پرده اول، تبدیل شدن به بازیگری کلیدی در سوریه

روسبه از مهر ماه ۱۳۹۴ حملات هوایی منظمی را به سوریه آغاز کرده است. اطلاعات موجود نشان می داد روسیه با به کار گیری بخش بزرگی از نیروی نظامی خود قصد دارد به بازیگری کلیدی در سوریه تبدیل شود. بدین ترتیب مسکو پس از سه سال جنگ داخلی در سوریه، خود را به یکی از طرف های تاثیر گذار در جنگ نیابتی قدرت ها در این عرصه تبدیل کرد. کاری که عملا ایران را در سوریه به حاشیه برد و عملا به پیاده نظام روس ها تبدیل کرد.

ایران نیز از حمله روسیه به کشوری که اکثر مردم آن مسلمان هستند حمایت کرد. کشوری که تا همین چند سال پیش ابرقدرت شرقی بود حالا با زنده کردن دوران جنگ سرد و گذشته خود رویای تبدیل شدن به ابرقدرتی جدید در سر دارد. با این تفاوت که نظام جمهوری اسلامی دیروز از لشکرکشی این ابرقدرت به افغانستان خشمگین می شد و تا آستانه صف آرایی نظامی در دفاع از همسایه مسلمان رفت، اما امروز به بقای متحد سوری، ولو زیر سایه هواپیماهای روسی، دلخوش است.

پرده دوم، استفاده از پایگاه نظامی نوژه در ایران

مرداد ۱۳۹۵ خبر رسید که ارتش روسیه تعدادی هواپیمای بمب افکن در پایگاه نیروی هوایی ایران در همدان مستقر کرده است و این هواپیماها از این پایگاه عازم عملیات نظامی در سوریه می‌شوند. منابع دولتی روسیه گزارش کردند که هواپیماهای روسی با پرواز از پایگاه نیروی هوایی ایران در همدان، مواضع داعش و جبهه النصرت (فاتح شام) را در مناطق عملیاتی حلب، ادلیب و دیرالزور بمباران کرده‌اند.

بخشی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی در این مورد به وزارت دفاع اعتراض کردند، اعتراض این نمایندگان در این راستا بود که انجام چنین کاری خلاف قانون اساسی کشور است. پوسفیان ملا نماینده آمل در مجلس گفت: وزیر دفاع حق شکستن قانون اساسی را ندارد و اگر این کار تنها با تصمیم وزیر دفاع انجام شود، قطعا مجلس با این اقدام برخورد خواهد کرد. این اشتباهی است که مرتکب شده اند ولی نباید ما قانون اساسی که خون بهای شهدا است را زیر پا بگذاریم. یوسفیان ملا گفت: قانون اساسی صراحت دارد که در اختیار سایر کشورها قرار دادن هرگونه پایگاه نظامی ممنوع است، حتی اگر آن کشور متحد ما باشد.

پرده سوم، عصبانیت پوتین از خرید هواپیماهای غربی

در هفته های گذشته رسانه‌های روسی از لغو سفر معاون نخست‌وزیر روسیه به ایران «به خاطر افشای اطلاعات این سفر» از سوی ایران خبر دادند. اینترفکس از قول روزنامه روسی کومرسانت نوشت که دمیتری راگوزین، معاون نخست‌وزیر روسیه، برنامه سفر خود به ایران را لغو کرده و دلیل آن را «مسائل فنی» عنوان کرده است. قابل توجه است که دمیتری راگوزین سرپرست بخش دفاعی در دولت روسیه است.

بنا بر این گزارش، طرفین قرار بود در این دیدارها در مورد «مسائل نسبتاً حساسی» تبادل نظر کنند. در همین زمینه «یک منبع دولتی روس» به این روزنامه گفت که در این سفر «قرار بود بحث‌های پیچیده‌ای در خصوص دلایل روی آوردن شرکای ایرانی ما به خرید هواپیما از کشورهای غربی انجام شود.» این منبع افزود: «ما پشتیبانی عظیمی از تهران کرده‌ایم، با وجود این، آنها در حال تهیه سخت‌افزار از آن کشورهایی هستند که از طریق تحریم دست به تحقیر ایران می‌زنند.»

نهایتا مشخص شد که تمایل ایران به خرید بوئینگ موجب رنجش روسیه شده است. بر اساس خبر منتشر شده از سوی روزنامه کومرسانت، تمایل ایران مبنی بر خرید ۸۰ هواپیمای بوئینگ از آمریکا و همچنین سفارش ۱۰۰ هواپیمای ایرباس نیز باعث ناخرسندی روسیه شد و گفته می‌شود که گفت‌وگوهایی بر سر این موضوع میان نمایندگان دو کشور صورت گرفت.

