دیدگاه قرآن از تورات است
در ارزیابی متن قرآن و ریشه یابی آن، بسیاری از پژوهش ها به منشا توراتی میرسد. به بیان دیگر ما درمی یابیم که نگاه به جهان و هستی قرآن از قبایل قریش نیست بلکه از تورات و نمادهای فرهنگی یهود می باشد. قرآن خبرهایی را نقل می کند که پیش از آن در ذهنیت توراتی و تلمودی متولد شده یا در رابطه با زندگی یهود و اعتقادهای دینی یهودیان است و قرآن انتقال دهنده این بار سمبولیک و فرهنگی و دینی به عربها میباشد. شواهد متعدد زیر بیانگر این واقعیت است.

سوره مکی «لیل» بیانگر گفتار کسی است که قسم به شب تار و روز روشن میخورد و قسم به مخلوقات می خورد که همه را از جنس نر و ماده بیافرید.(قرآن ترجمه قمشه ای برگ ۷۶۳). بلاشر می نویسد نر همان آدم و ماده همان، حوا میباشد. باید آشکارا بیان کرد نویسنده قرآن این سوره را از تورات، کتاب آفرینش اقتباس کرده است. «و خدا انسان را آفرید. او انسانها به نر و ماده آفرید»(تورات کتاب آفرینش، ۲۷). این داستان قرآنی از تورات اقتباس کرده است همانگونه که بسیاری دیگر از طرز بیان و عقاید در قرآن از الگوی توراتی می آید. داستان خلقت جهان و داستان آدم و حوا از منشا توراتی بوده(کتاب آفرینش در تورات ۲۶ تا ۲۹)، قرآن همان گفتار تورات را تکرار میکند. روایت تورات در باره نوح و ابراهیم، در قرآن اقتباس شده است و علیرغم برخی تغییرهای کوچک، ساختار و مقام ارزشی این اسطوره ها از فرهنگ توراتی سرچشمه گرفته است.

سوره مکی «تین» می گوید:«قسم به تین (انجیر) و زیتون و قسم به طور سینا و قسم به این سرزمین امین».(آیه ۱ تا ۳). چند نکته مهم در باره این آیه: بنابر گفته مورخان و متخصصان درخت انجیر بطور تاریخی متعلق به مناطق زاگرس، سوریه، و یا طبق نظر «آلفونس دو کاندول» در کتاب «منشا گیاهان»(پاریس ۱۸۸۶)، درخت انجیر متعلق به سوریه، پارس، آسای صغیر، یونان، فلسطین و مصر بوده است. برخی از تاریخدانان مانند «آر. پی. لیر» می نویسد در مکه و اطراف آن درختان انجیر و انار وجود نداشت.(اطلس تاریخی تورات، انتشار ۱۹۳۷). برعکس در سرزمین یهودیان یا در خاطره و آرزوهای آنان و همچنین در تورات، در توصیف «سرزمین موعود» درخت انجیر بارها یادآوری می شود زیرا خوشبختی بدون انجیر میسر نیست. درخت زیتون نیز برای یهودیان همیشه عزیز بوده است و جزو درختان سرزمین موعود بشمار می آید و نشانه رحمت یهوه می باشد و در تورات بارها این مطلب تکرار می شود. افزون بر آن قسم به سرزمین «امین» نه مکه که فاقد امنیت بود و در آن یکتاپرستی وجود نداشت، بلکه اورشلیم می باشد. بالاخره کوه سینا یا طور سینا نام کوهی در شبه جزیره سینا است. در روایت دینی یهود، بنی اسرائیل سه ماه پس از ترک مصر در این کوه مستقر شد، یهوه در همین کوه دین را به موسی وحی کرد و دین موسی در این مکان به یهودیان اعلام شد. وحی یهوه در درخت زیتون به وسیله آتش بر موسی تجلی کرد.(به تورات خروج ۱: ۱۶تا ۱۹ رجوع شود.) در قرآن به این کوه سوگند یاد می شود و در سوره «بقره» بطور مکرر از دین موسی و ضرورت ستایش دین تورات می آید و به «طور سینا» سوگند خورده می شود.(آیه های ۹۱، ۹۲،۹۳). در حقیقت میتولوژی و اعتقاد یهود به قرآن انتقال پیداکرده است.

