 |
|
|
|
|
|
|
 |
|
|
|
|
||
|
||||||
 |
 |
 |
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
||||||
|
|
|
|
|||
خبرگزاري دانشجويان ايران - تهران
سرويس: انرژي
در سالي كه درآمدهاي نفتي كشور از نظر ارقام در بالاترين سطح تاريخي خود قرار گرفته است و پيش‌بيني شده كه امسال دست كم بيش از دو برابر آنچه كه در بودجه مصوب شده، پول نفت به خزانه عمومي و حساب ذخيره ارزي كشور واريز شود و در عصر اولين روزي كه دولت جديد در مجلس شوراي اسلامي براي كسب راي اعتماد حضور يافته بود، در طبقه چهاردهم ساختمان مركزي وزارت نفت به گفت‌وگو با دكتر حجت‌اله غنيمي‌فرد، مديرامور بين‌الملل شركت ملي نفت ايران كه به طور مستقيم مديريت كار فروش نفتخام و فرآورده‌هاي صادراتي و خريد بنزين وارداتي را بر عهده دارد نشستيم. اين در حالي است كه اين روزها صحبت از نفت و مافياي نفتي بيش از هر زمان ديگري به گوش مي‌رسد.
ايسنا به منظور آگاهي و اطلاع‌رساني شفاف از نحوه خريد و فروش نفتخام و فرآورده، مباحث مطرح شده در اين گفت‌وگو را بدون كمترين تغيير منعكس مي‌كند.
- آقاي دكتر اين روزها به طور قطع در تاريخ صنعت نفت روزهاي بسيار حساسي است و مثل اينكه همه چيز براي اولين بار در بازار نفت در حال رخ دادن است. قيمت‌ها هر روز مرز جديدي را پشت سر مي‌گذارد و مباحث پيرامون نفت نيز بيش از گذشته چه از سوي سياستمداران و چه از سوي مردم مورد توجه قرار گرفته است، در اين شرايط نيز صحبت‌هايي از جنس اتهام، رانت، مافيا و ارزان‌فروشي نفت به گوش مي‌رسد. البته نمي‌خواهم شما به اين موارد پاسخ دهيد، اما سوالم از شما اين است كه بگوييد اينجا، يعني در دفتر امور بين‌الملل شركت ملي نفت ايران چه مي‌گذرد؟
اجازه بدهيد با اين آيه قرآن شروع كنم كه مي‌فرمايد "... و صبرو و ان‌اله مع‌الصابرين" سعي مي‌كنم كه با اطلاعاتي كه به مخاطبان شما مي‌دهم زمينه قضاوتي را فراهم كنم تا مردم بدانند بازار نفت چگونه عمل مي‌كند و رفتار ايران در اين زمينه تا چه حد منطقي بوده است. پيش از اين هم به دليل اين كه رسانه‌ها مطالبي را در مورد كيفيت نفتخام ايران مطرح كرده‌اند، لازم مي‌دانم مقدماتي را بيان كنم. از نقطه‌نظر بازار، نفت‌خام‌هايي كه چگالي آنها و در نتيجه درجه API آن از 36 درجه به بالا باشد به عنوان نفتخام سبك و چنانچه درجه API بين 30 تا 36 باشد نفتخام متوسط و اگر درجه API از 30 پايين‌تر باشد نفتخام سنگين خواهد بود. همچنين در مورد نفت‌خام‌هايي كه داراي درجه API كمتراز 20 و حتي در برخي موارد مانند نفت ونزوئلا در حدود 12 باشد به عنوان نفتخام بسيار سنگين شناخته مي‌شود.
از سوي ديگر از نقطه نظر ترشي و ميزان سولفور، نفت‌خام‌هايي كه كمتر از نيم درصد در هر بشكه گوگرد داشته باشند نفتخام شيرين و چنانچه بيش از اين ميزان باشد به نفتخام ترش موسوم هستند. بنابراين ممكن است در بازار، نفتخام سبك و ترش يا سنگين و ترش و همچنين نفتخام سبك و شيرين و سنگين و شيرين وجود داشته باشد.
