هند زير ذره بين، مسعود عالمی

پيشگفتار
جهانی شدن نقش بسيار بزرگی در برآمدن هند به عنوان يک قدرت اقتصادی بازی کرده است. اما موفقيت هند يکشبه بدست نيامد. هند تا سال ۱۹۴۷ مستعمره بريتانيا بود. پس از استقلال و سپس جدا شدن پاکستان از بدنه اين کشور، هندی ها تصميم گرفتند که ملتی مستقل باشند و بروی پای خود بايستند. به اين منظورجلوی ورود سرمايه گذاران را گرفتند و واردات را بطور کلی و تا جای ممکن به حداقل رساندند. به همين لحاظ و بخاطر قرار گرفتن در اردوگاه سوسياليستی، اقتصاد هند رشد کندی داشت، و به اين رشد کند تا فروپاشی شوروی سوسياليستی در سال ۱۹۸۹ قانع بود.

هند، مدينه فاضله برونکاری Outsourcing
باز شدن فضای جامعه هند با سرعت به غايت کندی از دهه ۱۹۷۰ ميلادی آغاز شد. اين سرعت کند را «ليبراليزاسيون پنهانی» نام نهاده اند، دورانی که با حکومت ديکتاتورمآبانه اينديرا گاندی همراه بود. تعبيه و بکار انداختن مکانيسم رفرمهای لازم برای اين ليبراليزاسيون تا سال ۱۹۹۱ به طول انجاميد، و آنهم بخاطر اين بود که در اين سال بالا رفتن قيمت نفت برای اقتصاد هند بحران توازن پرداختی بوجود آورده بود.

در اوايل دهه ۱۹۹۰ پست وزارت دارايی هند را يک اقتصاددان برجسته بنام « مونموهان سينگ » بر عهده داشت. طبق توصيه های وی دولت دست به رفرم هايی زد که به موجب آن محدوديت های سرمايه گذاری خارجی برداشته شد. از آن پس رفته رفته قوانين و شرايطی هم وضع شد تا شرکتهای خارجی به طرف سرمايه گذاری در کشور جلب بشوند. امروز هند قهرمان اقتصاد ليبرال شده و بطور فعال در پی عقد قراردادها و پيمانهايی است که نظير«نفتا» تجارت آزاد با کشورهای ديگر را ارتقا می دهد. سينگ که حرکت هند را بر جاده آزاد سازی اقتصادی ممکن ساخت امروز بر مسند رياست دولت بفرجام رسانيدن فرآيند محيرالعقول ادغام اقتصادی هند در اقتصاد جهانی را از اولويت های خود می داند.

به هر حال، از اوايل دهه ۱۹۹۰ تا کنون دولت در اکثر صنايع محدوديت ها را عليه سرمايه گذاری های خارجی برداشته است. بخش خصوصی اکنون کاملا مجاز است که بجز راه آهن، اداره دانشگاه ها و مراکز هسته ای در همه بخشهای اقتصاد وارد شود. کنترل تبديل ارز خارجی نيز تا حد زيادی برداشته شده و به شرکتهای چند مليتی اين اجازه داده می شود که سود فعاليت های اقتصادی خود را از هند به کشورهای ديگر منتقل کنند. قوانين محافظت از ابداعات و کپی رايت تقويت شده اند. تعرفه گمرکی بر غالب واردات که در سال پيش در سطحی بين ۸۷ تا ۱۱۳ درصد بود، تا زير ۲۰ درصد تنزل داده شده است و اين باعث شده که امور مربوط به سرمايه گذاری و چرخش اقتصادی تسهيل يابد.

يکی از بزرگترين بهره وران اين شرايط «باز» بخش برونکاری outsourcing اقتصاد است. امروز هيچ شرکت بزرگی نيست که نياز های برونکاری داشته باشد و شرکتهای هندی را در ليست تماسهای خود قرار ندهد. همانطور که در اين مقاله خواهيم ديد، بالاخره هند توانست به خود کفايی برسد، اما نه از طريق بستن درهای جامعه بروی جهان، بلکه برعکس از طريق بازکردن درهای اقتصادی و امکانات جامعه بود که هند توانست در جهت استقلال و خودکفايی گامهای اساسی بردارد. يعنی دقيقا از طريق انتشار اين پيام که جامعه و اقتصاد هند يکی از سهلترين شرايط برای سرمايه گذاری را داراست.