سوره «الزلزال» از زلزله زمین می گوید و آن هنگام که «روز محشر» است و «در آن روز قیامت مردم از قبرها پراکنده بیرون آیند تا اعمال خود را ببینند»(آیه ۶). در سوره «الانفطار» می آید:«و هنگامیکه خلایق از قبرها برانگیخته شوند»(آیه ۲). پرسش اینجاست که منشا این گفته در کجاست؟
منشا این آیه های قرآنی در کتاب یهود است. در تورات می آید: آری شکافها بازخواهند شد، بنیادهای زمین تکان خواهند خورد، زمین منفجر خواهد شد و زمین به زلزله خواهد نشست(در بخش ایزائی فصل ۱۴، ۱۸-۲۰ و نیز بخش ژرمی ۳۰، ۲۳). در باره صحنه هولناک روز آخرت، تورات بروشنی چنین می گوید: «مردگان دوباره زنده می شوند، جسدهایشان دوباره قیام می کنند. بیدار شوید و ستایش کنید...آتشی که برای دشمنان آماده شده آنها را خواهد بلعید. یهوه بما صلح بخشا، زیرا که تو آنگونه که اعمال ما می طلبد قضاوت می کنی»(تورات فصل ۱۶، بخش ۱۹).

البته به نظر برخی پژوهشگران قیامت دارای منشا زرتشتی می باشد که به دین یهود انتقال یافته است. ولی به احتمال بسیار قوی قرآن این عقیده را از تورات گرفته است. تورات می گوید «گفتار انسانهای معتدل در ترازوی سنجش قرار خواهند گرفت»(کتاب ۱۱ ) و تورات بارها می گوید کتاب اعمال شما نوشته شده است و مورد بازخواست قرار می گیرید. قرآن در آیه های متعدد یادآور دوزخ شده و آدمیان را تهدید به جهنم می کند و به همین خاطردر قران می آید که از الله بترسید، نماز گذارید، زکات بدهید، به بینوایان و یتیمان کمک کنید. این اقدامات تنبهی و تهدیدی افراد، یادآوری حضور در روز قیامت است. برای محققان زکات نوعی مالیات بشمار می آید و قرآن پیوسته نیایش الله را با دادن زکات توام میکند و آنرا وظیفه مومن می داند. این مالیات ها برای حاکمان و خلفا محل درآمد برای این جهان و وسیله مهمی برای کنترل رفتار اجتماعی و روانی افراد مومن بشمار می آید.

به نزدیکی دیگر قرآن به تورات توجه کنید. واژه روح در قرآن، از منشا واژه عبری «روح» که در دوحالت هم واژه روح(רוח) و هم واژه نفیش (נפשׁ) وجود دارد، می باشد. واژه نفیش به واژه‌های نَفس بمعنای «خود» و نیز نَفَس به معنی «دم و بازدم» بسیار نزدیک است. موسی روح نیست و به پیروی آن، محمد روح نیست. در قرآن، زبان تبلیغ یهودی غلبه دارد و واژه «پیرو» یهوه، «رسول» ترجمه شده است و این واژه همیشه برابر یک فرد انسانی است. روح هرگز پیرو نمی باشد و فقط موجودات انسانی پیرو می گردند. هرگز نمی گویند که روح رسول است. رسول موقت است، پیامی می آورد و پایان می پذیرد. در دین یهود، موسی رسول است که پیام یهوه را انتقال می دهد. یهوه نویسنده تورات است، همانگونه که در قران پیام، پیام الهی است. موسی به کوه سینا می رود، او نه شاعر است، نه جن است و نه خداست، او به خدای واحد یعنی یهوه معتقد است. در تورات در فصل «سفر» می آید: «یهوه به موسی می گوید بنویس این کلمات را برای خودت»، و او روی لوح، ده فرمان را می نویسد.(فصل سفر ۱-۲، ۴-۷، ۲۷-۲۸). محمد به کوه حرا می رود و الله بر او ظاهر می شود و می گوید: «بخوان بنام پروردگارت».(سوره العلق). محمد رسولی است که پیام خدای واحد را به خلق انتقال می دهد و پیام او همان پیام تورات است، او دین موسی را به عربها توضیح می دهد. موسی در برابر مخالفان و ناباوران دعوت به تسلیم در برابر یهوه می کند، تهدید به مجازات ناباوران می کند و اعلام می کند که او در ادامه نوح و ابراهیم می باشد. در قرآن محمد نیز پیام آور پیامبران ابراهیمی و موسی است و برای او موسی ادامه دهنده سنت خداوند می باشد. یکبار دیگر در اینجا ما شاهد انتقال اسطوره یهود به قرآن هستیم.

