پيش نيازهاي انتخابات الکترونيکي در ايران، طاهره ساعدی، خبرنگار

www.reporter.ir

در سالهاي اخير پيشرفت تکنولوژي و الکترونيکي شدن مراکز و سازمانهاي دولتي و خصوصي، رشد قابل توجهي داشته است. سيستمهاي الکترونيکي مانند دولت الکترونيکي، تجارت الکترونيکي، شهر الکترونيکي و اخيرا" رايگيري الکترونيکي روز بهروز در حال نفوذ در زندگي روزمره مردم است.
اکنون در حالي که در آستانه برگزاري انتخابات نهمين دوره رياست جمهوري هستيم اطلاع و آگاهي از اين موضوع که چرا در ايران رايگيري به صورت الکترونيکي برگزار نميشود و يا تا چه حد امکان تحقق اين نوع انتخابات وجود دارد، براي بسياري از مخاطبان جالب و مهم است.

در کشور ما در سال 1378 براي اولين بار بحث استفاده از تجهيزات الکترونيکي و کامپيوتري براي برگزاري انتخابات مطرح شد ولي تاکنون اين بحث عملي نشده است.
دکتر جابر کريمپور عضو هيئت علمي گروه علوم کامپيوتر دانشگاه تبريز است که در زمينه مهندسي نرمافزار و سيستمهاي اطلاعاتي در جامعه اطلاعاتي کارها و تحقيقاتي انجام داده است. دکتر کريمپور در زمينه انتخابات الکترونيکي نيز که مثالي از سيستمهاي اطلاعاتي است همراه با يکي از دانشجويان مهندسي کامپيوتر به نام کامل نوراني تحقيقات و پژوهشهايي انجام داده است. او درباره انتخابات الکترونيکي به سوالات خبرنگار گروه دانش و فناوري روزنامه خراسان پاسخ داد:

انتخابات الکترونيکي چيست و به چه صورت انجام ميشود؟
انتخابات الکترونيکي يعني جايگزين کردن سيستم دستي رايگيري با سيستمهاي مکانيزه رايگيري. در سيستمهاي مکانيزه عمل اخذ راي ميتواند به يکي از صورتهاي زير انجام گيرد.
الف) رايگيري ايستگاهي: در اين روش به جاي استفاده از برگههاي راي (تعرفهها) و صندوق اخذ راي، از کامپيوتر استفاده ميشود به اين ترتيب که در محل اخذ راي کامپيوترهايي براي رايگيري قرار ميگيرد و شخص رايدهنده توسط کامپيوترهاي حساس دستي يا صفحه کليد و يا قلمهاي الکترونيکي نامزد موردنظر را انتخاب ميکند و رايخود را به صندوق مجازي ميريزد. در اين روش امکان معرفي نامزدها در کنار عکس و زندگينامه و عملکرد مستند آنها نيز وجود دارد. در حال حاضر مدلهاي جديد از اين دستگاهها مانند دستگاههاي خودپرداز (ATM) توليد شدهاست. در اين روش مردم مجبور به حضور در مکانهاي رايگيري هستند و فقط بجاي استفاده از کاغذ و صندوق از کامپيوتر استفاده ميکنند. ايستگاههاي رايگيري ميتواند به شبکههاي امن اکسترانت وصل شود و آخرين آمار را در هر لحظه به سرورهاي مرکزي بفرستد. متاسفانه هزينه اين سيستمها بالا و مديريت شبکه کمي مشکل است، اما در اين روش نامزدها ميتوانند در هر لحظه از وضعيت خود اطلاع داشته باشند و هزينه شمارش آرا توسط نيروي انساني نيز وجود ندارد.