دولت هند اين پيام را بطور استراتژيک و با برنامه ريزی حساب شده از طريق سازمانهايی نظير «انجمن ملی شرکتهای نرم افزار و خدمات» (National Association of Software and Service Companies ) با علامت اختصاری NASSCOM به سراسر جهان فرستاد. مسئوليت مشخص اين سازمان ارتقای صنعت نرم افزاری هند است. بسياری از شرکتهای غربی هم پيام هندی ها را شنيده اند. امروز سيل سرمايه های خارجی به سمت هند انکارناپذير است.

طبق گزارشاتی که در رسانه های غربی منتشر می شود، جهانی شدن می رود تا فرهنگ جديدی را در بخش خدمات اقتصاد هند بوجود بياورد. مثلا گفته می شود که راننده های ريکشا ها (تاکسی های سه چرخه) حالا ديگر اخلاق و عادات بدشان از قبيل تف کردن، کلمات رکيک بکار بردن و ... را کنار گذاشته و مثلا از مسافرانشان «تشکر» هم می کنند. و يا مثلا متصديان هتل هر کاری که از دستشان برای ميهمانانشان بر آيد انجام می دهند و با لبخند از آنها پذيرايی می کنند. نکته ديگری که به آن اشاره می شود اين است که وجود کامپيوتر در همه هتل ها و مراکز اقتصادی و ارايه خدماتی از قبيل دستيابی سهل و آسان به اينترنت و ايميل برای طبقه متوسط نوپا در حال بوجود آمدن است، ولی همه صاحب نظران بر اين مسئله متفق القولند که هند هنوز با قرار گرفتن همه جانبه در اقتصاد جهانی فاصله معتنابهی دارد و بروز همه ظواهر مدرن در زندگی شهری هند بيشتر از اينها وقت می برد. با اين همه شگفتی آور ترين رويداد در هند امروزين اين است که مسافرين خارجی و خبرنگاران آژانس های خبری می گويند هر شهروند هندی را که اين روزها ببينيد بجای اينکه از امکانات شغلی در آمريکا سوال کند، از ايجاد فرصت و امکانات شگرف در خود هند می گويد و هر خبری را که شما در اين مورد به او بدهيد، وی خبر ديگری در تائيد حرف شما تحويلتان می دهد.

در دورانی که پيشرفتهای اقتصادی چين همه چشمها را خيره کرده است، نديدن دستآوردهای هند امری عادی تلقی می شود. اما اين دستآوردها بقدری عظيم، شگرف و عميق بوده اند که ديگر نمی توان از آن به سهولت گذشت. سيزده سال بعد از بدور افکندن زنجيرهای اقتصاد الهام گرفته از سيستم شوروی، جامعه جهانی امروز به پيشرفتهای هند خيره شده است.

مبتکرين صنعت نرم افزاری هند با تبعيت از استانداردهای جهانی در آستانه ورود به دايره شديدا انحصاری مشاوره نرم افزاری high-margin consulting بوده و می روند تا باد از بادبان پيشکسوتان اين رشته نظير شرکتهای آی بی ام و اکسنچور Accenture برگيرند. صنعت داروسازی هندی که تا همين چند سال پيش مارک «سارقين کپی رايت» را بر خود داشت، امروز اکتشافات و راهکارهايش را به غول های عظيم داروسازی در غرب می فروشد. و همچنين از متخصصين برونکاری هندی نيز نبايد غافل بود که در زنجيره ارزشی به قله های جديدی صعود کرده و حالا بجای پر کردن سفارشات شرکتهای غربی و ترتيب دادن به دفاتر مالی آنها، خود راسا برای شرکتهای وال استريت تحليلهای مالی نوشته و می روند تا به بازيگران اصلی اين کارزار بپيوندند.

اقتصاد هند با گسترش ۸ درصد در سال يکی از سريعترين رشدهای جهان را داراست (در اينجا رشد به مفهوم «رشد توسعه» مد نظر است.) بورس سهام هند سال گذشته را با ۸۰ درصد بهره تقويت يا سود به پايان رساند. اندوخته ارز خارجی هند طبق گزارشها در بالاترين سطح خود قرار دارد. سطح استقراض خارجی هند اکنون به حدی است که آن را جزو يکی از معتبرترين و مطمئن ترين نقاط جهان برای سرمايه گذاری ساخته است. همچنين واحد ارزی کشور، روپيه، در جداول تبديل ارز در حال صعود است.