در باره خلقت نظر دو دین چیست؟ بینش قرآن متکی بر بینش تورات است. قرآن درک خود را از فرهنگ یونان و ادیان آسیایی نمی آورد بلکه تکرار کننده الگوی تورات است. در سوره مکی «نحل» می آید:خدا آسمانها و زمین را آفرید، خدا انسان را از آب نطفه بی قدر و ضعیف بیافرید(آیه ۴)، چهارپایان را آفرید، آب را از آسمان فرو فرستاد(آیه ۹)، شب و روز و خورشید و ماه را برای زندگی مسخر ساخت، او دریا را برای شما مسخر کرد، کوههای بزرگ را در زمین بنهاد تا از حیرانی برهید و نهرها را در زمین جاری کرد، ستارگان را مقرر داشت پس ایمان بیاورید و راه ابراهیم خلیل در پی گیرید. خدا حیوانات را به تسلط انسان درآورد. یهودیانی که مقررات را انجام ندادند، راه اختلاف را پیمودند، خدا در روز قیامت در باره آنها حکم خواهد کرد.(آیه های سوره نحل). آیات گوناگونی در قرآن وجود دارند که اشاره به خلقت شش‌روزه جهان دارند. «إِنَّ رَبَّکُمُ اللهُ الَّذی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فی‏ سِتَّةِ أَیَّامٍ»، پروردگار شما، خداوندى است که آسمان‌ها و زمین را در شش روز آفرید.(اعراف ۵۴). در باره حوا قرآن دو نظریه مطرح می کند: الف) از دنده‏هاى پهلوى آدم، ب) از باقی‌مانده گل آدم. نویسنده قرآن در ساختار جمله خود زاویه تورات را بازتاب می دهد. هر چند تفاوتهای کوچکی در روایت خلقت و افسانه سازی دو دین وجود دارد ولی بطرز شگفت انگیزی دیدگاه اسلام نزدیک به درک یهودیت است.

حال به الگوی توراتی توجه کنید. در دین یهوه، خداوند آدم را از خاک زمین بوجود آورد و در بینی وی روح حیات دمید و آن آدم را که سرشته بود در آنجا گذاشت و خداوند درخت زیبا و خوش خوراک را از زمین رویانید و نهری از عدن بیرون آمد تا باغ را سیراب کند. و خداوند گفت : خوب نیست آدم تنها باشد پس برایش معاون موافق وی بسازم. خداوند خواب گران بر آدم مستولی گردانید تا به خواب رفت و یکی از دنده هایش را گرفت و گوشت در جایش پر کرد و از آن دنده زنی بنا کرد و وی را به نزد آدم آورد و آدم گفت: همانا این است استخوانی از استخوانهایم و گوشتی از گوشتم، از این سبب نساء نامیده شد چون از انسان گرفته شده است.(از تورات سفر پیدایش، چاپ لندن ، ۱۸۹۴ ، باب دوم و سوم ). افزون بر آن، تورات، ماجرای خلقت عالم در شش روز و با تفکیک روزها بطور مفصل بیان کرده است. در ابتدا، خداوند آسمان و زمین را آفرید «چون» زمین تُهی و خالی از هرگونه موجود زنده و تاریک بود و تاریکی روی آب ها را پوشانده بود، روح خدا سطح آب ها را فراگرفت. خدا گفت: روشنایی بشود، روشنایی شد. خدا روشنایی را دید که نیکوست، روشنایی را از تاریکی جدا ساخت و خدا روشنایی را روز و تاریکی را شب نامید. پس از خلقت آسمان، زمین و دریا، ماه و ستارگان، پرندگان و ماهیان، بالاخره حیوان و انسان آفریده میشوند و روز هفتم خدا به استراحت می پردازد. در تورات آمده که یهوه در روز ششم انسان را خلق کرد. خدا فرمود: زمین، انواع جانوران و حیوانات اهلی و وحشی و خزندگان را به وجود آوَرَد و چنین شد. سرانجام خدا فرمود: انسان را شبیه خود بسازیم. تا بر حیوانات، زمین و ماهیان دریا و پرندگان آسمان فرمانروایی کند. پس خدا انسان را شبیه خود آفرید. او انسان را زن و مرد خلق کرد و ایشان را برکت داده فرمود: بارور و زیاد شوید، زمین را پُر سازید، بر آن تسلط یابید، و بر ماهیان دریا و پرندگان آسمان و همه حیوانات فرمانروایی کنید.