در تقسيم‌بندي‌هاي جهاني نيز كه بر اساس دو بازار بورس فعال بين‌المللي يعني بورس IPE لندن (بازار بورس بين‌المللي نفت) و بازار نايمكس نيويورك (بورس تجاري نيويورك) انجام مي‌شود، نفت‌خام‌هايي به عنوان شاخص براي معاملات نفت خام بازار آتي وجود دارد كه در اصطلاح به بازار بورس نفت كاغذي معروف است و معمولا شامل نفت‌خام‌هاي بسيار سبك است، بنابراين يكي از مواردي كه موجب اختلاف قيمت بين نفت‌خام‌ها است، سبك يا سنگين و همچنين ترشي يا شيريني آنهاست. از سوي ديگر اين قيمت با فاصله نزديكي يا دوري نفتخام به منطقه‌اي كه نفتخام شاخص در بازار بورس نفت كاغذي در آن قرار دارد نيز مرتبط است.
به عنوان مثال قيمت نفتخام WTI آمريكا كه محل تحويل آن در منطقه‌اي بنام كوشينگ - كه محل مركزي خطوط لوله نفت آمريكاست - معيار اعلام قيمت است و يا در بازار لندن، قيمت نفتخام برنت درياي شمال با فرض تحويل در بندر سالامو در نظر مي‌گيرند. بنابراين اگر در منطقه‌اي ديگر از دنيا نفتخام مشابهي وجود داشته باشد قيمت آن تحت تاثير هزينه حمل و نقل تا مبادي اصلي تحويل نفتخام در اروپا يا آمريكاست. يك عامل موثر ديگر در تفاوت قيمت انواع نفتخام، ميزان توليد هركدام از انواع نفتخام است. بر اين اساس، توليد يك نوع نفتخام هر قدر بيشتر باشد و يا امكان آينده‌نگري نسبت به توليد آتي آن بيشتر باشد، اثر افزايش قيمت در آن كمتر است در صورتي كه اگر توليد نفت‌خامي كم شود و يا ميزان آن نزديك به مقدار تقاضا براي آن نوع نفتخام باشد به دليل فشار تقاضا بر آن مقدار عرضه، قيمت نفتخام را افزايش مي‌دهد.
از ديگر مواردي كه به كيفيت نفتخام بازمي‌گردد، ولي در بعد ديگري اثر مي كند، موضوع توليد فرآورده‌هايي است كه از نفتخام استحصال مي‌شود و با توجه به مقررات فعلي و آينده كشورهاي صنعتي اروپايي و آمريكاي شمالي و آسياي جنوب شرقي در موردمحيط زيست، فرآورده‌هاي بسيار پاكيزه بايد در آينده توليد شود كه به كيفيت و مرغوبيت نفتخام و سرمايه‌گذاري پالايشگاه‌ها بستگي دارد كه اين امر باعث تفاوت بين نفت‌خام‌هاي مرغوب و نامرغوب مي‌شود.
بررسي تفاوت قيمت بين نفت‌خام‌هاي سبك و شيرين برنت با سنگين و ترش دبي كه شبيه نفتخام ايران است در طول 18 ماه گذشته نشان مي‌دهد كه حتي در مقطعي در خردادماه سال گذشته تفاوت اين دو نفتخام به 44 سنت رسيده كه كمترين فاصله قيمتي است و در بالاترين حد اختلاف قيمت، در آبان سال گذشته به 14 دلار و 36 سنت نيز رسيده كه نشان دهنده اين موضوع است كه نسبت افزايش قيمت نفتخام سنگين و ترش به ميزان افزايش نفتخام سبك و شيرين نيست.