نتيجه اين کنشها تا کنون با کسب اطمينان به آينده، شعف و حيرت توام بوده است. در زمان استقلال، در سال ۱۹۴۷ ميلادی، رهبران هند اراده کرده بودند به خودکفايی برسند. در آن زمان اين سياست با کشيدن ديوار در مقابل سرمايه گذاری های خارجی و تحريم کالاهای خارجی و با ايفای نقش سد کننده در مذاکرات تجارت آزاد جهانی معنا می شد. امروز هند با تجديد نظر در آن سياستها و بازکردن درهای جامعه بروی اقتصاد هر روز جهانی تر شونده تا حد زيادی به اين خودکفايی دست يافته است. در ژانويه گذشته هند با هفت کشور ديگر آسيای جنوبی در مورد تجارت آزاد به امضای معاهده مهمی پرداخت. و در مذاکرات سازمان جهانی تجارت در پائيز گذشته به دليل اينکه دورنمای اين مذاکرات بازکردن بيشتر فضای اقتصادی را در بر نداشت از آن خارج شد.

در اينجا به جرات می توان گفت که هند بالاخره موضع تدافعی و بهانه های رايج در کشورهای توسعه نيافته، از قبيل اينکه «انگليسی ها ما را غارت کردند» و «آمريکا در صدد دست انداختن بر ماست» و «شرکتهای چندمليتی تنها هدفشان استثمار ماست» و حرف های ديگری از اين دست، را بدور انداخته است.

در آمريکا مهاجرت مشاغل به هند بيشترين توجهات را بخود جلب کرده است بطوريکه در انتخابات رياست جمهوری امسال به يکی از موارد بحث اساسی بين رقبای اصلی تبديل شده است، زيرا آمريکائيانی که تا چند سال پيش در يکسری از کارهای بخصوص در بخشهای خاصی مشغول به کار بودند اکنون آن مشاغل را ديگر در اختيار ندارند زيرا صاحبکاران، در جستجوی نيروی کار ارزان، آن مشاغل را در مهاجرتی بی سابقه به خارج از کشور به هند و به منطقه بنگال فرستاده اند. اين روند با نوشتن کد های ساده توسط برنامه نويسان کامپيوتر در بنگال شروع شد. بلافاصله پس از آن تلفنچی های بخش های گوناگون خدمات در آمريکا مشاغلشان را به نيروی کار ارزان بنگال از دست دادند. سپس تلفنچی های بخش بهداشتی نظير پرکنندگان نسخه های دارويی و پاسخگويان اشکالات قبوض درمانی و... سرنوشت ساير همکارانشان را دنبال کردند.

اکنون شرکتهای هندی، با ارايه خدمات پيچيده تر به مشتريانشان در آمريکا، آسيا و اروپا، در حال فشار آوردن و بالا بردن سقف عرضه خدمات خود هستند. حسابداران هندی اخيرا شروع به تهيه اوراق مالياتی برای آمريکائيان کرده اند. مفسران مالی در بمبئی برای وال استريت راپورت می نويسند. لابراتوآرهای بنگال اکنون سرگرم اداره برخی از پيشرفته ترين و پيچيده ترين تحقيقات علمی برای شرکتهای جنرال الکتريک General Electric، تگزاس اينسترومنت Texas Instruments و کامينز Cummins هستند، کارهايی که تا همين چندی پيش صرفا در آمريکا صورت می گرفت.

هند مرکز تجمع و اگر نگوئيم قلب دستکم يکی از شريانهای اصلی فعاليت های شرکتهايی نظير مايکروسافت، دايملرکرايسلر DaimlerChrysler، پيپل سافت PeopleSoft، جی پی مورگان چيس J.P. Morgan Chase، اينتل Intel، مونسانتو Monsanto، آمريکن اکسپرس American Express، جنرال موتورز General Motors، هيولت پکارت Hewlett-Packard، و سايرين در زمينه های تحقيق و توسعه، آناليز و طراحی پروسه های حياتی چرخه صنعتی است. امروز داروسازان بزرگ دنيا برای شرکت در اين فرآيند محيرالعقول به سواحل هند هجوم آورده اند. شرکتهايی نظير فايزر Pfizer، آسترازنکا AstraZeneca، بريستول مايرز اسکوئيب Bristol-Myers Squibb، گاکسو اسميت کلاين GlaxoSmithKline، نوارتيس Novartis، آبوت Abbott، مرک Merck، و سايرين دريافته اند که منتقل کردن واحد های تحقيق و آزمايشی و برای برخی منتقل کردن واحد های توليدی خود به هند چه صرفه جويی های عظيمی برای بودجه های توليدی شان دربر دارد.

