سعيد رضوی فقيه: "جنبش دانشجويی" نداريم، ايلنا

- مطالبات دانشجويان بايد صورت‌‏بندی و به برنامه تبديل شود

تهران- خبرگزاری کار ايران

سعيد رضوی فقيه، دبير انجمن‌‏های اسلامی دانشجويان در اروپا و عضو سابق دفتر تحکيم وحدت که در فرانسه ساکن و مشغول تحصيل است، در گفت‌‏وگويی با خبرنگار" ايلنا" به آسيب‌‏شناسی جنبش دانشجويی به‌‏خصوص دفتر تحکيم وحدت پرداخت.

رضوی فقيه اعتقاد دارد که در ايران با «جنبش دانشجويی» روبرو نيستيم و «جريان دانشجويی» موجود بايد با توجه به تجربه فعاليتش در يک دهه گذشته، اهداف خود را بازتعريف و استراتژی‌‏های جديدی طراحی کند. وی مطالعه بيشتر درباره جامعه ايران، شناخت روابط بين‌‏الملل و تاثير معادلات آن بر جامعه ايران را نيز نياز جريان دانشجويی برای پيشبرد اهداف خود می‌‏داند. رضوی فقيه تاکيد می‌‏کند که جنبش دانشجويی در نقطه صفر قرار دارد و بايد همه چيز را از اول شروع کرد.
«جنبش دانشجويی» نداريم
دبير انجمن‌‏های اسلامی دانشجويان در اروپا ابتدا با ارائه تعريفی از جنبش دانشجويی، گفت: نمی‌‏توان به تجمع چند نفر دانشجو «جنبش دانشجويی» گفت. جنبش دانشجويی بايد مطالبات مشخصی داشته باشد و بتواند برای تحقق اين مطالبات، مجموعه‌‏ای از دانشجويان را به عنوان بدنه اجتماعی پشت سر جنبش قرار دهد.
وی افزود: بايد سازمانی برای رهبری جنبش دانشجويی در جهت رسيدن به مطالبات وجود داشته باشد و اين مطالبات در برابر کسانی مطرح شود که مانع تحقق آنها هستند. با توجه به اين تعريف، در ايران با جنبش دانشجويی روبرو نيستيم و بايد بين جامعه دانشجويی, جريانات دانشجويی و جنبش دانشجويی تفاوت قائل شويم.
دفتر تحکيم وحدت دچار ضعف تشکيلاتی است
رضوی فقيه با بيان اينکه عملکرد دفتر تحکيم وحدت در سال‌‏های گذشته بر فضای کنونی دانشگاه‌‏ها و ضعف جنبش دانشجويی تاثيرگذار بوده است، گفت: ما به عنوان دفتر تحکيم وحدت حرف‌‏هايی زديم که نتوانستيم عملی کنيم. مطالباتی مطرح کرديم که نتوانستيم به آنها برسيم و دچار شکست و ناکامی شديم. اين ناکامی‌‏ها باعث شد دانشجويان نسبت به اينکه دفتر تحکيم وحدت بتواند مطالبات آنها را پيگيری و يک جنبش را که استمرار و تداوم داشته باشد، نااميد شده‌‏اند. نقدی که دفتر تحکيم به دولت اصلاحات داشت، اين بود که نمی‌‏تواند اهداف و شعارهايش را محقق کند و حالا نوک پيکان اين نقد به سمت خود آنهاست. آنهايی که بيرون نشسته‌‏اند، می‌‏گويند دفتر تحکيم وحدت تبديل به ماشين صدور بيانيه و انجام مصاحبه شده است و غير از اينها هيچ کار ديگری از آن برنمی‌‏آيد. اين نااميدی بيرون از جامعه دانشگاهی و همچنين در ميان خود دانشجوها نسبت به دفتر تحکيم وجود دارد.
دبير انجمن‌‏های اسلامی دانشجويان در اروپا در تبيين شرايط فعلی دفتر تحکيم وحدت، گفت: اول اينکه دفتر تحکيم وحدت تشکيلات خود را بازسازی نکرده است و دچار ضعف تشکيلاتی بيشتری نسبت به گذشته است. ارتباط بين دفتر تحکيم و انجمن‌‏های اسلامی به عنوان مولفه‌‏های سازنده اين تشکل ضعيف است و اين ارتباط ارگانيک و تعريف‌‏شده نيست. دفتر تحکيم فعلی کمتر از گذشته توانايی رهبری انجمن‌‏های اسلامی را دارد.