- آقاي دكتر چرا قيمت نفتخام ايران از قيمت نفتخام عربستان تبعيت مي‌كند؟
قيمت نفتخام سبك و سنگين ايران رابطه نزديكي با نفت‌خام‌هاي سبك و متوسط عربستان دارد، ولي هيچ‌گاه با اين رقيب نزديك نفتي جنگ قيمتي در بازار ايجاد نكرده‌ايم. به عنوان مثال در ژانويه 2001 ميلادي قيمت هر بشكه نفتخام سبك ايران براي مديترانه از دهانه كانال سوئز (فوب سيدي كرير) برابر بوده با قيمت نفت برنت بورس لندن منهاي يك دلار و 50 سنت بوده در حالي كه براي نفتخام سبك عربستان در همين زمان مبناي قيمت‌گذاري نرخ نفت برنت در بورس لندن منهاي يك دلار و 60 سنت بوده و دليل اين تفاوت قيمت عرضه بيشتر اين نوع نفتخام و يا كيفيت نفت خام‌هاي توليدي از نظر پالايشي بوده است.
اين قيمت در طول زمان‌هاي مختلف و با توجه به شرايط بازار نوساناتي داشته است. به عنوان مثال قيمت نفتخام سبك ايران از سيدي كرير به مديترانه در نوامبر 2004 (آبان 83) برابر بوده است با قيمت برنت بورس لندن منهاي پنج دلار و 85 سنت، درحالي كه اين رقم براي نفت سبك عربستان منهاي شش دلار و پنج سنت بوده و يا در مورد نفتخام سنگين، قيمت براي ايران، قيمت نفت برنت منهاي هشت دلار و 40 سنت و براي عربستان منهاي 9 دلار و 35 سنت بوده است.
اين اختلاف‌ها بيانگر عدم استقبال پالايشگاه‌ها نسبت به اين نوع نفت‌خام‌ها و يا عرضه بيش از حد آن در بازار بوده كه باعث ذخيره‌سازي آنها شده است.
- آقاي غنيمي‌فرد ميزان و مبادي صادراتي نفتخام ايران از چه مناطقي و به چه طريقي است ؟
ايران پس از عربستان كه روزانه هشت ميليون بشكه نفت صادر مي‌كند و با احتساب ميزان نفتي كه از طريق سوآپ بايد صادر كنيم، روزانه در حدود 2 ميليون و 500 هزاربشكه صادرات دارد. مبادي اصلي صادرات ما نيز ابتدا از جزيره خارك، سپس از جزاير لاوان و يا سيري است و همچنين به مقدار كمي هم نفتخام از دهانه كانال سوئز صادر مي‌كنيم كه نفتخام آن از طريق خط لوله سيدي كرير كه بخشي از آن در اجاره جمهوري اسلامي ايران قرار دارد به مقاصد صادراتي شمال‌غرب و غرب اروپا صادر مي‌شود.
در رابطه با مقاصد شمال‌غرب اروپا علاوه بر تفاوت قيمتي، هم ما و هم عربستان تفاوت هزينه حمل را كه ممكن است باعث كاهش يا افزايش هزينه حمل باشد را از مشتري دريافت و يا پرداخت مي‌كنيم. به عنوان مثال پايه هزينه حمل از اسكله خارك به شمال اروپا به ازاي هر بشكه يك دلار و پنج سنت است كه اگر هزينه حمل از اين مقدار بيشتر شود به مشتري پرداخت مي‌كنيم و اگر كمتراز يك دلار و پنج سنت شود از مشتري دريافت مي‌كنيم.
- الان نحوه قيمت گذاري فروش نفتخام ايران چگونه است؟
آخرين قيمت گذاري كه براي نفتخام وجود دارد، براي برداشت ماه سپتامبر 2005 ميلادي است كه ما به طور معمول در دهمين روز ماه ميلادي قيمت‌گذاري ماه بعدي را اعلام مي‌كنيم، ولي چون در اين روز ميانگين قيمت كل ماه را نداريم به اين ترتيب عمل مي‌كنيم كه مثلا براي سپتامبر 2005 قيمت نفت سبك ايران به مقصد اروپاي شمال‌غربي بر اساس قيمت نفت برنت بورس لندن در كل ماه است منهاي چهار دلار و 35 سنت و براي نفتخام سنگين منهاي شش دلار و 35 است، اين ارقام براي نفتخام سبك و متوسط عربستان به ترتيب منهاي چهار دلار و 90 سنت و هفت دلار و 50 سنت است، به اضافه اينكه تعديل پرداخت هزينه حمل نيز براي مقصد شمال‌غرب اروپا از مشتري دريافت و يا به مشتري پرداخت مي‌شود.
