی , ایران با پیشگامی درامری استثنائی در جهان مسلمان , یعنی بر انگیختن نظامی نو که از پایه عرفی شده باشد همچنان به ایفای نقش نو آور خود در خاورمیانه ادامه خواهد داد ؟»

آزاده کیان- تیبو مدرس علوم سیاسی در دانشگاه پاریس هشتم و پژو هشگر مرکز ملی تحقیقات علمی فرانسه در آخرین اثر خود بنام « جمهوری اسلامی ایران , از بیت رهبری تا مصلحت دولت » ما را به ژرفای جامعه و حیات اقتصادی و تحولات سیاسی اخیر ایران راهنمائی میکند . نویسنده تحلیل جنبه دیگری از « پارادوکس ایرانی» که منجر به« نهادینه شدن رژیم اسلامی و عرفی شدن جامعه در برابر آن شده است را هدف قرار داده است» و این تحول را در« خلاف جریان کشور های مسلمان دیگر می یابد» . وی در مسیر این بررسی گسترش روز افزون « تقدس زدائی , عرفی سازی و مدرنیته بعنوان مبانی جدید جامعه» رامورد تاکید قرار داده وآنها را در تضاد آشکار با تداوم « نظام سیاسی پدر سالارانه متبلور در نهاد رهبری و ارگان های قدرتمند انتصابی » می یابد .
این محافظه کاران برای حفظ انحصار خود نسبت به قدرت های سیاسی , اقتصادی و نظامی از ایجاد کلیه موانع ممکن بر سرراه اصلاحات محمد خاتمی حتی به قیمت« ازدست دادن روز افزون مشروعیت در داخل کشور» و آن هم در زمانی که « بحران های بسیار مهمی در خارج » در حال گسترش هستند ابا نورزیدند. اما نویسنده از خود میپرسد چرا با این همه « نظام اسلامی توانسته است بر جا مانده و حتی خودر امستحکم تر سازد ؟ چطور ایرانیان به تبعیت از چنین نظامی که شعار هایش در تضاد آشکار با جامعه مدرن مشهود در رفتار های اجتماعی , جمعیت شناسانه و یا فرهنگی و مطالبات آزادیخواهانه اشان میباشد , تن میدهند ؟ » شروع پاسخ خانم آزاده کیان به این پرسش , هم پاسخی اقتصادی است , یعنی « افزایش مستمر و قابل توجه در آمد نفت از سالهای 1990 ببعد» و هم پاسخی سیاسی مربوط به « نهادینه شدن نظام سیاسی » و بالاخره محیط بین المللی که در آن « تهدید های حملات حکومت های آمریکا و اسرائیل علیه تاسیسات اتمی ایران موفق شده اند فن آوری هسته ای را بدل به شعار جدید ملی گرائی ایرانی کنند »

فریبا عادل خواه مدیر تحقیقات مرکز مطالعات بین المللی در آخرین اثر خود بنام « ایران , تاریخ و تمدن» به جنگ نظرات سطحی و عوام پسند در مورد ایران بر میخیزد . و مینویسد « هر چه تمدن کهن تر باشد این نظرات سر سری ها کهنه تر خواهند بود» و در بین« این قضاوت های کهنه , قدیمی ترین آنها جان سخت ترند ». خانم عادلخواه با قلمی نیش دار و نقدی چون تیزآ ب به مقابله با این اندیشه های ساخته و پرداخته در رسانه ها و اذهان عمومی در باره ایران میرود . هیچکدام از این قضاوت ها از قبیل « ایران جمهوری ملایان است » , « ایران در صدد دستیابی به بمب اسلامی است» و یا کلیشه هائی مثل « جمهوری واپس گرا و تاریک اندیش » یا « شرائط زنان در جمهوری اسلامی ترحم انگیز است » یا « در ایران هیچ نوع آزادی وجود ندارد و بالاخره « مسائل جنسی در ایران تابو هستند » از قلم نقاد و باز نگری وی در امان نمی مانند . هدف وی نسب کردن همه این قضاوت ها و گذاردن هریک از آنها بر سر جای خود است تا به این نتیجه برسد که « اگر قرار بر این بود که تنها یکی از این قضاوت های قالبی فدا شوند مناسبترین آنه این حکم قالبی است که مدعی است « جمهوری اسلامی کهنه , خارج از قانونمندی های تاریخ و آماده واپس گرائی و بریده از تغییرات جامعه ای است که بر آن حکومت میراند » .