با همه حاشیه‌های عجیب دمیتری راگوزین، نهایتا یک هیات سیاسی و بیشتر البته اقتصادی وارد ایران شد نکته جالب آنکه کمی قبل‌تر ایر باس به ایران آمده بود و روس‌ها که احساس می‌کنند از قافله رقابت با شرکای اروپایی عقب مانده‌اند، با خود یک قرارداد هم به تهران آورده‌اند، یک معامله تجاری بزرگ که به آن ۱۲ فروند هواپیمای مسافربری ام-۱۰۰ از کمپانی سوخو به آن ضمیمه شده است.

پرده چهارم، خرید نفت جنوب

سال هاست که ایران از طریق پایانه نفتی نکا در ساحل خزر می تواند بخشی از نفت خود را به روسیه صادر کند. حالا گزارشها حالی از آن هستند که ایران درصدد است تا بخشی از نفت جنوب را به روسیه بفروشد.

روز سه شنبه ۹ اسفند ماه الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه مذاکره با ایران برای خرید ۱۰۰ هزار بشکه نفت در روز را تایید کرد. به گزارش خبرگزاری تاس روسیه، نواک به خبرنگاران گفت دو طرف در حال مذاکره بر سر مفاد قرارداد احتمالی هستند. قبل از آن نیز بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران پس از دیدار با همتای روس خود در تهران گفته بود کشورش بر اساس توافقنامه ای روزانه ۱۰۰ هزار بشکه نفت خام به روسیه صادر خواهد کرد.

با توجه به حجم بالای تولید نفت روسیه اساسا این کشور نیازی به نفت ایران ندارد. بنابراین نفت فروخته شده ایران ممکن است به جای حرکت به سمت روسیه، مقاصد صادراتی روسیه که خود این کشور آنها را تعیین می‌کند، برود. قرار است نفت خریداری شده از ایران به کشورهایی صادر شود که روسیه تعیین می‌کند.

بر اساس گزارش بی بی سی، یکی از سناریوهای محتمل صادرات نفت به هند و کشورهایی است که برای روسیه هزینه‌بر است.

حدود سه ماه پیش شرکت «روس‌نفت» روسیه حدود نیمی ازسهام «اسار اویل» بزرگترین گروه پالایشی هند، را به ارزش ۱۳ میلیارد دلار خرید. روسیه بالقوه دو مسیر برای انتقال نفت خود به پالایشگاه اسار در هند دارد. یک راه انتقال نفت از طریق دریای سیاه به هند است که به دلیل محدودیت‌های عبور از تنگه بسفر و کانال سوئز هزینه‌ حمل‌و‌نقل‌ بالا خواهد رفت و راه دوم انتقال از طریق شمال اروپا است که این هم به دلیل طولانی بودن مسیر مقرون به صرفه نیست. خرید نفت از ایران به خوبی می‌تواند مشکل انتقال نفت روسیه به هند و کشورهای نزدیک را برطرف کند.

به این صورت روسیه امپراتوری خود را از طریق ایران در آسیای شرقی گسترش می دهد. همین حالا نیز ناوهای روسی به سوی خلیج فارس و دریای عمان در حرکت هستند. این موضوع باعث موضوع حساسیت آمریکا و غرب شده است.

اما در برابر چه چیزی نصیب ایران شد؟

پرده پنجم، معامله نفت در برابر کالا

روسها در مقابل تمامی امتیازاتی که از ایران گرفته اند حتی حاضر نیستند که پول نفت ایران را پرداخت کنند. ماجرا آنجایی جالب می‌شود که وزیر انرژی روسیه در شهر سوشی ژاپن روبه روی خبرنگاران می‌نشیند و می‌گوید پول نفت ایران را نیمی نقد و نیم دیگر را به صورت کالا و خدمات به ایرانی‌ها خواهیم داد.

بر اساس اعلام وزارت نفت ایران نیز نیمی از پول نفت خریداری شده به صورت نقد به ایران پرداخت می‌شود و نیم دیگر به صورت کالا و خدمات خواهد بود. بعضی منتقدان ازدریافت کالا و خدمات در قبال نیمی از نفت صادراتی ایران انتقاد کرده‌اند. بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران البته گفته است: این به معنی تهاتر نیست.

روس‌ها حالا هم از پایگاه های نظامی ما تحت عنوان متحد نظامی استفاده می کنند هم به دنبال فتح بازار‌های ایران هستند، هم پیمانکار نفتی ایران در خلیج فارس هستند، نفت صادر می کنند و پول آن را نمی دهند. معنای تمامی این ها چیست؟ آیا ایران به مستعمره روسیه تبدیل شده است؟