افزایش گرایش تاجیکان به دین، دویچه وله

بر اساس قانون اساسی تاجیکستان دین از دولت جداست. ولی در این کشور گروه‌های مذهبی نسبت به دیگر کشورهای آسیای مرکزی آزادانه فعالیت دارند و گرایش‌های دینی مردم در سال‌های اخیر موجب نگرانی دولت این کشور شده است.

بنا به گفته برخی تحلیل‌گران امور دینی، دولت قصد دارد کنترل و ابتکار عمل در امور مسائل دینی را در دست خود حفظ کند. امامعلی رحمان، رئیس جمهور تاجیکستان سال ۲۰۰۹ را سال بزرگداشت "امام ابوحنیفه"، بنیان‌گذار مکتب فقه حنفی اعلام کرد. ولی برخی از رهبران دینی تاجیکستان از اقدامات دولت برای ایجاد محدودیت در فعالیت‌های دینی و ممانعت از ساختن مسجد و یا تخریب برخی از مراکز دینی انتقاد می کنند. بیش از ۷۵ گروه دینی غیر مسلمان نیز در این کشور فعالیت دارند. دولت این را نشانه دمکراسی در کشور ارزیابی می کند.

سه هزار مسجد در تاجیکستان

۹۷ درصد مردم تاجیکستان مسلمان هستند. بر اساس آمارهای موجود، پس از استقلال این کشور بیش از ۳ هزار مسجد مرمت و یا ساخته شده است. پس از سقوط شوروی بازگشت به هویت ملی تاجیکان یکی از اهداف دولت‌مردان این کشور بود، اما همزمان گرایش های تند مذهبی نیز در جامعه نفوذ بیشتری یافت و در نتیجه آتش جنگ داخلی برافروخته شد که به مدت ۵ سال ادامه یافت.

به‌نظر نورمحمد خالق زاده تحلیل گر تاجیک، مساجد در تاجیکستان از جايگاه خاصی برخوردار بودند، اما در زمان اتحاد شوروی، بيش‌تر اين مساجد تخريب يا برای امور دیگر به‌کار گرفته شدند. وی در مصاحبه با بخش فارسی دویچه وله به این مسئله اشاره می‌کند که بسیاری از این مراکز و یا مساجد که تحت تاثیر جنگ داخلی تاجیکستان ساخته شده اند، زمینه قانونی ندارند: « با گذشت چند سال از این جنگ، یعنی با فرارسیدن آرامش تدریجی، حکومت امکان یافت که این‌گونه مساجد را ببندد و همه اموراسلامی را در چارچوب قانون تنظیم کند».

شبح جنگ داخلی

پس از گذشته یک دهه از پایان جنگ داخلی، تاثیر آن هم‌چنان در جامعه تاجیکستان مشاهده می‌شود. به‌ویژه دولت‌مردان تاجیک نگرانی خود را از گرایش به جنبش‌های مختلف مذهبی ابراز می دارند و محدودیت هایی را در فعالیت‌های دینی ایجاد می کنند. امامعلی رحمان رهبر تاجیکستان با اشاره به جنگ داخلی این کشور هشدار می دهد که مردم، به‌ویژه رهبران دینی نباید فراموش کنند که تفرقه اندازی و گرایش‌های افراطی به جنگ داخلی دامن زده است. با توجه به افزایش فعالیت های مذهبی، دولت نیز اقداماتی را برای کنترل آن انجام می‌دهد.

خرامان بقازاده، روزنامه نگار تاجیک در مصاحبه با بخش فارسی دویچه وله، اهداف دولت را چنین توضیح می‌دهد:« هدف فقط یک چیز است. حکومت تاجیکستان می خواهد که گرایش جامعه به مذهب را به‌خصوص در مورد جوانان کاهش دهد. به‌دلیل این ‌که تاجیکستان از سال ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۷ با جنگ داخلی خونینی مواجه شده بود و یکی از نیروهای مهم جنگنده در مقابل حکومت، نیروهای اسلامی و مذهبی بودند. دولت نمی‌خواهد که ماجراها و بدبختی های دهه نود دوباره به جامعه تاجیکستان بازگردد».

ممنوعیت فعالیت‌های دینی

دولت تاجیکستان تابه‌حال فعالیت بسیاری از گروه‌های تندرو مذهبی را ممنوع کرده است. درعین حال قانون اساسی این کشور در منطقه آسیای‌مرکزی تنها قانونی است که فعالیت احزاب مذهبی را نیز آزاد می‌داند. برخی از تحلیل‌گران امور دینی هشدار می‌دهند که ممنوعیت های گروههای دینی و یا محدودیت فعالیت های مذهبی، با توجه به رشد بی‌کاری و مشکلات اجتماعی در جامعه، موجب افزایش گرایش‌های افراطی مذهبی به‌ویژه در میان جوانان تاجیک خواهد شد.

بر اساس آمار دولتی، تعداد دانشجویان دینی و طلاب تاجیک که در خارج از کشور تحصیل می کنند، بیش‌تر از دانشجویانی است که در رشته‌های مختلف دانشگاه‌های خارجی تحصیل می کنند. در مدارس و دانشگاه‌های تاجیکستان نیز، حجاب ممنوع اعلام شده است. این مسئله سبب شده که برخی از خانواده های مذهبی از تحصیل دختران خود در مدارس دولتی سرباز زنند.

بیم دولت از فعالیت‌های دینی

مسئولان شورای دادگستری تاجیکستان از گسترش دامنه فعالیت گروه‌های دینی و فرقه‌های غیرقانونی در کشور ابراز نگرانی کرده اند. در این خصوص نورمحمد خالق زاده، تحلیل گر تاجیک می گوید:« من فکر می کنم که نه تنها تاجیکستان، بلکه تمام کشورهای آسیای مرکزی از نفوذ بیشتر اسلام بیم دارند و اتفاقا به همین دلیل سال ۲۰۰۹ را سال بزرگداشت امام ابوحنیفه اعلام کرده اند. هدف این است که بگویند اسلام در نفس خود چیز بدی ندارد و به تربیت انسان کمک می کند، اما روندها و روش‌های متعصب و بنیادگرا می خواهند از اسلام استفاده کنند. به همین خاطر دولت تاجیکستان قصد دارد روحانیون و عالمان اسلام را به این کار جلب کند تا تحقیقاتی را انجام بدهند و آن را به مردم برسانند».

از اقدام امامعلی رحمان رهبر تاجیکستان در زمینه بزرگداشت سال امام ابوحنیفه، اکثریت مردم و رهبران دینی استقبال کرده اند. برخی از تحلیل‌گران محلی تائید می‌کنند که دولت تاجیکستان با این اقدام توانست در امور دینی ابتکار عمل را از دست گروه‌ها و احزاب اسلامی خارج سازد.

طاهر شیرمحمدی