شکوه پرشيا در ژاپن، مهرداد علی بابايی

نمايشگاهی از آثار باستانی ايران با نام "شکوه پرشيا" طی امسال و سال آينده ميلادی در پنج شهر کشور ژاپن در حال برگزاری است و در آن بيش از دويست اثر ارزشمند هنری، از حدود هفت هزار سال پيش تا پايان دوره ساسانی به نمايش گذاشته شده است. اين نمايشگاه با حمايت وزارت امور خارجه ژاپن و دفتر نمايندگی امور فرهنگی اين کشور و با پشتيبانی سفارت ايران در توکيو برگزار می شود. موزه ملی ايران نقشی اساسی در برگزاری اين رويداد مهم فرهنگی داشته و شرکت هواپيمايی ايران اير نيز آنان را ياری داده است.

اين نمايشگاه که چهل و هشت سال پس از برگزاری نمايشگاه "هنر پرشيا" در ژاپن گشايش يافته است، از اول ماه اوت سال جاری در موزه هنری شهر توکيو آغاز به کار کرده و پس از بازگشايی در موزه های "آيچی"، "هوکايدو"، "فوکواوکا" و "اوساکا" در روز هفدهم سپتامبر سال آينده به کار خود پايان خواهد داد. تمامی اشيای به نمايش گذاشته شده متعلق به موزه های داخل کشور هستند و از سوی "موزه ملی ايران"، "موزه رضا عباسی"، "موزه پرسپوليس"، "موزه تبريز" و "موزه شيشه و سراميک ايران" در اختيار اين نمايشگاه قرار گرفته اند. در حاشيه اين نمايشگاه نيز فيلم های "طعم گيلاس"، "ترانه های سرزمين مادری"،"دلبران" و "بای‌سيكل‌ران" به نمايش در می آيند.

هنگام ورود به تالار نمايشگاه می توان دستگاه کوچک گوشی داری را کرايه کرد که در حدود سی دقيقه اطلاعات صوتی بر روی آن ذخيره شده و به معرفی فرهنگ و تمدن ايران باستان می پردازد. آثار بر پايه تقدم تاريخی به نمايش در آمده اند که از ظروف سفالی هفت هزار ساله دوران نوسنگی آغاز شده و با نمايش آبگينه ها و نقره الات دوران ساسانی به پايان می رسد. اما در پايان اين سفر، حيرت و شگفتی يک ايرانی از تماشای اين مجموعه بی مانند، به هيچ روی کمتر از بازديدکنندگان خارجی نيست. آثاری چون جام های زرين مارليک و کلاردشت که در آن، سر شيرها و قوچ ها در امتداد نقش برجسته اندام، از بدنه ظروف بيرون زده، يا کوزه ای با سه پيکر از "ياريم تپه" مازندران که دستگيره ای در بالا دارد و پيوندهايی در کنار، ،گردنبندها و جواهرات شهداد کرمان و کلورز گيلان، تنگ های نقره ای، سپرهايی با نقوش برجسته و شمشيرها و نقاب های طلايی و همه و همه با چنان ظرافت و دقتی ساخته شده اند که پس از گذشت هزاران سال، هنوز چشم ها به تماشايشان عادت نکرده است.

از ميان ستون های دروازه اصلی پارسه که بگذريم، وارد تالار هخامنشيان شده ايم. رنگ ها عوض می شوند. اندازه ها شگفت انگيز است. سگ نگهبان ماستيف، سوخته و سياه از آتش سوزی آپادانا، همچنان خوش تراش و نيرومند در برابرمان نشسته است. آن سوتر، در کنار پنجه عظيم شيری سنگی، ستون های بازسازی شده کاخ تخت جمشيد قد برافراشته اند و روی ديوارها، برش هايی از نقوش کنده کاری شده پلکان آپادانا ديده می شود. جلوتر، در تالار تاريکی که جای جايش را نورهای موضعی روشن کرده، سبوها و جنجرهای زرين به همراه مهرها و سکه های چندين هزار ساله به نمايش گذاشته شده اند. ريوتون شير بالدار دوران هخامنشيان نيز در مرکز يکی از اين تالارها خودنمايی می کند. همان که تصويرش را به عنوان معرف اين نمايشگاه در سايت ها و بروشورها به کار گرفته اند.

در بخش مربوط به هنر ساسانيان نشان چندانی از پارچه های خوش نقش و نگار و يا آبگينه های مشهور آن دوره به چشم نمی خورد. شايد علت آن در همزمانی برگزاری اين نمايشگاه با نمايشگاه "ايرانيان ساسانی، شکوه يک امپراتوری فراموش شده" در موزه "سرنوچی" پاريس باشد که خود ميزبان دويست اثر تاريخی از دوران ساسانيان بوده است.

استقبال هنردوستان ژاپنی از اين نمايشگاه بسيار خوب بوده است و گفته می شود که مسولان فرهنگی چين نيز تمايل خود را برای برگزاری نمايشگاهی مشابه اعلام کرده اند. سازمان دهی اين نمايشگاه را بنگاه "آساهی" و شرکت فيلم سازی "توای" انجام داده اند. حمايت مالی از آن نيز بر عهده انتشارات "دای نيپون" و بيمه همگانی "نيس ای" بوده و به گفته محمد رضا کارگر رييس موزه ملی ايران، ژاپنی ها علاوه بر قبول اين مخارج، مبلغ سيصد هزار دلار نيز به ايران پرداخت کرده اند. آقای کارگر در مقدمه ای که به منظور معرفی اين نمايشگاه نوشته است هدف از برگزاری آن را ايجاد بستری مناسب برای مطالعه و بازشناسی فرهنگ و تمدن ايرانی دانسته و اضافه کرده است که برای رسيدن به اين هدف، کارشناسان ايرانی و ژاپنی با نهايت دقت به گزينش آثار ارايه شده پرداخته اند.

کاتالوگ اين نمايشگاه در ۱۹۴ صفحه و با کيفيتی در خور توجه به چاپ رسيده است و تنی چند از ايران شناسان مشهور ژاپنی مقالات خود را در آن انتشار داده اند. "تاداهيکو اوتسو" از بنياد فرهنگی خاورميانه ژاپن و دانشگاه "چيکوشی" در نوشتاری با نام «جاده ابريشم، پيوندی ميان ژاپن و ايران» گوشه هايی از تاثير تمدن ايران باستان را بر فرهنگ و هنر ژاپن بازگو می کند. برای نمونه از تجلی هنر آبگينه ساسانی در ظروف شيشه ای نگهداری شده در موزه "شوسویين" در شهر "نارا" سخن به ميان می آورد و به ريشه يابی مراسم جشن روز "اوبون" در سنت "چهارشنبه سوری" می پردازد. جشنی که از تعطيلات مهم کشور ژاپن است و برای آمرزش ارواح نياکان برگزار می شود.

اما طرفه اينکه اين نمايشگاه نيز همچون بسياری از تلاش های ديگری که به قصد معرفی فرهنگ و تمدن کشور ايران انجام می شود، حاوی نکته ای است که رنجش ايرانيان را به دنبال خواهد داشت. در نقشه های اصلی کاتالوگ اين نمايشگاه که به زبان ژاپنی انتشار يافته، عنوان "عربی" نيز به دنبال نام "خليج فارس" در داخل پرانتز آورده شده و اين برای رويدادی که قرار بوده است تا مردم ژاپن را با تاريخ ديرينه و شکوه پرشيا آشنا کند، مايه تعجب است.