سانسور اینترنتی؛ بازی موش و گربه، بهزاد کشميري پور، صداي آلمان

به نظر می‌رسد فیلترینگ مانعی جدی برای دست‌یافتن به اینترنت نیست و فقط کار را کمی مشکل می‌کند.


بستن سایتهای اینترنتی، به ویژه سایتهای خبری هر روز افزایش می‌یابد. دست رسی به بسیاری از سایتهای خبری که با بسته شدن روزنامه‌ها رونقی بسیار گرفته بودند برای کاربران در ایران مجاز نیست. با این همه استفاده کنندگان از اینترنت هر روز راههای تازه‌ای برای گذشتن از سد فیلتر می‌یابند.

با افزایش سانسور اینترنتی راههای مقابله با فیلتر نیز متنوعتر می‌شوند. گرچه مسئولان دولتی خبر از خرید نرم‌افزارهای جدیدی برای مسدود کردن سایتها می‌دهند به نظر می‌رسد فیلترینگ مانعی جدی برای دست‌یافتن به اینترنت نیست و فقط کار را کمی مشکل می‌کند.

«برابر قوانین جمهوری اسلامی ایران و دستور مقامات قضایی دسترسی به این سایت مجاز نمی‌باشد.» این عبارتی است که کاربران اینترنت در ایران بارها در روز با آن مواجه‌اند تا استفاده از این امکان به بازی موش و گربه تبدیل شود. فیلتر کردن سایتها که یکی دو سالی است آغاز شده هر روز ابعاد گسترده‌تری به خود می‌گیرد اما هیچ آماری از این که بستن سایتهای اینترنتی چه هزینه‌ای بر دولت جمهوری اسلامی تحمیل می‌کند در دست نیست. از تعداد سایتهای ممنوع نیز آمار دقیقی وجود ندارد. در حالی که اداره‌ی مخابرات رسما خبر از مسدود شدن ده‌ها سایت را می‌دهد برخی منابع این تعداد را ده‌ها هزار عنوان می‌کنند.

استفاده کنندگان از اینترنت و به ویژه جوانان هر روز مشغول یافتن راههای جدیدی برای شکستن سد فیلترها هستند و تبادل اطلاعات در این زمینه هر روز در جریان است. سایت اینترنتی رادیو آمریکا هر از چند گاهی سایتی معرفی می‌کند که از طریق آن می‌توان به سایتهای غیرمجاز دست یافت و با فیلتر شدن این سایت، از طریق ایمیل سایت دیگری به مشترکان ارائه می‌شود. در این میان راه‌های بیشماری برای دور زدن و بی‌اثر کردن فیلترینگ وجود دارد که از تغییر کدهای پروکسی تا نصب نرم‌افزارهای فیلترشکن بسته به آشنایی کاربران با تکنیک و امکانات فنی آنها متغیر است. بحث درباره‌ی راههای بی‌اثر کردن سانسور اینترنتی به یکی از موضوعهای اصلی بسیاری از سایتها و وبلاگهای فارسی‌زبان مبدل شده است. تنها در یکی از ماشین‌های جستجو، Google، برای واژه‌ی «فیلتر» ۱۸۲ هزار مدخل ارائه می‌شود.

ظاهرا نظارت بر استفاده از اینترنت بر عهده‌ی کمیته‌ای سه‌گانه، متشکل از ماموران وزارت اطلاعات، قوه‌ی قضاییه و مخابرات است، اما هنوز معیار دقیقی برای تشخیص مجاز بودن یا نبودن سایتهای اینترنتی وجود ندارد. شورای عالی انقلاب فرهنگی فعالیت سایتهایی را که با موازین اخلاقی و شرعی مغایرت دارند، سایتهایی که در آنها به مقدسات توهین شده و همچنین سایت گروهها و احزاب غیرقانونی را جرم قلمداد کرده است. با این همه قواعد شفاف و معیارهای روشنی برای تشخیص حدود فعالیتهای اینترنتی وجود ندارد. نامشخص بودن خط قرمزها به ویژه برای سایتهای خبری که در ایران اداره می‌شوند از معضلات اصلی است. مسئولان و روزنامه‌نگاران سایتهای خبری، که پس از تعطیلی بسیاری از روزنامه‌ها کارشان رونق گرفته، اغلب در حالت بلاتکلیفی به فعالیت خود ادامه می‌دهند. محمد تقی فقیهی، سردبیر سایت انتخاب معتقد است «متاسفانه به رغم سرعت تاثیرگذاری فزاینده سایت‌های اینترنتی، دولت و مجموعه‌هایی مثل دولت هنوز سایت‌ها را به رسمیت نشناخته‌اند.»

با گذشت هشت سال از ورود اینترنت به کشور، ایرانیان با سرعتی شگفت‌انگیز به این رسانه رو آوردند و اکنون، بنابر آمار تخمینی، با بیش از پنج میلیون و پانصدهزار کاربر دومین کشور منطقه در استفاده از اینترنت محسوب می‌شوند. وبلاگ‌نویسی نیز به یکی از مشغله‌های محبوب جوانان مبدل شده است. علیرضا شیرازی جوان ۲۷ ساله‌ای که یک سرویس بلاگ‌نویسی (بلاگفا) راه انداخته به روزنامه آسیا گفته است «درحال حاضر بیش از ٤٠٠ هزار بازدید روزانه از صفحات وبلاگ‌ها داریم که در روزهای تعطیل حتی از مرز ٦٠٠ هزار نیز می‌گذرد.» [روزنامه آسیا، هشتم تیرماه ۸۴] و این ارقام تنها به یکی از سرویس دهندگان وبلاگ مربوط می‌شود.

با افزایش سانسور اینترنتی راههای مقابله با فیلتر نیز متنوع‌تر می‌شوند. گرچه مسئولان دولتی خبر از خرید نرم‌افزارهای جدیدی برای مسدود کردن سایت‌ها می‌دهند به نظر می‌رسد فیلترینگ مانعی جدی برای دست‌یافتن به اینترنت نیست و فقط کار را کمی مشکل می‌کند. جوانانی که با کامپیوتر الفت بیشتری دارند دور زدن یا شکستن فیلترها را به تفریح یا مشغله‌ای بدل کرده‌اند که دیگران نیز از آن سود می‌برند. گرچه فیلتر کردن بعضی از سایتها، در همه‌ی کشورهای جهان مرسوم است کارشناسان ایران را یکی از سختگیرترین کشورهای جهان، در زمینه‌ی استفاده از اینترنت می‌دانند. دونالد دیبرت، استاد علوم سیاسی دانشگاه تورنتوی کانادا و همکار شرکت «اوین نت» اعتقاد دارد «ایران از یکی از پیچیده‌ترین سیستم‌های سانسور اینترنتی در جهان استفاده می‌کند که شاید از این نظر فقط چین را بتوان از ایران سختگیرتر دانست.» و چه بسا همین محدودیتها و ممنوعیتها کاربران اینترنت را برای دست‌یافتن به سایتهای مسدود شده کنجکاوتر کرده باشد.

بهزاد کشمیری‌پور، گزارشگر صدای آلمان در ایران