جالب اينجاست که امروز کشور هند دارای کمپانی هايی است که در مقياس بين المللی بزرگ ارزيابی می شوند، نظير غول های عظيم خدمات فن آوری و اطلاعاتی چون اينفوسيس Infosys، شرکت مشاوره تاتا Tata Consultancy، و ويپرو Wipro.

به عنوان نمونه اينفوسيس نيازهای توليدی، طراحی و برقرارداشتن نرم افزارهای تقريبا ۳۰۰ تا از شرکتهای Fortune 500 را برآورده می کند. سه چهارم کل درآمدهای اينفوسيس تنها از مشتريانش در آمريکا تامين می شود. وسعت دايره متقاضيان اين شرکت عظيم حکايت از عمق استعدادها و سرمايه های انسانی هند می کند. طبق آمار منتشره، در هر ربع سال برای ۲۶۰۰ جای خالی ۲۵۰ هزار جويای کار تقاضای کار می دهند. يکی از نکاتی که اين شرکت در تبليغات خودش با افتخار بيان می کند اين است که از همه رقبای بين المللی درصد بالاتری از پروژه هايش را در زمان تعيين شده به پايان می برد. هدف بعدی اين شرکت اين است که انحصار بازار مشورت بازرگانی، که هماکنون در انحصار اکسنچر و آی بی ام است، را شکسته و با اين دو غول اقتصاد بين المللی به رقابت بپردازد.

چالش ها
پيروزی ها و دستآوردهای هند بخصوص با توجه به فقر ديرپای جامعه روستايی و فرو ريزش زير ساخت های اقتصادی بازمانده از زمان استعمار، حيرت انگيز است. با دارا بودن جمعيتی بالای يک ميليارد نفر؛ هند اکنون از رشد جمعيتی سريعتری نسبت به چين برخوردار است، و طبق پيش بينی ها تا سال ۲۰۲۵ پر جمعيت ترين کشور جهان خواهد بود. با اين وصف، و با وجود اينکه جمعيت کل کشور در حال رشد بوده است، در ده سال گذشته نسبت جمعيت به غايت فقير (آنها که کمتر از يک دلار در روز درآمد دارند) از ۳۶ درصد به ۲۵ درصد تنزل داشته است. بنا بر آمار رسمی هند هنوز بالاترين رقم جمعيت بغايت فقير را داراست، اما در ده سال گذشته ۱۰۰ ميليون نفر از اين شرايط بيرون آورده شده اند. اين در حاليست که زيرساخت اقتصادی فرسوده هند نتوانسته به همين سرعت مرمت شود. فرودگاه ها، بنادر، راه های آهن و ساير شبکه های ترابری همه در حال پوسيدگی و از بين رفتن هستند. يک دهه پس از اينکه فرهنگ اتومبيل سواری در هند رواج پيدا کرد تازه امروز طرح شبکه جديدی از شاهراه در سطح کشوری در دست تهيه است. اتهامات فساد مالی اجرای طرح چهار سويه طلايی (پروژه شاهراه سازی سنگينی که بمبئی را به کلکته، مدرس و پايتخت دهلی نو متصل می سازد) را مختل ساخته است.

از سوی ديگر، هند هنوز از داشتن قوانين مربوط به ورشکستگی محروم است. نتيجه امر اين است که وقتی شرکتی اعلام ورشکستگی کرده و دارايی هايش را حراج می کند، طلبکاران گاهی مجبورند تا ۱۵ سال صبر کنند تا بخشی از طلبشان وصول شود. در بسياری نقاط کشور کار توليدی صنايع به علت نبود شبکه برق قابل اطمينان دچار وقفه شده است. مسئله ساختن زيربناهای اقتصادی چيزی نيست که شرکتهای بزرگ بتوانند به تنهايی انجام بدهند و دولت مجبور به دخالت شده است. حتی جاهائيکه ذخيره برق موجود است، آن را از طريق توزيع گران انحصاری دولتی به فروش می رسانند، که تازه خيلی هايشان عملا ورشکسته هستند.