بررسي اين اختلاف قيمت‌ها و نوسان‌ها نشان‌دهنده عكس‌العمل بازار نسبت به نفت‌خام‌هاي مختلف است بنابراين موضوع اختلاف قيمت، ناشي از عملكرد يك كشورخاص نيست و در واقع در همه كشورهاي فروشنده نفت وجود دارد.
- نحوه قيمت‌گذاري فروش نفتخام ايران تا چه حد از فرمول قيمت‌گذاري عربستان تبعيت مي‌كند؟
- بازار نفت عملا تابع مقرراتي خاص خود است. عربستان با توليدي در حدود 9 ميليون و 500 هزار بشكه در روز و صادرات روزانه هشت ميليون بشكه و ايران با توليد 4 ميليون و 200 هزار بشكه در روز و صادرات كمتر از 2 ميليون و 500 هزار بشكه كه البته با احتساب ميزان سوآپ نفت به 2 ميليون و 500 هزار بشكه مي‌رسد، در بازار حضور دارند، ما بايد قبول كنيم كه بعضي از عوامل اصلي بازار در اختيار عرضه كننده عمده‌تراست. در برخي از بازارها ما به دليل اينكه حجم عرضه كمتري داريم نمي‌توانيم با عربستان خيلي رقابت كنيم، در بازارهاي ديگري كه امكان رقابت ما با ساير نفت‌خام‌هاي شبيه وجود دارد سعي ما بر اين است كه در جنگ قيمتي، ما كاهش قيمتي ندهيم كه رقباي ما بتوانند با دادن زير آن قيمت، بازار ما را خراب كنند و البته بايد توجه كنيم كه منافع درآمد كشور را نيز بي جهت كاهش ندهيم و يا در بازاري كه عرضه‌كننده عمده، نفت مشابه ما عرضه مي كند ما نبايد قيمت بالاتري ارائه بدهيم كه مشتريان از ما روي‌گردان شوند. خوشبختانه در اين زمينه مشتريان نفت ايران به منطقي بودن عملكرد شركت ملي نفت ايران در قيمت‌گذاري اطمينان دارند و اين موضوع بازارهاي صادراتي ما را تضمين كرده است.
- آقاي غنيمي‌فرد شايد براي خيلي‌ها اين سوال مطرح باشد كه ما براي فروش نفت چگونه قرارداد مي‌بنديم، آيا قراردادهاي بلندمدت به شكل امتيازي داريم، معاملات تك محموله نفتخام ما به چه ميزان است و آيا معاملات تهاتري نفتخام هنوز در ايران رواج دارد؟
قرارداد تهاتري كه الان به هيچ‌وجه نداريم. اين نوع قراردادها قبل از سال 1370 تا سال‌هاي اوليه دهه 70 و در برخي موارد استثنايي وجود داشت كه الان متوقف شده است. در حال حاضر تمام فروش نفت خام و فرآورده ما به صورت نقدي انجام مي‌شود. نحوه فروشي هم كه ما مانند ساير كشورها اعمال مي‌كنيم به صورت عقد قراردادهاي بلندمدت يك ساله است، البته سقف زماني ندارند ولي به اين معنا هم نيست كه طرفين حق مذاكره در شرايط فروش را نداشته باشند. معمولا قراردادهاي بلندمدت و اصلي فروش نفتخام ايران يك ساله است و در برخي موارد هم قرارداد بلندمدت بيش از يك سال هم با حفظ حق مذاكره در پايان هر سال را داريم كه مي‌توانيم در شرايط آن تجديدنظر كنيم. بنابراين تاكيد مي‌كنم كه در هيچ‌يك از قراردادهاي بلندمدت فروش نفتخام ايران قيمت ثابت وجود ندارد و قيمت بر اساس نرخ روز برداشت نفت محاسبه مي‌شود. قراردادهاي فروش تك محموله هم با توجه به نياز بازار و هنگامي كه پالايشگاهي با تعميرات پيش از موعد مواجه است و نمي‌تواند نفتخام برنامه‌ريزي شده‌اش را بردارد، انجام مي‌شود كه اين نوع قراردادها اصولا درصد كمي از صادرات نفتخام ايران را پوشش مي‌دهند.