ب) رايگيري اينترنتي: اين روش يکي از کمهزينه ترين راههاي برگزاري انتخابات است. در اين روش تمام افراد واجدشرايط در هر مکاني که باشند ميتوانند با مراجعه به سايتهاي اينترنتي که براي اين کار تهيه شده، راي خود را اعلام کنند، يکي از سيستم هايي که اين کار را امکانپذير ميکند سيستم: SERVE(Secure Electronic Registration and Voting Experiment) است. در حال حاضر شرکتهاي زيادي مشغول تهيه سيستمهاي رايگيري اينترنتي ميباشند. يکي از مهمترين مزاياي اين سيستمها نداشتن محدوديت مکاني براي افراد واجدشرايط راي است و آنها از هر کجاي جهان ميتوانند راي خود را اعلام کنند و در نتيجه مشارکت ملي در سرنوشت يک کشور بالا ميرود. آنچه که در اين روش بسيار حائز اهميت است مسئله امنيت، قابل اعتماد بودن و اجراي عدالت در انتخابات است، به اين ترتيب که هر شخص فقط يکبار راي دهد، راي هر شخص محفوظ بماند، هويت شخص رايدهنده مشخص نشود، آرا مستند و نرمافزارهاي رايگيري قابل اعتماد باشد. هر يک از اين مسائل را ميشود به گونهاي حل کرد و اصولا" در جامعه اطلاعاتي معايب و مشکلات روزبهروز اصلاح ميشود. مثلا براي افراد شماره ملي وجود دارد و دستگاههايي براي تشخيص هويت افراد با هزينه کم ساخته ميشود.

من فرآيند زير را براي برگزاري انتخابات اينترنتي پيشنهاد ميکنم:
1)از طرف وزارت کشور در سايتهاي مخصوصي فرم ثبتنام براي رايدهنده صادر شود.
2)رايدهنده IBRF(Internet Ballot Request Form) را پر و به وزارت کشور ارسال کند.
3)سايت وزارت کشور از روي IBRF صلاحيت فرد را تاييد کند و براي او امضاي الکترونيکي بفرستد.
4)رايدهنده برگ ديگري را از سايت وزارت کشور گرفته و به کانديداي مورد نظر خود راي داده و امضاي الکترونيکي خود را که در مرحله 2 اخذ کرده بود ضميمه برگ راي و به سايت ارسال کند.
5)سايت وزارت کشور از روي امضا، راي فرد را به رسميت بشناسد و از روي امضا مشخصات رايدهنده و برگ راي را به صورت جدا از هم ذخيره کند.
6)شمارش آرا از روي برگهاي راي که مشخصات صاحب آنها نامعلوم است، ميتواند صورت گيرد.
ج)رايگيري از طريق تلفنهاي همراه» در اين روش هر کاربر از طريق سرويس پيام کوتاه تلفن همراه خود و همچنين خط تلفنهاي مجهز به سيستم Touch-Tone و يا تلويزيونهاي ديجيتالي متصل به خط تلفن ميتواند راي خود را به سرور (Server) رايگيري بفرستد. اين نوع رايگيري هنوز در دنيا به طور رسمي تجربه نشده است.
چه تفاوتي بين انتخابات الکترونيکي و رايگيري اينترنتي وجود دارد؟
رايگيري اينترنتي نمونهاي از انتخابات الکترونيکي است. ممکن است يک رايگيري الکترونيکي به صورت مستقل از اينترنت صورت گيرد.
آيا در کشورهاي پيشرفته از اين سيستم استفاده ميشود؟ چگونه و در کدام کشورها؟ آيا نتايج آن موفقيتآميز بوده است؟
تا آنجا که من اطلاع دارم تاکنون کشورهاي ژاپن، نيوزيلند، سوئد، سوئيس، انگلستان، آمريکا، استوني و کرهجنوبي از سيستمهاي انتخابات الکترونيکي استفاده کردهاند. در انتخابات نوامبر 2004، آمريکا از ايستگاههاي رايگيري در کنار ساير متدهاي رايگيري الکترونيکي استفاده کرد. به اين ترتيب که دولت براي راحتي مردم اقدام به نصب کيوسکهايي درمراکز عمومي و دفاتر پستي کرد و مردم با مراجعه به يکي از اين مراکز در انتخابات شرکت کردند. کشور تازه استقلال يافته استوني انتخابات موفق سال 2002 خود را از طريق شبکه اينترنت برگزار کرد. کشور کرهجنوبي امسال انتخابات خود را در وزارت آموزشوپرورش به صورت الکترونيکي انجام داد. اين کشور درنظر دارد انتخابات عمومي سال 2008 را به کمک نوعي از صفحه حساس (Touch-activated Screen) به صورت الکترونيکي انجام دهد.

