• حتّی اساتیدِ مدرسۀ دارالفنون که هدفشان باید گسترشِ علم، خِرَد، و دانائی می‌بود هم در این نمایشِ خونین شرکت کردند و دستانشان را تا مِرفَق در خونِ بابی‌ها آلودند.

مقدمه

در عِلمِ تاریخ نگاری (historiography)، گزارشهایِ شاهدانِ عینی از وقایع همیشه از اهمیت ویژه ای بر خوردار بوده است. در مورد بابی ها و شرحِ مقاومت های ستودنیِ آنها در مقابل قوای حکومتی و تحمّلِ مرگ های باور نکردنی و بسیار فجیع روایت های متعددی از بهائیان و مسلمانان موجود است که بسیاری از ایرانیان با برخی از آنها آشنا هستند. (۱) ولی یافتن چنین گزارش هایی ازشهروندانِ اروپائی که درعصرقاجار ساکن ایران بوده اند، امری بس دشوار بوده است. تا کنون تنها یک نمونه از چنین گزارشاتی بدست آمده است و آنهم نامه ای است از یک افسر اتريشی به نام سروان آلفرد وان گومواَن (Alfred von Goumoens) خطاب به یکی از دوستانش در اروپا که در تاریخ ۲۹ اوت ۱۸۵۲ میلادی نوشته شده است. در آن زمان، سروان وان گومواَن در خدمتِ حکومتِ ناصرالدین شاه در تهران بود. دو هفته قبل از نگارش این نامه، یعنی در ۱۵ اوت ۱۸۵۲، در یک روز گرمِ تابستانی، ناصر الدین شاه هنگامی که عازم شکار بود، از جانب چند بابیِ جوان که از قتل رهبر مذهبی شان سید علی محمد باب بشدّت آشفته بودند، مورد سوء قصد نافرجامی قرار گرفت که حاصل آن تنها چند زخم سطحی به بدن پادشاه بود. (۲) متعاقباً، بسیاری از بابی ها در تهران دستگیر شدند و، پس از شکنجه و بازجوئیِ بعضی از آنها، مامورینِ حکومت گروه زیادی از بابی ها که محکوم به اعدام شده بودند را از زندانِ پایتخت به بازار تهران آوردند. سپس، در نمایشی به غایت خونین و وحشیانه، قربانیانِ بابی را در میانِ اصناف، نظامیان، روحانیون و گروههای مختلف دیگر تقسیم کردند تا آنها هم به نوبۀ خود به سَبُعانه ترین طُرُقِ ممکن به کُشتارِ بابیان بپردازند. به این ترتیب، نمایندگانی از گروههای مختلف شهر تهران همگی در یکی از فجیع ترین قتل عام های تاریخ معاصر ایران شریک شدند. افسرِ اتریشی هم نا خواسته مجبور شد شاهدِ نگون بختِ این کشتار و نمایش بی سابقه باشد. واقعۀ مذکور بقدری سروان وان گومواَن را تکان داد که نه تنها وی را وادار به نوشتنِ این نامۀ دردآور کرد، بلکه او پس از این حادثه، تحمّلِ زندگی در ایران را از دست داد و از سِمَتِ خود استعفاء داده به اروپا باز گشت. مستشرقِ شهیر پروفسور ادوارد براون، استادِ زبان و تاریخ و ادبیاتِ فارسی در دانشگاه کمبریجِ انگلستان و مُحَقِّقِ جریان‌های فکری و نهضت‌های اجتماعی در ایران در کتاب «منابعی برای مطالعۀ آئین بابی» چاپ ۱۹۱۸ می نویسد که وی سالها پیش نسخه ای از این نامه که در مقاله ای در یک روزنامۀ آلمانی چاپ شده بود را ازهمسر دکتر پولاک پزشک ناصرالدین شاه دریافت کرده بود. (۳) تاریخِ چاپِ مقاله ۱۷ اکتبر ۱۸۵۲ یعنی تنها حدود ۲ ماه بعد از کُشتارِ بابی ها در تهران بود. احتمالاً دوستِ اروپائیِ افسر اتریشی، پس از دریافت آن نامۀ دردآور، نسخه ای از آنرا در اختیار آن روزنامۀ آلمانی قرار داده بوده است. (۴) سالها پیش، نگارنده قسمت هائی از این نامه را ترجمه کرده بود که در سال ۲۰۱۲ در مقالۀ «بابی - بهائی‌کُشی و تبعيض در تاريخ‌نگاری» گنجانده شد. (۵) اخیراً نگارنده اقدام به ترجمۀ متنِ کاملِ نامۀ افسر اتریشی نمود که در اینجا برای اولین بار منتشر می شود:

نامۀ افسر اتریشی از تهران - تاریخ ۲۹ اوت ۱۸۵۲:

«دوست عزیز، در آخرین نامه ام که آنرا در بیستم همین ماه فرستاده بودم، به سوء قصد به جان پادشاه (ناصرالدین شاه) اشاره کرده بودم. در این نامه، نتیجۀ تحقیقات از دو عاملِ سوء قصد را برای شما می نویسم. با وجود شکنجه های وحشتناک، اعتراف مهمی از عاملین گرفته نشد. لب های شان بسته ماند، حتی پس از استفاده از انبر های داغ شده در آتش و فرو کردن و پیچاندن میله های آهنین در اندام آن دو بابی، تا شاید نام دسیسه گر اصلی روشن شود. تنها نتیجه ای که مشخص شد این بود که عاملینِ ترور متعلق به فرقۀ بابی بودند. بابی ها بانیِ عقیدۀ جدیدی هستند. مسلمانان آنها را «مُرتَد و خارج از دین» می شمارند. با وجود اعتقاد به پیامبر اسلام، بابی ها در بسیاری از امور با مسلمانانِ سُنَّتی اختلاف نظر دارند. این فرقه حدود ۱۵ سال پیش توسط شخصی به نام باب آغاز شد. (۶) باب سر انجام به دستور پادشاه به جوخۀ اعدام سپرده شد. وفادارترین پیروان باب به زنجان فرار کردند که دو سال پیش قوای سلطنتی آنها را شکست داده همگی شان را، از مرد و زن و کوچک و بزرگ، قتل عام کردند. اذیت و آزارهای بی حد و حصر علیه بابی ها که ناشی از تَعَصُّبِ مذهبی مسلمانان بوده است، نتیجه عکس داده است، درست همانند مواردی شبیه این گونه رفتار ها در تاریخ. در این مورد هم، اینگونه اعمال منجر به گسترش تعالیم باب در سراسر کشور شده است. از زمانیکه حکومت تصمیم به اِعمالِ سازمان یافتۀ خشونت علیه بابی ها گرفت، آنهاهم عزم شان را برای مقاومت جَزم کردند. دیگران هم وقتی رفتارِ شجاعانۀ بابیان را با زندگی راحت و پراز تَجَمُّلاتِ حکومتیان مقایسه کردند، در آنها حسِ احترام به بابی ها بر انگیخته شد.