- مشتريان سنتي نفتخام ايران چه كشورها يا شركت‌هايي هستند؟
ما نزديك به 60 درصد حتي در برخي موارد تا 63 درصد نفتخام را به بازار آسيا و حدود 37 تا 40 درصد را نيز به كشورهاي اروپايي و آفريقايي مي‌فرستيم. ما قبلا به قاره آمريكا البته به جز كشور آمريكا نيز صادرات نفتخام داشتيم كه پس از تصميم‌هايي كه در اواخر دهه 1990 در اوپك گرفته شد و سهميه ما كمتر شد، قاره آمريكا از اولين بازارهايي بود كه صدور نفتخام به آنجا را كاهش داديم ، لذا صادرات ما به برخي كشورها مانند كانادا، اروگوئه، برزيل و حتي در بعضي موارد ونزوئلا متوقف شد تا بتوانيم نيازهاي پالايشگاه‌هاي داخلي و مشتريان آسيايي را جواب بدهيم.
- آقاي دكتر مراودات نفتي ايران با كشورها و شركت‌ها بر چه اساسي انجام مي‌شود و آيا همكاري سياسي بين دولت‌ها در آن تاثيرگذار است؟
- پيش از سال 1379 مراودات در بخش نفت بر اساس بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌هاي داخلي نفت انجام مي‌شد اما از آذرماه 1379 مراودات نفتي براساس مصوبه‌اي كه توسط هيات مديره شركت ملي نفت ايران ابلاغ شد انجام مي‌شود و طبق آن مشخص شده است كه متقاضيان نفتخام ايران چه كساني مي‌توانند باشند. مثلا در يكي از بندهاي اين مصوبه آمده است كه كسي مي‌تواند نفتخام ايران را بخرد كه قرارداد معتبر غيرمشروط پالايشي با يك پالايشگاه فعال را داشته باشد و يا خود يك پالايشگر باشد در اين مصوبه به طور مشخص گفته شده كه بايد ترازنامه و سود و زيان شركت‌هاي متقاضي خريد نفتخام ايران بايد بررسي و به تصويب هيات مديره شركت ملي نفت ايران برسد تا قابل اطمينان بودن آنها براي تحويل نفت محرز شود،همچنين بايد صورت‌هاي مالي آنها به تاييد حسابرس بين‌المللي در كشور متبوعشان رسيده باشد و از سوي ديگر خريدار نفت ايران بايد سه تاييديه بانكي از بانك‌هاي معتبردنيا كه در ليست بانك‌هاي معتبر بين‌المللي بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران قرار دارد نيز ارائه بدهد. به علاوه سوابق كاري شركت‌هاي خريدار نفت ايران بايد به تاييد سه همكار نفتي ديگر آنها نيز برسد و پس از بررسي اين مدارك و سوابق و تركيب سهامداران شركت متقاضي، در هيات مديره شركت ملي نفت و تاييد آن شركت متقاضي به عنوان خريدار بالقوه نفت ايران ثبت نام مي‌شود، اين حق را هم براي خود محفوظ داريم كه هر زمان خريدار نفت ايران به يكي از تعهداتش عمل نكرد آن را از ليست خريداران مورد تاييد حذف مي‌كنيم، هر چند تاكنون موردي در اين زمينه نداشته‌ايم.