افزون بر اين، نظام بهداشت عمومی مملکت در بحران بسر می برد. کيفيت آلودگی هوا در شهرهای بزرگ از قبيل دهلی نو، پس از طرح واداشتن اتوبوس ها و تاکسی های سه چرخه به تغيير سوخت از بنزين به گاز طبيعی فشرده، بهبود نسبی پيدا کرده است. اما منابع آب در سراسر مملکت هنوز آلوده و غير بهداشتی و خطرناک است. و هند از نظر دارا بودن مبتلايان به ويروس ايدز (۵/۵ ميليون نفر) در جهان در رده دوم قرار دارد (پس از آفريقای جنوبی.) برغم موفقيت هند در صنايع انفورماتيک و صنايع وابسته به آن، ۶۰ درصد مردم هند برای گذران امور خود به کشاورزی وابسته اند. با وجود اينکه دانشگاه های هند همه ساله حدود 1 ميليون مهندس و برنامه ساز بيرون می دهد، از نظر تحصيلات ابتدايی بويژه در روستاها و در رابطه با زنان هنوز در مضيقه قرار دارد. آمار بزرگسالان بيسواد رقمی در حدود ۴۰ درصد است.

يکی از محرک های هند در اين موج برآمده رقابت تاريخی اينکشور با چين است، که در دهه بعد از فروريزی ديوار برلن به مانوفاکتور جهانی تبديل شده است. چين رقمی بيش از ۵۰ ميليارد دلار در سال از سرمايه گذاری خارجی را بخود جلب می کند و در مقابل سالانه ۳۶۵ ميليارد دلار صادرات دارد. در مقام مقايسه، هند رقمی معادل ۶ ميليارد دلار سرمايه گذاری خارجی پذيرفته و ۶۵ ميليارد دلار صادرات دارد.

هردو اين کشورها از نظر منابع انسانی باهوش و کارآمد سرشاری برخوردارند ولی از يک نظر هند دست بالا را دارد، زيرا تحصيلکرده های هندی بر زبان انگليسی مسلط تر هستند و اين زبان در ميان هنديان بطور عام رواج بسيار بيشتری دارد، که اين مسئله هند را هدف طبيعی خدمات کامپيوتری، و خدمات تلفنی می سازد. همچنين سيستم قضايی هند از نظر محافظت از مصونيت قراردادها و مسايل مربوط به کپی رايت برتری ويژه ای دارد. ناظران مسايل هند معتقدند که بازرگانی هند هنوز تحت انقياد بوروکراسی و فساد سياسی است، اما می گويند که دولت رفته رفته خودش را از بخش تجارت خارج می سازد. در چين شرکتهای دولتی هنوز بيش از نيمی از توليدات اقتصادی را تامين می کنند و دست نه چندان نامرئی حزب کمونيست سياست های اقتصادی کشور، سياست های وامی، تصميمات قضايی و قوانين تجارتی را بجلو می برد.

فوران فعاليتهای اقتصادی در اقتصاد هند می رود تا جامعه را از نو بسازد. هندی ها که ملتی مقتصد هستند، امروز دارند ابزار فرهنگ مصرف، از قبيل کارتهای اعتباری، اتومبيل، تلفن دستی همراه، مُد، فرهنگ رستوران رفتن و غيره را کشف می کنند. تخمين زده می شود که مصرف در خانوارهای هندی تا سال ۲۰۰۸ به دو برابر برسد. ازدواج قرار دادی جايگاهش را در بين جامعه از دست می دهد. قبح ازدواج بين کاست های مختلف و مذاهب گوناگون در حال از بين رفتن است. سن ازدواج بالاتر می رود.

همزمان با اين تغييرات طبقه متوسط و مرفه تازه ايجاد شده به طرف نوع دوستی و کارهای خيرخواهانه، و داوطلبانه در راه جامعه هم کشيده می شود. در بمبئی و دهلی نو تعاونی های مختلفی بوجود آمده اند از قبيل تعاونی های پاکسازی شهر و محله ها، و انجمن های خيرخواهانه برای کمک به مستمندان و غيره، که تفحص در چند و چون آن بايد به فرصتی ديگر موکول شود.