دفتر تحکيم وحدت دچار سردرگمی تئوريک است
رضوی‌‏فقيه افزود: دوم اينکه دفتر تحکيم وحدت دچار سردرگمی تئوريک است و مواضع فکری مشخصی را مشاهده نمی‌‏کنيم. يعنی اينکه جنبش دانشجويی بايد مطالبات خود را مشخص، سپس آنها را دسته‌‏بندی کند و راجع به آن نظريه بسازد و از اين نظريه‌‏ها که کلان هستند، متناسب با واقعيات، برنامه‌‏های عملی و استراتژی بيرون بکشد و برمبنای استراتژی، تاکتيک طراحی کند و بعد اينها به عمليات تبديل می‌‏شوند.
وی تصريح کرد: بچه‌‏های دفتر تحکيم وحدت به دليل فقدان تئوری، تحليل مشخصی از اوضاع ندارند. اينکه بگوييم اوضاع بد است، دموکراسی وجود ندارد، چند تا دانشجو تعليقی وجود دارد و چند تا نشريه در سال گذشته توقيف شده است، تئوری و تحليل نيست بلکه مجموعه‌‏ای از داده‌‏های خبری است که همه آن را دارند.
رضوی‌‏فقيه خاطرنشان کرد: با روشن نبودن تئوری، اعتراض‌‏ها و تجمعات هدف پيدا نمی‌‏کند. به طور مثال در يک اعتراض دانشجويی معلوم نيست که مطالبات صنفی پيگيری می‌‏شود يا از اين مسائل بهره‌‏برداری سياسی می‌‏شود. آيا جنبش دانشجويی به دنبال گسترش دموکراسی در سطح کشور است يا می‌‏خواهد ساختار سياسی را دموکراتيک کند. اينها با هم متفاوتند اما می‌‏توانند با هم همپوشانی داشته باشند. در يک منظومه تئوريک، اينها به خوبی تعريف می‌‏شوند و نسبت‌‏های آنها با هم مشخص می‌‏شود که متاسفانه چنين چيزی مشاهده نمی‌‏شود.
دبير انجمن‌‏های اسلامی دانشجويان در اروپا با اشاره بروز ضعف تئوريک جنبش دانشجويی در عمل، گفت: اهداف کوتاه‌‏مدت و بلندمدت مشخص نيست و جنبش دانشجويی نمی‌‏تواند نسبت خود را با پديده‌‏های اطرافش تعريف کند. جغرافيای مخاطبان ما به عنوان فعالان و رهبران جنبش دانشجويی و حد و مرز آن کجاست؟ آيا دانشجوهای دموکرات بدنه جنبش حساب می‌‏شوند يا دانشجويان مذهبی اين نقش را ايفا می‌‏کنند؟ جنبش چه نسبتی با آنها دارد و اين مطالبات کی و کجا در ذهن ما بروز پيدا کرده است که جنبش دانشجويی آن را مطرح می‌‏کند؟ اينها سوال‌‏های بی‌‏جواب جنبش دانشجويی در حال حاضر است.
رضوی فقيه گفت: اگر ما به عنوان فعالان جنبش دانشجويی می‌‏گوييم که به دنبال آزادی هستيم، بايد مشخص کنيم که فرض مثال آقايان فلان اجازه تدريس در فلان دانشگاه را ندارد يا فلان نويسنده کتابش از ارشاد مجوز چاپ نگرفته است و اينها نقض آزادی بيان و آزادی آکادميک است و ما به دنبال مطالبه چنين آزادی‌‏هايی هستيم. وقتی به طور مبهم و صرفا شعاری می‌‏گوييم، «آزادی»، می‌‏خواهيم معلوم نيست چه نوعی و تا چه حدی از آزادی را در شرايط فعلی که قابل دسترس باشد، مد نظر داريم.
مطالبات دانشجويان بايد صورت‌‏بندی و به برنامه تبديل شود
وی افزود: اگر می‌‏خواهيم جنبش دانشجويی داشته باشيم، بايد مطالبات اکثر دانشجويان را پيدا کنيم، آنها را صورت‌‏بندی کنيم و سپس در قالب برنامه‌‏های ايجابی يا سلبی و اعتراضی مطرح کنيم. برای مثال اگر خودمان برنامه‌‏ای برای ارزان کردن ارزاق عمومی نداريم ولی به افزايش قيمت ارزاق عمومی اعتراض کنيم و جواب بگيريم، يا به ما می‌‏گويند وضع همين است و توانايی اقتصادی ما بيشتر نيست يا می‌‏گويند برنامه‌‏هايی برای چند وقت آينده وجود دارد تا قيمت‌‏ها را کاهش دهيم اما در صورت پيگيری منظم مطالبات صورت‌‏بندی‌‏شده در قالب برنامه‌‏ها و شعارهای مشخص، می‌‏توانيم از جنبش دانشجويی صحبت کنيم.