پيامبرِ بابيان با مهارت به پيروانش خاطرنشان کرده بود که اتاقِ شکنجه راهی به سوی بهشت است. اگر باب به راستی سخن گفته باشد، در اين صورت شاهِ فعلیِ ايران سزاوار پاداشی بس عظيم است، زيرا وی با جديتِ تمام در صدد است بهشت را مملو از بابی‌ها نمايد. جديدترين فرمانِ شاه به غلامانش دستور نابودی بابی‌ها بود. اگر اين غلامان، تنها فرمانِ پادشاه را اطاعت می‌کردند و رهبران بابی را همان‌طور که بدون صدمه دستگير کرده بودند، سريع و به‌طور قانونی به‌قتل می‌رساندند، با توجه به آداب و رسوم شرقی‌ها، اين مسئله قابل پذيرش بود. ولی روشی که آن‌ها در اجرای اين مجازات به کار بردند، شرايطی که تحت آن رهبران بابی به قتل رسيدند، و مشقت و عذابی که اجسادِ اين قربانيان تا لحظۀ آخر قبل از مرگشان تحمل کردند، آنقدر وحشتناک است که اگر بخواهم حتّی صحنه‌های اصلی آن‌را، بدون جزئيات ،پيش چشم شما به تصوير بکشم، خون در رگ‌هايم لخته می‌شود. ضرباتِ بی‌شمارِ تَرکه‌ها که با سنگينیِ هر چه تمام‌تر بر پشت و کف پاها نواخته می‌شود و داغ کردنِ قسمت‌های مختلف بدن با ميله‌های آهنیِ سرخ شده در آتش، از جمله شکنجه‌های پيش پا افتاده‌ای ‌است که قربانیِ آن‌ها بايد خود را بسيار خوشبخت بشمرَد، اگر تنها بدين طريق زجر بکشد. اما همراه من بيا، ای دوست، تو که مدعی هستی صاحبِ قلبی رئوف و اخلاقی اروپايی هستی. همراهم بيا تا تو را به سرزمينِ غمگينان ببرم، به جائی که مردمان بايد در صحنۀ عمل با چشمانِ از حدقه در آمده، گوش‌های بُريده شده از بدن خود را بدون هيچگونه چاشنی بخورند؛ به سرزمين کسانی که دندان‌هايشان با خشونتِ حيوانیِ دست‌های جلادشان در هم شکسته، به ديار آن‌هايی که جمجمه‌هايشان با ضربات چکش خُرد شده، و يا به مکانی که بازارِِ آن با بدنِ قربانيانِ بابی آذين‌بندی شده؛ زيرا چپ و راست، مردم سينه‌ها و شانه‌های بابيان را سوراخ کرده، فتيله‌های سوزان در سوراخ‌ها می‌نهند. من شاهدِ کشاندنِ تعدادی از بابی‌های زنجير شده در بازارِ تهران بودم، در حالی که در پيشاپيشِ آن‌ها يک گروه نظامی حرکت می‌کرد و فتيله‌های موجود در سوراخ‌های کَنده شده در بدن‌هايشان تا آنجا سوخته بود که ديگر شعلۀ آتش با چربیِ گوشت‌شان همچون چراغی که به تازگی به خاموشی گرائيده باشد، گه گاه سو سو می‌زد. ‌گاهی، نبوغِ خارق‌العادۀ اهالیِ مشرق زمين شکنجه‌های تازه‌ای می‌آفريند. آن‌ها پوستِ کفِ پایِ بابی‌ها را کَنده، پاهای زخمی آن‌ها را در روغنِ جوشان فرو می برند، سپس همانندِ اسب، پای آن‌ها را نعل کرده، قربانیِ بيچاره را مجبور به دويدن می‌کنند. کوچک‌ترين فريادی از سينۀ قربانی بيرون نمی‌آيد. اعضای بی‌حس شدۀ بابیِ غيور زجرِ حاصل را در سکوتی تاريک تحمّل می‌کند؛ حالا بايد بدود. ولی جسم او قادر به تحمّلِ آنچه روحش متحمّل شده نيست. به زمين می‌افتد. بزنيد ضربۀ آخر را! او را از اين دردِ جانکاه نجات دهيد! نه. جلاد شلاقش را بکار می‌گيرد و من [افسر اتريشی]، به چشم خود شاهد بودم که نگون‌بخت قربانیِ صدها شکنجه می‌دود! اين آغازِ پايانِ کارِ اوست. عاقبت، بدن‌های سوخته و سوراخ شدۀ قربانيانِ بابی را با استفاده از دست‌ها وو پاهايشان، از بالای درخت آويزان می‌کنند. حالا هر ايرانی اجازه دارد مهارتِ خودش در تيراندازی را بيازمايد. من اجسادی را ديدم که با حدودد ۱۵۰ گلوله شَرحه شَرحه شده بود. قربانیانِ خوش شانس تر تنها به دهانۀ توپ های خُمپاره بسته می شوند تا بدن شان منفجر شود، یا با شمشیر قطعه قطعه می شوند، یا خنجری در قلب شان فرو می رود و یا میله های آهنی را با ضربِ چکش در شکم شان فرو می کنند. فقط جلادِ دربار و عامۀ مردم نبودند که در اين کُشتارِ جمعی شرکت کردند، بلکه عدالت حکم می‌کرد تعدادی از بابيانِ بيچاره به صاحب مَنصبان هم برسند و آنکه مأمورِ پذيرايی از قربانی بود، به آلودنِ دستانش در خون قربانیِ کَت بسته و بی‌دفاع می‌باليد و آنرا افتخاری می‌پنداشت. پياده نظام، سواره نظام، هَنگِ توپخانه، غلامان يا محافظانِ شاه، و نيز اصنافِ مختلف از جمله قصابان، نانوايان و غيره همگی خود را در اين نمايش خونين سهيم کردند. یک بابی به افسران پادگان سپرده شد. ابتدا فرماندۀ ارشد ضربۀ اول را وارد کرد و پس از او دیگران، بترتیبِ درجاتِ نظامی، ضرباتِ بعدی را به بدنِ قربانیِ بابی وارد کردند. نیروهای نظامیِ ایران قصّاب هستند، نه سرباز. یک بابیِ دیگر سهمِ امام جمعه شد که وی نیز آن بابی راا کُشت. اسلام بوئی از عمل نیک ندیده است. وقتی خودم این نامه را که نوشته ام یکبار مرور کردم، با خود گفتم آنهایی که با تو در اتریشِ عزیزمانن هستند ممکنست در راست بودنِ تصویرِ کاملی که این اینجا ارائه داده ام شک و تردید کنند و مرا مُتَّهَم به مبالغه و گزافه گوئی کنند. آرزویم از خدا این بود که کاش زنده نبودم و شاهدِ دیدنِ این صحنه ها نبودم. ولی بخاطرمسئولیت های شغلی ام، به دفعاتِ متعدد، من باید شاهدِ این اَعمالِ شنیع بودم. این روزها اصلا از خانه بیرون نمی روم تا مبادا مجّدداً چنین صحنه های وحشتناکی را ببینم. بعد از کُشتنِ بابی ها، اجسادشان را دو نیمه کرده، به دروازه های شهرمیخکوب می کنند. یا در صحرا رها می کنند تا طعمۀ سگ ها و شغال ها شوند. بنابراین، مجازات کردنِ بابی ها پس از سرنوشت تلخ شان در این دنیا در آن دنیا هم ادامه دارد. چون مسلمانانی که اجسادشان دفن نمی شود حق ورود به بهشتِ پیامبر را ندارند. از آنجائیکه با تمامیِ روح و روانم از این اَعمالِ ننگ آور و شنیع متنفرم، به شهادتِ حاضرین در اینجا، دیگر قصد ندارم هیچگونه ارتباطی با صحنه های جنایاتی از این قبیل داشته باشم.»