گريز زدن Leapfrogging
گريز زدن روشی است در نقطه مقابل پيشرفت مرحله ای و خطی در اقتصاد. بهترين نمونه گريز زدن رامی توان در استفاده از تکنولوژی ديد. بهترين نمونه استفاده از تکنولوژی در گريز زدن تلويزيون است. با استفاده از پخش ماهواره ای از سالهای ميانی دهه ۱۹۷۰ ميلادی ، هندوستان توانسته است آموزش و نشر اطلاعات در مورد روش های نوين کشاورزی و بهداشت را به دورافتاده ترين و عقب مانده ترين بخش های جامعه برساند. اين يک نمونه کلاسيک در رشد اقتصادی است که با کمک گريز زدن تکنولوژيکی و انتقال اطلاعات در مقابل تحول تک خطی صورت گرفته است. امروز کامپيوتر های متصل به اينترنت در کيوسک های اطلاعاتی در دورافتاده ترين دهات و قصبات هند نمايشگر ديگری از اين تلاش در گريززدن و استفاده از فن آوری اطلاعات در علوم ارتباطات است.

تکنولوژی در خدمت جهانروايی

تکنولوژی، اگر درست بکار گرفته شود، می تواند اسباب چنين گريززدنی را در مبارزه مستقيم با فقر، بيسوادی، کمبود امکانات بهداشتی و حتی تبعيضات گوناگون بدست دهد. اين موضوع بويژه در فردای سقوط دولت محافظه کار راست و ناسيوناليست بی جی پی از اهميت والايی برخوردار است، زيرا اين انتخابات نشان داد که اکثريت مردم روستاهای هند به دولتی که منادی پيشرفت و ترقی بود و از هدايت کنندگان اصلی شکوفايی اقتصادی هند بشمار می رفت رای نداد. آيا اين بخاطر رشد شکاف عظيمی است که بين مردم فقير روستا و طبقه بورژوای شهری بوجود آمده است؟ همانطوری که در بالا اشاره شد، آمار نشان می دهد که درصد جمعيت فقير در ده سال گذشته رو به کاهش داشته، اما به هر حال بايد برای اين گفته نيز حسابی باز کرد. اين نکته امروز به روشنی نمايان شده است که سوای دغدغه ايدئولوژيک چپ، برای اينکه جهانروايی به گرداب بنيادگرايی و انقلابات خشونت آميز نيانجامد، بيش از پيش لازم است که شکاف بين فقرا واغنيا کم شده و فرصت برای شرکت اکثريت جامعه در توليد و استفاده از منافع اقتصادی ايجاد گردد. جامعه ای که بتواند چنين توازنی را بوجود آورده، يعنی از يک طرف حرص ذاتی سرمايه داری را در کانال برطرف کردن احتياجات جامعه انداخته و از طرف ديگر محروم ترين اقشار را به دايره جهانروايی وارد سازد، برای تکميل پروژه مدرنيسم از شانس والايی برخوردار خواهد بود. تاکيد مشخص من بر روی بالا کشيدن محروم ترين اقشار جامعه و مجهز نمودن ايشان برای جذب در پروسه جهانروايی از اين رو هم هست که با انتشار داستان هر موفقيتی در اين زمينه، منادی خستگی ناپذيرديگری به صف مشتاقان و اميدواران جهانروايی اضافه خواهد شد.

افزون بر اين تکنولوژی همچنين می تواند بين بخش سريعا رشد يابنده اقتصاد مدرن و بخش های سنتی با بازدهی کمتر پل بزند، بطوريکه به نفع هردو باشد. بخش های سنتی از اين طريق می توانند رشد شان را سريعتر کرده و به بازدهی خود بيافزايند، که اين خود موجب گسترش بازار برای بخش های مدرن می شود. اين چرخه همزيستی مسالمت آميز بين بخش های مختلف اقتصاد کشور را به مراحل بالاتری ارتقا می دهد و شاخص های مهم اقتصادی را بهبود می بخشد. اين مهم تنها از عهده جوامع دارای دولتهای غير ايدئولوژيک و برخوردار از مديران کاردان بر می آيد. اميد است که حزب کنگره هند در پی ايجاد دولتی از اين دست باشد، و از سياست های سنتی اين حزب فاصله بگيرد. در اين صورت می توان به ادغام اقتصاد هند در بازار جهانی و بهره مندی اقشار پائين روستايی از شکوفايی اقتصادی اميدوار بود.

پس از انصراف خانم گاندی از تشکيل دولت و واگذاری اين مهم به آقای مونموهان سينگ، چشم ها بار ديگر به هند دوخته شده اند تا نظاره گر معجزه ديگری در اين فاز تکاملی پيوستن به جهانروايی باشند. هند هنوز دو سه کرشمه ديگر برای مشتاقان جهانروايی در آستين دارد. بايد موشکافانه ديد، علاقمندانه دنبال کرد و چيزها آموخت.