رضا عليجاني: گام بعدي روشنفكري ديني مشخص كردن نسبت آن با اسلام متن و نه اسلام روحانيت است، ايلنا

تهران- خبرگزاري كار ايران

يك فعال ملي مذهبي گفت: گام بعدي روشنفكري ديني تعيين مصداق تاريخي بازگشت به قرآن نيست بلكه روشنفكري ديني بايد نسبت خود را با اسلام متن و نه اسلام روحانيت مشخص كند.

به گزارش خبرنگار "ايلنا"، رضا عليجاني كه در مراسم شب احياي بيست ‌‏و سوم ماه مبارك رمضان در حسينيه ارشاد سخن مي‌‏گفت، با بيان اينكه از درون يكتاپرستي است كه دموكراسي متولد مي‌‏شود، تصريح كرد: در نگاه يكتاپرستي همه انسان‌‏ها با يكديگر برابرند يعني نگاه سلسله مراتبي و عمودي به انسان‌‏ها به نگاه افقي تبديل مي‌‏شود، به اين معنا كه ديگر بحث سفيد و سياه و عرب و عجم مطرح نيست، اين موضوع را نه از موضع مذهبي بلكه از موضع پژوهشگرانه مي‌‏گويم.
وي با بيان اينكه برخي معتقدند متون مقدس بين انسان و زن و مرد تفاوت مي‌‏گذارد، گفت: قرآن امت مسلمان را امت برتر مي‌‏داند اما ارجح نمي‌‏داند كه به اعتقاد بنده نيز صداي برتر در بين انسان‌‏ها وجود ندارد.
عليجاني، گام روشنفكري بعد از سيد جمال و بازرگان را گام بازگشت به قرآن توصيف كرد و اظهار داشت: اين امر مي‌‏تواند پشتوانه‌‏اي براي پژوهشگران ديني قرار دهد كه با متوليان اين موضع سنتي به صورت صريح مواجه شويم كه به اعتقاد بنده گام بعدي روشنفكري ديني در دوران معاصر اين است كه روشنفكري بايد نسبت خود را با اسلام متن و نه اسلام روحانيت مشخص كند.
اين پژوهشگر دين ادامه داد: تصويري كه از جهان در متن مقدس وجود دارد منطبق با دانش زمانه است، به اين معنا كه نگاه عمودي به جهان در آن منعكس است.
اين فعال ملي ـ مذهبي در ادامه با اشاره به بحث برده‌‏داري كه از بدو اسلام نيز مطرح بود، گفت: در مورد برده‌‏داري بايد گفت كه اين موضوع در پيش از اسلام نيز وجود داشت، شهيد مطهري نيز با نقد مستند اعلام كرد كه اسلام در واقع برده‌‏داري را به لحاظ مناسبات زماني تحمل كرد، بنابر اين اين بحث‌‏ها را اسلام با خود نياورد بلكه پيش از اسلام نيز برده‌‏داري وجود داشت.
عليجاني مشكل روشنفكران ديني معاصر را نوع نگاه آنان به درون متن اسلام دانست و گفت: به اعتقاد بنده گام بعدي نوانديشي مذهبي بايد مواجهه تمام عيار نه گزينشي با تمام متن باشد، با اين روش و نگاه است كه روشنفكران مذهبي مي‌‏توانند از اين گام موفق بيرون آيند.
اين فعال ملي ـ مذهبي اظهار داشت: مفاهيمي كه در سامانه علمي آن دوران بيان شد، يكسان است. مثل اين گفته كه "قدرت خدا از شما ستمگران بيشتر است"، "خدا مهربان است"، "خدا رحيم است" و گفته‌‏هايي از اين قبيل. امروز نيز اين مفاهيم با مثال‌‏هاي علمي ديگري بيان مي‌‏شود. اين مفاهيم انسان را سرشت خود برمي‌‏گرداند و مطلق بودن انسان را زير سوال مي‌‏برد.
عليجاني با اشاره به نوع ديدگاهي كه مفاهيم و آموزه‌‏هاي ديني را فرا تاريخي مي‌‏داند، گفت: در مقابل اين نوع ديدگاه نوانديشان مذهبي عنوان كرده‌‏اند كه فرهنگ و دانش زمانه در متن مقدس منعكس است، بنابراين گام بعدي نوانديشي ديني است كه در برابر جريان سنتي و لائيك به صورت روش‌‏مند، پژوهشگرانه و باورپذير مقابله كند. نوانديشان ديني به درستي اين صداي بلند را كه زن و مرد با هم تفاوتي ندارند، منعكس كرده‌‏اند.
وي اضافه كرد: نوانديشي ديني كه مي‌‏خواهد مومنانه بينديشد و به متن وفادار بماند، بايد رويكردهاي استقرايي از متن را مطرح كند. نوانديشي به جاي نگاه اجتهادي كه تاكنون وجه غالب آن بوده است، در گام بعدي بايستي به يك رويكرد تاريخي الهامي يا پارادايمي الهامي روي آورد، يعني بپذيرد كه متون مقدس را در زمانه خود مي‌‏توان قرائت كرد. متون مقدس در زمانه خود پرفرهنگ‌‏ترين، انسان‌‏سازترين و تمدن‌‏سازترين متون بودند اما در زمانه جديد بايد بحث قرائت‌‏هاي مختلف از آن را قبول كرد.
اين پژوهشگر ديني گفت: ما در بستر فرهنگ گذشته رشد مي‌‏كنيم، بي‌‏ريشه نيستيم، به علاوه يك پايه معين را كه پايه اخلاقي و مومنانه به جهان است، به يك مبدأ الهي -كه در هيچ متني نمي‌‏توان آن را مشاهده كرد- متصل ‏كنيم. اين بحث، بحث روشنفكرانه نيست بلكه يك بحث توده‌‏اي (عامه پسند) است.
عليجاني با اعتقاد به اينكه ما از سه صدا و گفتمان تقدير، تفاوت ميان مومن و غيرمومن و تفاوت ميان زن و مرد عبور كرده‌‏ايم، خاطرنشان كرد: مسائلي كه در اين بحث مطرح كردم، بحث‌‏هايي نيست كه بتوان با تكفير و بحث‌‏هاي غوغايي از آن عبور كرد بلكه بايد نسبت به آنها انتقاد كرد، بنده نيز از اين انتقادات استقبال مي‌‏كنم.

وي با اشاره به شب قدر گفت: گفته شده است، شب قدر شبي است كه سرنوشت يك‌‏ساله انسان‌‏ها در يك سال آينده رقم مي‌‏خورد اما بنده معتقدم كه شب قدر شب تقدير نيست بلكه شب توبه و راز و نياز با خداي متعال و شب تصميم‌‏گيري است. شب قدر شبي است كه انسان با خداي خود عهد و پيمان مي‌‏بندد و از اشتباه‌‏ها و خطاهايي كه در قبال مردم و جامعه خود انجام داديم، طلب استغفار مي‌‏كند.
عليجاني در پايان با ذكر نام اكبرگنجي، عبدالفتاح سلطاني و ناصر زرافشان كه در زندان به سر مي‌‏برند، گفت: اينها نيز دوست دارند كه درد و دل‌‏هاي خود را در ميان گذارند. اميدوارم همانطور كه اين فرصت به من داده شد تا در اينجا به درد و دل بپردازم و عقايد خود را مطرح كنم، گنجي، سلطاني، زرافشان و ساير زندانيان سياسي نيز بتوانند از اين فرصت بهره‌‏مند شوند.