- آقاي غنيمي‌فرد دليل اين شرايط خيلي خاص و حتي به نظر محافظه‌كارانه چيست؟ مگر پيش از اين مصوبه براي فروش نفت چگونه عمل مي‌شده است؟
پيش از اين مصوبه نفت خام ايران بر اساس آيين‌نامه‌ها و بخشنامه‌هاي داخلي مشابهي كه وجود داشت به فروش مي‌رفت ولي در زمان‌هاي قبل‌تر و در اوايل انقلاب مواردي بوده است كه خريداران نفتخام ايران، نفت را دريافت كردند ولي وجوه آن را پرداخت نكردند، هرچند دو يا سه مورد بيشتر نيست ولي هنوز پيگيري حقوقي براي استرداد درآمد كشور از آن محموله‌ها ادامه دارد. بنابراين ما براي اينكه درآمد ملي حاصل از فروش نفتخام با خطر مواجه نشود بر اساس مصوبه جديد عمل مي‌كنيم.
- آيا دعوي حقوقي مواردي كه مربوط به اوايل انقلاب بوده است هنوز در جريان است؟
دو مورد آن كه بين دو كشور بوده به عنوان بدهي‌هاي آنها به ايران قلمداد شده و يك مورد آن هم كه در مورد يك شركت است، پيگيري حقوقي آن در حال انجام است.
- آقاي زنگنه در مصاحبه آخرشان با خبرنگاران اشاره كردند كه 70 شركت خريدار نفت ايران هستند آيا به اين تعداد اضافه هم مي‌شود؟
آن 70 شركت، خريداراني هستندكه شرايط مصوبه هيات مديره شركت ملي نفت را براي خريد نفت ايران احراز كرده‌اند، آنها كساني هستند كه مي‌توانند نفتخام ايران را پالايش كنند بنابراين هر شركت ديگري هم كه بتواند شرايط خريد نفت ايران را احراز كند و چنانچه ما هم نفتخام بيشتري را بتوانيم عرضه كنيم مي‌تواند به ليست ما اضافه شود.
- در مورد فرآورده‌هاي نفتي هم اينگونه است؟
فروش فرآورده به ايران مي‌تواند آزاد باشد، ولي با ضوابطي كه ما براي خريد داريم يعني كيفيت بالا و قيمت پايين‌تر انجام مي‌شود. در مورد خريداران فرآورده‌هاي نفتي ايران نيز شرايطي بر اساس مصوبه هيات مديره شركت ملي نفت ايران كه در ارديبهشت 1380 ابلاغ شد وجود دارد كه شبيه شرايط فروش نفتخام است.
- پس از تصويب اين مصوبه‌ها آيا باز هم ما طلبي بابت فروش نفتخام و فرآورده‌هاي نفتي‌مان از خريداران داريم؟
از آذرماه 1370 كه درامور بين‌الملل شركت ملي نفت مشغول خدمت هستم، هيچ موردي وجود نداشته است و همه درآمد همه فروش‌هاي ما وصول شده است. چه به صورت نقدي، چه به صورت اعتبارات اسنادي تاييد شده و چه به صورت اعتبارات اسنادي انتظاري.
- صادرات فرآورده‌هاي نفتي شامل چه نوعي و به چه مقاصدي است؟
ما مقدار كمي نفتا و نفت سفيد و مقاديري نيز نفت كوره و ميعانات گازي صادر مي‌كنيم. بازارهاي ما هم به طور كلي در عراق، افغانستان، كشورهاي حاشيه خليج‌فارس، آسياي دور، مديترانه و آمريكاي جنوبي بوده است. در مورد نفت كوره نيز ما چون عرضه كننده عمده در منطقه هستيم قراردادهاي بلندمدت‌تري هم داريم. در مورد معيانات گازي فازهاي در حال توليد پارس‌جنوبي فعلا به صورت فروش تك محموله عمل مي‌شود.