و بالاخره کتاب «سالن شش ؛ یادداشتهای روزانه زندان سید ابراهیم نبوی» که از طریق یادداشت های زندان یک روزنامه نگار بزرگ بما اجازه میدهد به ژرفای پیچیدگی این پارادوکس ایرانی و ارد شده و با طنز تیز وی روابط رزومره شهروند و حکومت در جمهوری اسلامی را مجسم سازیم. طنز نویس, بر خوردار از استعدادی استثنائی , نبوی برای بار دوم در23 مرداد ماه 1379 با اتهام «توهین به مسئولان مملکتی , آهانت , اشاعه ء اکاذیب و تبلیغ علیه نظام» بازداشت میوشد . پس از دوران باز جوئی و انفرادی میلی به رفتن به بند, زندانیان سیاسی روزنامه نگاران و کارمندان دولت را ندارد و میتواند دل زندانبانی را نرم کند که وی را به سلول شماره شش که از «همه جا بهتر است» و مخصوص مالی ها؛ «غارتگران بیت المال» است بفرستد. زندنبان قبول میکند و نبوی با طعنه خود که «غارتگران بیت المال از همه بهترند» زندانبان را بخنده میاندازد.

از این لحظه کار اصلی روزنامه نگار آغاز میشود که با ترسیم یک سلسله پرتره و توصیف زندگانی روزمره زندانیان این سالن «مملو از کلاهبرداران، جاعلین اسناد، ورشکستگان به تقصییر، نابغه ها، شارلاتان ها و انواع آدمیزاد های ممکن و تصورکردنی » با فشار زندان مقابله میکند و با نوعی بازی با آئینه منعکسه بخواننده اجازه میدهد لایه هائی که الیگارشی حاکم بر ایران را تشکیل داده، تصور و درک نماید و در لایحه دفاعیه خود در برابر قضات که آنرا در آخر کتاب درج کرده است شاید بهترین توصیف از دست آورد های دوران ریاست جمهوری هشت ساله خاتمی و حدود آنها را میدهد. و نتیجه میگیرد «من نویسنده دوم خردادی نیستم، من سال ها پیش از این می نوشتم و البته آنها را بر لب کوزه ای که داشتم می گذاشتم و آبش را در شرائط تشنگی نوش جان میکردم یا تصادفا آنها را برای عمه مرحوم عزیزم می فرستادم. پس از دوم خرداد شرائط انتشار فراهم شد». سید ابراهیم نبوی برای احتراز از زندان مجدد مجبور به ترک کشور شد و کتاب سالن شماره شش مرتبا در تهران تجدید چاب شده است، پس از انتخاب آقای احمدی نژاد، آیا باز انتشار چنین کتابهائی میسر خواهد بود؟

- پاورقي:

- Mohammad-Reza Djalili, Géopolitique de l’Iran :Complexe Bruxelles , 144 pages , 14.5 euros
- Azadeh kian-Tiebaut, La république islamique d'Iran : de la maison du Guide à la raison d'Etat Michalon, Paris 2005 -120 pages 120 euros,
- Fariba Adelkhah / L'Iran: Histoire & civilisatio,: Le cavalier Bleu, Paris 2005 125 pages 9euros.
- Seyyed Ebrahim Nabavi, Couloir n° 6 , Actes Sud. Arles/ 2005- 303 pages 22 euros