داستان آفرینش در دین یهود نه ناشی از عناصر طبیعی بلکه ناشی از اراده خداست. این گونه دین گرایی همان ساختار اساسی است که در قرآن بازتاب پیدا می کند. نیروی فرا طبیعی، نیروی ازلی است که همه هستی را شکل داده است و در نتیجه طبیعت را ممکن ساخته است. انتقال تصاویر و اسطوره ها و داستانها و مقوله های گوناگون از تورات به قرآن اتفاقی نیست. این امر هیچ ربطی به تسلسل دین ابراهیمی ندارد و تمام ادعای مسلمانان در این زمینه فاقد یک ارزیابی درست و علمی است. اینان بر اساس اعتقاد دینی و توهم ها و خرافات دینی اینگونه تبلیغ می کنند، حال آنکه این گفتار فاقد پایه علمی و تاریخی است.

قرآن، فلسفه یونان و دین یهود
از نگاه فلسفی برای پرسش های هستی شناسانه به طبیعت و عقل رجوع می کنیم، با اندیشه انسانی در جستجوی شناخت هستیم و با انسان گفتگو می کنیم. حال آنکه از نظر دین، رجوع اصلی به قدرت فرای طبیعت است و مرکز دانش خدا می باشد، که نیروی ازلی است. انسان هیچ نمی داند و تابع تقدیر و لطف خدایی است که قدرتمند و مهربان است. فلسفه به عقل تکیه می کند و دین به ایمان بستگی دارد.

با توجه به نزدیکی ها ارگانیک قران و تورات و وامگیری های ساختاری قرآن از تورات، بیافزاییم که تورات راه فلسفه نیست و قرآن ادامه همان سنت تورات بوده و مخالف تفسیر طبیعت گرایانه جهان است. نخست بگوئیم که اساطیر ابتدایی در نزد همه اقوام بدوی و تمدن‌های باستانی وجود داشته است و در پاسخ به کنجکاوی بشر درباره ی منشا رویدادها و بر اساس قوه ی تخیل آدمی شکل گرفته است. در اسطوره‌ها خدایان نقش اصلی را دارند و در آن‌ها آغاز آفرینش و منشأ آن، نیروهای اسرار آمیز و مؤثر در زندگی انسان، تبیین می‌شود. میتولوژی با فلسفه وارد دیالوگ می گردد و فلسفه، پویش در طبیعت را آغاز می کند. نخستین فلاسفه یونان را «طبیعت گرایان» می‌دانند، زیرا آنها بیش ازهمه به طبیعت و رویدادهای طبیعی توجه داشته‌اند. با این درک، فلسفه خود را از باورهای مذهبی رها ساخت. بنابراین می‌توان گفت که فلاسفه طبیعت گرا نخستین گام را در راه تفکر علمی برداشتند. آناکسیماندر برای نخستین بار در ایونیا و یونان، اندیشه‌های فلسفی خود را در نوشته ای بنام «در باره طبیعت» تهیه نمود. آناکسیماندر برآن بود که زندگی از دریا ناشی شده‌است، و جانداران از رطوبت پدید آمده‌اند، و انسان در آغاز ماهی بوده‌است.