سيستم مکانيزه رايگيري چه مزايا و معايبي نسبت به سيستم رايگيري سنتي دارد؟
مزيت اين سيستمها در بالا بردن درصد مشارکت مردم در انتخابات، صرفهجويي در وقت مردم، کاهش هزينههاي اجرايي انتخابات سنتي، آسان و به موقع بودن شمارش آرا و اعلان نتايج درست در زمان رايگيري و بعد از اتمام انتخابات ميباشد. اما معايب اين سيستمها امنيت و عدم اعتماد مردم و مسئولين برگزار کننده انتخابات است. البته اين معايب روز بهروز با توليد نرمافزارها و سختافزارهاي امن و قابل اعتماد برطرف ميشود.
آيا با توجه به زيرساختهاي فني و مخابراتي ايران چنين سيستمي در ايران قابل اجراست؟
من فکر ميکنم از نظر زير ساخت فني و مخابراتي مشکل زيادي حداقل براي شهرهاي بزرگ وجود ندارد. اما فعلا در روستاها مشکل داريم. به نظر من ما ميتوانيم انتخابات خودمان را به صورت ترکيبي انجام دهيم به اين صورت که در شهرهاي بزرگ براي بالا بردن درصد مشارکت مردم و آسان کردن شمارش آرا انتخابات الکترونيکي انجام دهيم اما در شهرستانهاي کوچک و روستاها با توجه به ضعف امکانات مخابراتي و کمي جمعيت، انتخابات سنتي برگزار کنيم.

چه نرمافزارهايي براي اجراي سيستم انتخابات الکترونيکي مورد نياز است و آيا ما آنها را داريم؟
نرمافزارهاي پشتيباني کننده انتخابات الکترونيکي بايد داراي ويژگيهاي زير باشد:
*کارآمد بودن سيستم عامل: اگر انتخابات در سطح کشور برگزار شود در آن صورت فشار زيادي روي سرورهاي مرکزي وارد ميشود در اين صورت بايد از سيستمعاملهايي مانند لينوکس استفاده کرد.
*محفوظ ماندن راي هر شخص: بايد آراي مردم محفوظ بماند. در انتخابات ايالات متحده، برخي مردم ادعا داشتند که ما به جانکري راي ميداديم اما راي ما توسط سيستمهاي رايگيري الکترونيکي ايستگاهي به رايهاي جورجبوش اضافه ميشد. البته ممکن است اين ادعاها درست نباشد ولي در هر صورت اعتمادها سلب ميشود.
*مشخص نشدن هويت شخص رايدهنده: در اکثر سيستمهاي رايگيري الکترونيکي هويت شخص مشخص ميشود. سازمان برگزار کننده انتخابات بايد مورد اعتماد باشد تا هويت افراد رايدهنده را تحت هيچ شرايطي فاش نکند و معلوم نشود يک فرد به چه کسي راي داده است.

Open Source بودن نرمافزارهاي رايگيري الکترونيکي: معمولا نرمافزارها طوري نوشته شده است که استفاده کنندگان از داخل کدهاي آنها اطلاعي ندارند. نرمافزارهاي الکترونيکي براي افزايش قابليت اعتماد مردم بايد به صورت Open Source باشد. در اين صورت متخصصان نرمافزار ميتوانند در مورد صداقت نرمافزار قضاوت کنند. اخيرا نرمافزارهاي پشتيبان توليد شده است که اگر در حين برگزاري انتخابات تغييراتي در سيستم روي دهد، تغييرات را به مسئولين گزارش ميدهد.
انتخابات الکترونيکي چه ارتباطي با اجراي طرح دولت الکترونيکي دارد؟
يکي از اهداف دولت الکترونيکي بالا بردن درصد مشارکت مردم در کارهاي دولتي و دخالت دادن مستقيم مردم در تعيين سرنوشت خود است. انتخابات الکترونيکي به عنوان بخشي ازدولت الکترونيکي مردم را براي رايدادن ترغيب ميکند.
سيستم رايگيري الکترونيکي در بالا بردن درصد مشارکت مردم در انتخابات، صرفهجويي در وقت مردم، کاهش هزينههاي اجرايي انتخابات سنتي، آسان و به موقع بودن شمارش آرا و اعلام نتايج درست در زمان رايگيري و بعد از اتمام انتخابات ميباشد.
انتخابات الکترونيکي به عنوان بخشي از دولت الکترونيکي مردم را به راي دادن ترغيب ميکند.