رضوی‌‏فقيه در پاسخ به سوالی مبنی بر اينکه آيا تاکيد بر کار نظری و تئوريک باعث تضعيف عمل‌‏گرايی جنبش دانشجويی نمی‌‏شود،گفت: من نمی‌‏گويم جنبش دانشجويی نبايد کار سياسی بکند يا فعالان سياسی بايد سياست را تعطيل کنند بلکه می‌‏گويم بدون داشتن يک حد مشخصی از تئوری و پشتوانه فکری، کار سياسی به روزمرگی می‌‏افتد.
وی تصريح کرد: جنبش دانشجويی بايد فعاليتش را پروژه‌‏ای تعريف کند و آن پروژه بر مبنای حداقل مطالعات علمی راجع جامعه ايران و نسبت آن با جامعه جهانی باشد. متاسفانه نه‌‏تنها در حوزه جنبش دانشجويی بلکه در ساير حوزه‌‏ها تحليل‌‏ها از شرايط کشور در يک حوزه بسته ملی صورت می‌‏گيرد و از اينکه ايران در خاورميانه و خاورميانه در آسيا و آسيا قسمتی از جهان است و معادلات سياسی و اقتصادی و اجتماعی ايران با مسائل سياسی و اقتصادی و اجتماعی جهان پيوند خورده است، غفلت می‌‏شود. چگونه می‌‏توانيم در صورتی که امنيت ملی يا تماميت ارضی ما توسط برخی سلطه‌‏گران جهانی در خطر باشد، بدون توجه به اين مولفه‌‏ها معادلات داخلی کشور را حل کنيم.
جنبش دانشجويی مواضع خود را در قبال مسائل بين‌‏المللی مشخص کند
رضوی فقيه با بيان اينکه جنبش دانشجويی بايد مواضع خود را در قبال مسائل بين‌‏المللی مشخص کند، ‌‏گفت: اگر حاکميت ملی و مستقلی نداشته باشيم، دموکراسی چه معنايی خواهد داشت؟ البته می‌‏توانيم خيلی ساده‌‏انديش باشيم و بگوييم در صورت تهاجم نظامی خارجی اوضاع بهبود پيدا می‌‏کند ولی اين راه حل با واقعيت‌‏های دنيای ما سازگار نيست و دموکراسی از اين طريق به هيچ کشوری صادر نشده است.
وی افزود: اوضاع کشورهايی که به اسم دموکراسی فتح شدند، به مراتب بدتر از دورانی است که در آنها ديکتاتورها حکومت می‌‏کردند. البته يک نکته مهم اين است که هنگام مطالعه در يک فضای ذهنی صرف، مشغول روياپردازی نشويم. زمانی ما در جنبش دانشجويی خودمان را مشغول اسم‌‏ها و ايسم‌‏ها کرده بوديم که يکی از آن اسم‌‏ها «اصقلاب» به معنای «اصلاحات انقلابی» بود و فکر می‌‏کرديم راه حل را پيدا کرده‌‏ايم اما اين اصطلاح بايد اتفاق می‌‏افتاد تا اين اسم فايده‌‏ای داشته باشد. اگر شما اصلاحات را در کشور انجام بدهيد اما اسمش را اصلاحات نگذاريد و چيز ديگری بگذاريد، مهم نيست. مهم اين است که اتفاقی در جامعه بيفتد و تاثيرات عينی و ملموس مثبت داشته باشد. برای چنين اتفاقی در عين حال که عناصر خودآگاه، تلاشگر و مختار تاثير دارند، بايد حداقلی از پشتوانه مردمی برای خود داشته باشد تا در شرايط عينی جامعه تغيير ايجاد کند. از طرف ديگر بايد سعی کنيم از ساده‌‏انديشی ژورناليستی فاصله بگيريم و اولويت‌‏های واقعی را تشخيص دهيم.
جامعه فعلی ايران بيش از آزادی به آگاهی و اخلاق نيازمند است
دبير انجمن‌‏های اسلامی دانشجويان در اروپا گفت: به نظرم جامعه فعلی ايران بيش از آزادی به آگاهی و اخلاق نيازمند است و اين حکم هم شامل جنبش دانشجويی و هم نخبگان سياسی و هم توده مردم می‌‏شود. بايد پرسيد چه مقدار از نخبگان سياسی و فعالان جنبش دانشجويی که خودشان را توزيع‌‏کننده کالای روشنفکری در جامعه ايرانی می‌‏دانند، در زمينه‌‏هايی مثل رعايت حقوق ديگران و تمايل برای گفت‌‏وگو کردن به قصد حل مشکلات به جای اعمال خشونت را ترويج کرده‌‏اند و درباره آن نظريه ساخته‌‏اند.