«تالس» سرآغاز را آب می‌دانست. «اناکسمینس» هوا را مقدم بر آب می‌دانست. «هراکلیتوس» آتش را منشا می دانست. «امپدکلس» به چهار عنصر معتقد بود و خاک، هوا، آب و آتش را جواهر ازلی می‌دانست. با توجه به مبانی فلسفی که از این فیلسوفان بازگو شده است می‌توان گفت که آنان جهان را بی‌نیاز از آفریدگار و موجد می‌دانستند. هراکلیتوس معتقد به ازلیت جهان و نیز سیلان همیشگی چیزها بود. «پارمیندس» نیز به ازلیت و جاودانگی جهان تاکید داشت. در باره آفرینش، ارسطو متأثر از پیشینیان است، بدین معنا که جهان هستی را از زمین می‌داند و نیازی به عامل ایجادکننده نمی‌بیند. او تمام تلاشش متوجه توضیح حرکت افلاک و جهانی طبیعت می‌باشد. نظريه (پان اسپرمى) يكى ديگر از ديدگاه هاى انسان شناختى كهن و برگرفته از آموزش های فيلسوف يونانى، آنكساغورس یا آناكساگوراس (۴۲۸- ۵۰۰ ق، م)، مى باشد كه مى گفت: زندگی از بینهایت ازلی بوده و تا ابد ادامه خواهد داشت و آفرينش و فنا به آن راه ندارد، جنين هاى اثيرى يا تخمهاى تغييرناپذير بسيار خرد به نام (اسپرماتا) در پهنه عالم پراكنده اند و از هوا با باران به زمين منتقل مى شوند و در خاك مرطوب زمين بارور مى گردند و از همين نطفه هاست كه موجودات زنده، حتى آدمى پديد مى آيند.

بر خلاف فلسفه یونان، در دین های «ابراهیمی» خداوند جهان را از «هیچ» آفریده است. در تورات یهودیان آمده است که: خدا گفت «روشنایی شود و روشنایی شد، خدا گفت زمین گیاهان برویاند، علفی که تخم بیاورد و درخت میوه ای که موافق جنس خود میوه آورد که تخمش در آن باشد بر روی زمین و چنین شد. خدا گفت زمین جانوران را موافق اجناس آنها بیرون آورد، بهایم و حشرات و حیوانات زمین به اجناس آنها چنین شد....» (سفر پیدایش ۱:۲۴). در قرآن آمده است که: «خدا آسمان و زمین را برای غرض محقق و حکمتی بزرگ آفرید.» (قرآن مجید: سوره ی نحل آیه ۳). قرآن از یهوه پیروی می کند و ادامه می دهد خدا انسان را از آب نطفه بیافرید و چهار پایانی را برای انتفاع شما نوع بشر خلقت کرد و اسب و اشتر و حمار را برای سواری و تحمل، مسخر شما گردانید و چیز دیگری هم که شما هنوز نمی دانید برای شما خواهد آفرید.(قرآن). به این گونه، در دین های ابراهیمی، خداوند، جهان و موجودات را از هیچ آفریده و همچنین خداوند، خوب و بد، فرشته و ابلیس، زندگی و مرگ و غیره را نیز آفریده است. باید افزود که خداوند همه چیز را در مدت معین (شش روز) خلق کرد و روز هفتم به استراحت نشست.

در دیدگاه زرتشتی، خلقت از «هیچ» نمی آید. همچنین خداوند تنها خوبی را آفریده است. بدی ساخته و داده خدا نیست. چون خلقت با خدا و در خدا بوده است، مدت معین برای آفرینش بیان نشده است. حکیمان زرتشتی، همچنین به نظر آفرینش از هیچ و آفرینش در مدت شش روز، ناباوری نشان داده اند. آفرینش در سنت زرتشتی، دهشمندی و سازندگی اهورامزدا است. در دین زرتشت (بندهش) مراحل آفرینش انسان چنین است: نخستین موجودی که خدا می آفریند گاو است و سپس مرد بزرگی به نام کیومرث آفریده می شود. اهریمن در مبارزه با اهورامزدا موفق می شود گاو نخستین و کیومرث را بکشد. اما از تخم گیومرث که در دل خاک نهفته است، پس از چهل سال گیاهی می روید و نخستین زوج آدمی به نامهای مشیگ و مشیانگ از آن بیرون می آید. همچنین در بندهش درباره آفرینش زن آمده است: اورمزد از یافتن موجودی دیگر برای انجام زایمان ناتوان بود و از روی ناچاری زن را برای اینکار انتخاب کرد. زنی که حتی خداوند را نیز می‌رنجاند و از تبار «جِهی» (روسپی/ دختر اهریمن) است.( فرنبغ دادگی، «بندهش»، انتشارات توس، ۱۳۶۹، ترجمه مهرداد بهار).

دکتر فرهنگ مهر در کتاب خود یادآور این نکته است که واژه هایی که آفرینندگی اهورامزدا را در گاتها نشان می دهند داتار به چم دهنده و تشابه چم، شکل دهنده و سازنده است. اهورامزدا از هستی خود جهان و آفرینندگان را ساخت و داد. آفرینش همیشه با اهورامزدا و در اهورامزدا و در سپنتامینیو نماد آفرینش اهورامزدا بوده است. آفرینش در خدا و همانند او قدیم است. سپنتامینیو که پویایی آفرینش را نشان می دهد و طبق قانون اشا در کار است، ازلی و ابدی است. خود اشا هم که قانون آفرینش را نشان می دهد و فروزه اهورامزدا است، ازلی، ابدی و غیرقابل تغییر است. خلاصه، کهن بودن آفرینش، نخستین تفاوت دین زرتشتی با دینهای ابراهیمی در زمینه آفرینش است. دومین تفاوت دین زرتشت با ادیان ابراهیمی این است که خدای زرتشت، آفریننده بدی و ابلیس نیست. اهورامزدا تنها خوبیها را آفریده است و سپنتامینیو خود تجسم همه ی خوبیها در این جهان است. از همین رو اهورامزدا خشم نمی کند، انتقام نمی گیرد و ویران نمی کند. او آن چنان والایی و شکوهی دارد که این گونه بازتابها در آستانش راه ندارند. در دین زرتشتی، خشم و ویرانگری کار آنهایی است که با گزینش راه نادرست در زندگی، بر علیه سپنتامینیو اقدام می کنند. این بدی، خشم، دروغ و ویرانگری را انگره مینیو می خوانند. سومین تفاوت این است که در دین زرتشتی، پرسش اینکه چرا خداوند جهان یا آدمیان را خلق کرده، مطرح نمی شود. خلق کردن در ذات خداوند است، خلقت آدمی هم جزئی از خلقت کلی است و محتاج دلیل خاص نمی باشد. (بر گرفته از کتاب «دیدی نو از دینی کهن، فلسفه زرتشت» از دکتر فرهنگ مهر، چاپ هفتم ۱۳۷۸، تهران)

حال در میان انواع جهان بینی ها مانند یونانی و زرتشتی، یکی دیگر از دیدگاه های اسطوره ای و افسانه ای، دیدگاه تورات است. قرآن دیدگاه تازه ای طرح نمی کند و دیدگاه ترسیم شده متعلق به تورات است. دین موسی منشا توضیح قرآن در باره آفرینش است. اسلام هیچ ابتکار جدیدی ندارد، قرآن روایت تورات را تکرار می کند. تکرار بینش تورات در قرآن بیانگر آنست که قران مبلغ پیام موسی است و رسالت آن همین تکرار می باشد.