رضوی فقيه، وضعيت کار گروهی در جنبش دانشجويی را ضعيف ارزيابی کرد و گفت: يکی از مهمترين مشکلات جنبش دانشجويی و حتی فراتر از آن، تشکيلات‌‏گريزی و انضباط‌‏گريزی است و حتی نخبگان ما هم اهل کار تشکيلاتی نيستند. مثلا می‌‏بينيد يک فرد از شورای مرکزی يک گروه به شورای مرکزی گروه ديگری منتقل می‌‏شود بدون آنکه مشخص شود طبق چه مکانيزمی اين اتفاق افتاده است.
وی ادامه داد: در نظام‌‏های حزبی پيشرفته دنيا، انتقال از يک حزب به حزب ديگر اتفاق می‌‏افتد ولی مکانيزم مشخصی دارد. به طور مثال فردی در يک فرايند نسبت به مبانی فکری حزب خود بی‌‏اعتماد می‌‏شود و پس از يک دوره فترت، به نتايج جديدی می‌‏رسد و به حزب ديگری می‌‏پيوند يا از طريق مذاکره فردی به حزب جديد می‌‏پيوند که آن هم اتفاق نادری است اما در ايران به قاعده تبديل شده است که افراد در طی چند سال، چند بار از شورای مرکزی يک حزب به شورای مرکزی حزب ديگری منتقل شوند. اين اتفاق به اين دليل رخ می‌‏دهد که ما وقتی در يک جا به نقطه اوج نمی‌‏رسيم، سريع جای خودمان را عوض می‌‏کنيم و عضو حزب ديگری می‌‏شويم و شانس خودمان را آنجا امتحان می‌‏کنيم. با توجه به مباحث قبلی، يکی از کارهايی که می‌‏توانيم انجام بدهيم، همين مطالعه تشکيلات‌‏گريزی ايرانيان است.
هر کس جلوی در خانه‌‏اش را جارو کند
رضوی فقيه درباره راه‌‏حل مشکلات فکری و عملی جنبش دانشجويی گفت: در دوره هشت سال اصلاحات، دانشجوها با هم يا تک تک روزنامه و کتاب می‌‏خواندند اما فرهنگ مطالعه و پژوهش عميق بايد در ميان دانشجويان نهادينه شود. وقتی يک مفهوم کليدی مثل اصلاحات را به عنوان فرايندی برای اصلاح ساختار و رفتار سياسی در کشور به کار می‌‏بريم، حداقل يک کتاب خوب درباره آن بخوانيم. البته با خواندن يک کتاب نبايد کتاب‌‏زده بشويم و بگوييم فلانی گفته استبداد در ايران اساسا ريشه در وضعيت اقليمی و آب و هوايی دارد پس چرا برای دموکراسی مبارزه کنيم؟ مطالعات بايد به صورت جدی مبتنی بر داشتن يک پرسش و مجهول و تلاش برای يافتن پاسخ آن پرسش باشد.
وی افزود: دوم اينکه کارهای تشکيلاتی کوچک را در دانشگاه‌‏ها فعال کنيم. در دانشگاه ميان دوستان و افراد دور و بر خودمان کارگروه‌‏های فکری و عملی کوچک و منظمی را تشکيل بدهيم. وقتی در خوابگاه هستيم يا می‌‏خواهيم به کوهنوردی و تفريح برويم، يک مساله را انتخاب کنيم و بر سر آن بحث کنيم و از نظرات هم مطلع شويم، به شرط آنکه با خواندن يک کتاب دچار احساس همه‌‏چيزدانی نشويم و سوال‌‏های خودمان را با اهل نظر هم مطرح کنيم و مساله‌‏های دسته جمعی و گروهی را در اولويت قرار دهيم.
دبير انجمن‌‏های اسلامی دانشجويان در اروپا ادامه داد: از اين هسته‌‏های اوليه دانشجويی ممکن است يک تشکيلات و جنبش قوی بيرون بيايد که مبتنی بر يک پيشينه مشترک فکری است اما مطلب مهمتر آن است که مشخص کنيم اهداف و مطالبات قابل‌‏دسترس ما چيست و آن هسته مطالعاتی دچار اين توهم نشود که چون به يک نتايجی راجع به توسعه يا موانع توسعه در ايران رسيده است، رسالت تاريخی دارد که همه اين موانع را ظرف چند سال در کشور برطرف کند.