قرآن محمدی ناممکن است
در دیدگاه دینی ابراهیمی ذهن بشریت تابع اراده مطلقی است که همه چیزها را آفریده است. این دیدگاه در تورات و قرآن مسلط است. این خویشاوندی اتفاقی نیست. این خویشاوندی برخلاف توضیح دینگرایانه و غیر علمی متفکران و نخبگان مسلمان، بخاطر سلسله ابراهیمی و اراده الله نیست. چنین توضیحی توهم گرا و دین باور است و در برابر درک هرمنوتیکی از تاریخ قرار می گیرد. تاریخ شناسی متخصصان جدی و دانشگاهی غرب نشان می دهد که باور دینی از تاریخ واقعی انسانها بیرون آمده است و این دیدگاه دینی با ریشه های عمیق در پیوند بوده و بنوبه خود بر پدیده های همزمان و رویدادهای زمانهای بعدی تاثیر می گذارد. تمام تحقیقات علمی نشان می دهد که هیچ «مصحف» و نوشته ای مستقیم از محمد وجود ندارد. قرآن محمد بدون منشا توراتی آن ناممکن است. البته برای محققان علمی اسلام، بررسی چگونگی تکوین و انتقال تورات به قرآن کار سترگی است که پایان نگرفته است. ولی پژوهش های علمی کنونی و فرضیه های علمی موجود، نشان می دهند که بهره گیری گسترده قرآن از تورات یک واقعیت انبوه بوده و متکی بر اراده تاریخی مشخصی می باشد. این پیوند را ما نمی توانیم بعنوان یک «تاثیر عمومی» معرفی کنیم بلکه این رابطه مشترک «ساختاری و تاریخی و دیدگاهی» است.

مطالب طرح شده در قرآن در باره خلقت انسان و زمین و آسمان، پیشاپیش در تورات (ایزایی فصل ۴۰، ۲۱-۲۸) آمده است. آیات قرآنی مانند دین یهود خدا را یک اصل بنیادی در نظر می گیرد و طبیعت را دلیلی بر هستی خدا می داند. برای یهودیان طبیعت یک آیه یا نشانه است. باحتمال قوی خاخام ها اندیشه ارسطو و افلاتون را می شناختند، ولی این نخبگان دینی، متافیزیک و علوم طبیعی را نمی پذیرفتند و برعکس این نوع مطالعه و این طرز نگاه، بطور کامل کنار زده و آنرا مورد تشویق قرار نمی دادند. در تورات می آید «چیزی که پنهان است را مورد تجسس قرار مده»(کتاب سوم ۲۱). گرچه در یهودیت تفسیر و جستجوی جانبدار وجود دارد، ولی پرسش ها نافی یهوه نیستند. انسان لازم نیست موضوع رازدار را مورد بحث قراردهد. دین در واقع یادآوری پیام خداست. همین گونه درک به قرآن انتقال می یابد. در تورات هدف از بازگوئی خلقت دور کردن از بت پرستی و نزدیک کردن به یهوه یکتا می باشد. در قران قصد دور کردن اعراب از خدایان بت شده و یا باورهای دیگر، برای پیوستن به خدای واحد، خدای اسرائیل است.

حال این پرسش اساسی مطرح است که این نزدیکی چگونه قابل توضیح است. از نظر برخی مفسرین یهود، اسلام فاقد ابتکار بوده و گفتار تورات را تصاحب نموده است و اسلام دین واقعی نیست. ولی از نظر مسلمانان بازگوئی داستانها و روایت های تورات بیان اینست که اسلام خود را ادامه دهنده ادیان ابراهیمی می داند و از آنجا که آموزه های ادیان پیش را درخود دارد بنابراین ادیان قبلی بعداز ظهور اسلام باطل هستند. این دو نظریه رقابت جویانه نمی توانند توضیح قانع کننده ارائه نمایند.

پاسخ ما هرمنوتیک و تاریخی است. ادیان نتیجه تاریخ انسانها بوده و در خود تضادها و نشانه های دوران خود و نمادهای تاریخی و اسطوره ای را جاداده اند. در شبه جزیره عربستان با توجه به عقب ماندگی فرهنگی و زبانی و فکری شدید، امکان ایجاد یک دکترین سیاسی و نیایشی و اجتماعی نمی توانست وجود داشته باشد. افکار از آسمان نمی آیند بلکه به روندهای فکری و عقاید موجود و جنبش های پیش از خود اتکا می کنند. هرچند در دوران زندگی محمد، ما شاهد تمدن های بزرگی مانند امپراتوری ایرانیان، یونانیان و رومی ها بودیم، ولی شبه جزیره عربستان یک منطقه عقب افتاده و خشک و فاقد تمدن و نوشتار و زبان است. سرزمین حجاز داخلی منطقه ای برای گذار و محروم از گفتار و ادبیات است.