رضوی فقيه افزود: سوم اينکه سعی کنيم برنامه‌‏هايمان را با توجه به توانايی‌‏ها و بضاعت اندک يک جنبش دانشجويی برنامه‌‏ريزی کنيم. اين نکته از ضرورت‌‏های کار در دنيای جديد است که هر کس بايد جلوی در خانه خودش را جارو کند و قرار نيست هر کسی تلاش کند شهردار بشود و دستور بدهد تا رفتگرهايش شهر را جارو کنند. نيت بسياری از ما در جنبش دانشجويی اين بود که اول بايد شهرداری را تصرف کنيم و بعد يک سيستم گسترده برای رفت و روب شهر طراحی کنيم، در حالی که درست اين است که اول ياد بگيريم جلوی خانه خودمان را جارو کنيم و بعد از اينکه اهل يک کوچه جلوی در خانه خودشان را جارو کردند، بيايند کوچه را جارو کنند و اگر اهل کوچه‌‏های ديگر همين طور عمل کنند، آن‌‏گاه شهر پاکيزه می‌‏شود.
وی تصريح کرد: چهارم اينکه جنبش دانشجويی مطالبات و نيازهای واقعی مردم را شناسايی و پيگيری کنند و برای پيگيری خيلی از اين مطالبات نيازی نيست که در وهله اول جنبش دانشجويی با بدنه حاکميت برخورد داشته باشد. چه اشکالی دارد که بخشی از فعالان جنبش دانشجويی کشور راجع به مسائلی مثل آلودگی هوا، دختران فراری و اعتياد مطالعه کنند، اطلاعات را جمع‌‏آوری و درباره آن موضوع در جامعه دغدغه و حساسيت ايجاد کنند.
رضوی فقيه گفت: معتقدم در عين اينکه در حوزه سياسی برنامه‌‏ريزی و فعاليت می‌‏کنيم و حرف می‌‏زنيم، بايد در يک حوزه مخصوص به خودمان هم فعاليت کنيم اما مواظب باشيم ارتباط منطقی اين دو حوزه را حفظ کنيم. به طور مثال اگر قرار است در حوزه کوچک خودمان مطالبات زنان را شناسايی و پيگيری کنيم، نياييم با يک جهش توجيه‌‏نشده خواهان سکولار شدن حکومت شويم.
وی افزود: معتقدم جنبش زنان و پيگيری مطالبات آن ارتباط زيادی به پيگيری مطالبه سکولار شدن جامعه ندارد البته اشکالی ندارد اگر جايی که به دنبال مطالبات اجتماعی هستيم و به سد سياست و سياستمداران برخورد کرديم، می‌‏توان گفت که برای رسيدن به اهداف و مطالبات مشروع اجتماعی خودمان خواهان برخورد با اين قسمت از ساختار سياسی هستيم.
رضوی فقيه گفت: سال گذشته در فرانسه يک جنبش دانشجويی قوی، گسترده و منضبط در اعتراض به يک بند از قانون جديد کار در فرانسه به وجود آمد و اعتراض‌‏های اين جنبش علاوه بر وزير کار به طور غيرمستقيم متوجه رييس‌‏جمهور و نخست وزير نيز شد و نخست‌‏وزير فرانسه را در شرايطی قرار داد که قيد کانديداتوری برای انتخابات رياست‌‏جمهوری آينده را زد و در نهايت جنبش دانشجويی موفق شد و دولت قانونش را پس گرفت.

وی ادامه داد: اين يک نمونه از جنبش دانشجويی است که روی يک مطالبه جدی و مشروع اجتماعی می‌‏ايستد و نتيجه می‌‏گيرد اما مطالبه جنبش دانشجويی ما تغيير ساختار سياسی است در حالی که اگر يک جنبش دانشجويی بتواند مطالبات و امتيازات اجتماعی بگيرد و دولت را به تدريج در محدوده کوچکی محصور کند، نيازی به تغيير در ساختار سياسی نيست زيرا حکومت مطلوب يعنی يک دولت کوچک که امتيازات اجتماعی و مدنی مردم را به آنها واگذار کرده است و اين همان استراتژی «هر کس جلوی در خانه‌‏اش را جارو کند»، است.
رضوی فقيه در پايان با تاکيد بر اينکه از نظر وی جنبش دانشجويی در يک نقطه صفر قرار دارد و همه چيز را بايد از اول شروع کند، گفت: فکر می‌‏کنم دانشجويان بايد از طريق هسته‌‏های کوچک ابتدا روح دانشکده و سپس روح دانشگاه را فتح کنند و بعد برای فعاليت وارد جامعه شوند.