نسبت به فلسفه یونان و نسبت به تمدن ایرانیان و رومیان، قرآن یک عقب گرد مهلت بشمار می آید. ولی همین قرآن بدون دین یهوه، بدون ساختار نقلی تورات، بدون حافظه تاریخی و اساطیری یهودیت ناممکن بود. قرآن از بیابان برهوت و شترها و زندگی شبانی و فرهنگ بدوی اعراب بادیه نشین نمی تواند بیرون بیاید. فقط دینداران می توانند به معجزه اعتقاد داشته باشند و محمد را معجزه گر تلقی کنند. حال آنکه تاریخ و جامعه و میراث ذهنی و زبانی، مادر هرگونه نوشتار است. قرآن به زندگی قریش و افراد خانواده و شرایط اجتماعی و سیاسی بدوی عصر محمد و حجاز اشاره هایی دارد، ولی خط اصلی روایت قرآنی متعلق به یهودیت است. رشته داستانهای افسانه ای و تمثیلات و اسطوره ها از تورات و آئین یهود ریشه گرفته است. قرآن مبلغ و بازگوکننده ساختار دینی تورات و قوم یهود و موسی می باشد.

تحلیل هرمنوتیک قرآن نشان می دهد که عوامل تاریخی و سیاسی و روانی و جغرافیایی و نظامی و زبانی و دینی و اجتماعی گوناگونی در تکوین قرآن مداخله داشته اند. در این میان عوامل ناشی از دین و فرهنگ یهود و خواست اتوریته یهودیت برای کنترل دینی عربها و مقابله با مسیحیان نصارا، جایگاه برجسته و قطعی دارد. خواست یهود اشاعه فرهنگ و نفوذ دینی و فکری است. در برابر رشد مسیحیت و برای کنترل قبایل عرب، اشاعه قرائتی از دین که مطلوب یهوه است، بهترین استراتژی است.

البته پیام دینی یهودی در شکل قرآن، مسیر پیچاپیچ سیاسی و فرهنگی و تاریخی شگفت انگیزی در پیش می گیرد. «متن» ابتدایی قرآن مطابق میل اتوریته یهود و فضای بستگان محمد و گروههای عربهای یهودی شده تنظیم می شود. این «متن» با تضادهایی مانند پیام توراتی، قرائت و نفوذ مسیحیت، زندگی و آئین های بومی، تناقضات شبه جزیره عربستان، اختلافات قبایل حجاز و یمن، روند پیچیده تاریخی ناشی از تضادهای مذهبی قبایل یهود، اعتقاد نصرائیان، ویژگی های یهودیان عرب شده و عربهای یهودی شده، روبرو می باشد. بنا بر یک فرضیه می توان استنتاج کرد که «نسخه» ابتدایی قرآن، از تورات و آموزه های یهود و گفته های یهود استخراج شده و طی یک تاریخ دویست ساله به قرآن امروزی تبدیل می گردد. اقوام یهود دارای کتابت و نوشتار بودند، حال آنکه عربهای حجاز از چنین سنتی محروم بودند و بنابراین قرآن بعنوان محصول محمد یا رویاهای او ناممکن بود. قران امروزی به زبان عربی است، ولی در زمان محمد زبان عربی وجود ندارد. زبان قرآن با مفاهیم و نمادها و سمبولهای یهودی و آرامی و سریانی و غیره درهم آمیخته است، قرآن تاریخ مردم یهود است، تاریخ یهود را بیان میکند. آنچه که در قران است سنت پیامبران یهودیت است، تک خدایی یهودیت است، روایت پیامبری موسی است. (ادامه دارد).

جلال ایجادی
جامعه شناس دانشگاه پاریس

منابع برای این بخش:
قرآن، ترجمه حسین الهی قمشه ای، تهران
کتابهای عهد عتیق، ترجمه پیروز سیار، تهران
فرنبغ دادگی، «بندهش»، انتشارات توس، ۱۳۶۹، ترجمه مهرداد بهار.
دکتر فرهنگ مهر، کتاب «دیدی نو از دینی کهن، فلسفه زرتشت»، چاپ هفتم ۱۳۷۸، تهران
مقاله پیشین «قرآن همان تورات است»: http://news.gooya.com/politics/archives/2016/09/217179.php