- بله، چند مورد هست. یكی از برنامه‌هایی كه آرزو داشتم به مرحله اجرا برسد، بسته جامع حمایتی از زنان شاغل بود. از همان ابتدا بر این موضوع تاكید داشتم كه اگر می‌خواهیم توازن بین کار و زندگی زنان را داشته باشیم لازم است از زنان شاغل حمایت كنیم تا بتوانند نقش‌های چندگانه خود را بدون فشار مضاعفی که در شرایط حاضر متحمل می شوند ایفا كنند، که الان تدوین این بسته مراحل پایانی خود را طی می کند.

مورد بعدی هم بحث بیمه زنان خانه‌دار است كه دولت‌های مختلفی را به خودش دیده و هنوز به نتیجه نرسیده است. بعد از این كه شورای نگهبان نظر داد كه این موضوع قانون دائمی می‌خواهد و جای آن در قانون بودجه نیست، تدوین لایحه مربوط به آن را در دستور كار قرار دادیم و همزمان متوجه شدیم كه بررسی تصویب بیمه فراگیر اجتماعی و بیمه‌های چندلایه (موضوع آیین نامه ماده ۲۷قانون برنامه پنجم توسعه) توسط سازمان تامین اجتماعی در کمیسیون اجتماعی دولت مطرح شده است، بنابراین ترجیح دادیم موضوع را در این چارچوب پیگیری کنیم تا در زمان اجرا زمینگیر نشود. بر این اساس اصرار كردیم كه زنان خانه‌دار را هم جزو بیمه‌شونده‌های لایه دوم که کارفرمای خاص ندارند ذكر كنند که مورد موافقت قرار گرفت و هم اکنون منتظر و پیگیریم كه تصویب نهایی این آیین نامه در دولت هرچه سریعتر به سرانجام برسد.

موضوع مهم دیگر هم مواردی است كه در بحث اصلاح و بازنگری قوانین می‌شد انجام داد. با توجه به دغدغه، تخصص، رشته تحصیلی، فعالیت‌ها و انتظاری كه از من می‌رفت، می‌خواستم ورود بیشتری به این موضوع داشته باشم، اما با توجه به دلایل متعدد این اتفاق نیفتاد و انتظاری كه از خودم داشتم برآورده نشد. با این حال، مقدماتی فراهم شده كه در دوره بعد این مهم اتفاق بیفتد. تعامل و ارتباط مستمری كه باید با حوزه‌های علمیه اتفاق می‌افتاد میسر نشد. در نظر داشتم حداقل ماهی یك بار یكسری مستندات و گزارشات را در اختیار بیوت مراجع عظام و دبیرخانه ائمه جمعه و جماعات قرار بدهیم اما متاسفانه به دلیل تراكم و فشار كاری محقق نشد. اگر در دولت بعدی باشم كه این برنامه را در اولویت قرار خواهیم داد و اگر نباشم، این توصیه را دارم كه حتما پیگیری شود.

* منظورتان قوانین مدنی مثل حق خروج از كشور، حق طلاق، حق حضانت و ... است؟ به تغییر در این قوانین امیدوارید؟

- استیفای حقوق شرعی و قانونی زنان در همه زمینه‌ها" که در سیاست‌های کلی برنامه ششم مورد تاکید واقع شده است، مستند و مبنای كار ماست. ما در فقه شیعه این ظرفیت را داریم و اجتهاد پویا این امكان را در اختیار ما قرار می‌دهد كه قوانین در انطباق با مقتضیات زمان و مكان مورد بازنگری قرار گیرد، همانطور که امام راحل(ره) هم به بارها این موضوع اشاره و تاکید و باور داشته‌اند و خواسته‌های ما برای اصلاح و تغییر قوانین هم در همین چارچوب است. ما در دولت هشتم، بازپژوهی حقوق زن را در مركز امور مشاركت زنان با همكاری دانشگاه مفید قم انجام داده بودیم و دو جلد كتاب هم منتشر شده، مبتنی بر آن هم لایحه‌ای به دولت وقت ارائه شد، ولی در پایان عمر دولت هشتم بود و در دولت بعدی از دستور كار خارج شد. ایده من این بود كه بتوانیم این لایحه را ماده به ماده پیش ببریم ولی آنقدر در این مدت درگیر بودیم كه آنچنانکه که مدنظرمان بود فرصتی برای این موضوع پیش نیامد.

* در لوایحی كه از سوی معاونت امور زنان و خانواده تهیه شده، چقدر به خواسته‌هایتان در استیفای حقوق زنان نزدیك شده‌اید؟ به عنوان مثال لایحه تامین امنیت زنان در برابر خشونت.

- لایحه تامین امنیت زنان در برابر خشونت، لایحه جامعی است كه با توجه به حساسیت موضوع و دقت در جامعیت آن، از ما وقت زیادی گرفت. سه تیم پژوهشی روی این لایحه كار كردند و ما تلفیق لازم را بین این سه پژوهش انجام داده و لایحه‌ قابل دفاعی را آماده ارسال به دولت داریم.

در برنامه ششم توسعه هم تلاش كردیم به تحقق خواسته‌های زنان و ماموریت های واقعی معاونت نزدیك شویم. موضوعی كه در سیاست‌های كلی برنامه ششم مورد اشاره قرار گرفته، همان است كه از برنامه چهارم به بعد هم تكرار شده بوده، سیاست كلی برنامه ششم در حوزه زنان و خانواده، تنفیذ سیاست‌هایی است كه تاکنون اجرا نشده و زمانی كه همه در تدارك پیشنهاد سیاست کلی برای برنامه ششم بودند ما با بررسی‌هایی كه انجام دادیم به این نتیجه رسیدیم كه دوباره همان سیاست را پیشنهاد بدهیم چون برداشتمان این بود كه این سیاست‌ها محقق نشده و در پنج سال آینده باید شرایط برای تحقق آنها فراهم شود. این بند شامل «تقویت نهاد خانواده، جایگاه زن در آن و استیفای حقوق شرعی و قانونی زنان در همه زمینه‌ها با توجه به نقش سازنده آنان» است، بنابراین در این چارچوب حرکت‌های خودمان را تنظیم می‌کنیم.

* بعضی از مسئولان به این اشاره می‌كنند كه وقتی در دولت جدید روی كار آمدند، بسیاری از كارهایی را باید اصلاح می‌كردند كه در دولت گذشته انجام شده بود. شما هم در معاونت زنان با چنین مواردی مواجه بودید؟ اقداماتی بود كه باید آن را اصلاح می‌كردید؟

- اتفاقی كه در هشت سال دولت قبلی افتاده بود و ما هم به عنوان فعالین مدنی در بیرون نظاره‌گر آن بودیم و به آن اعتراض‌هایی داشتیم، این بود كه مسائل زنان به مسائل گروه‌های خاصی از زنان تقلیل پیدا كرده بود،‌ بیشتر بر زنان سرپرست خانوار و زنان خانه‌دار تاكید می‌شد. هرچند در همان زمان هم برای زنان خانه‌دار كاری انجام نشد ولی شعارهایی كه در این زمینه داده می‌شد خیلی پررنگ در جامعه نمود پیدا كرد. به همین دلیل، وقتی ما كارمان را شروع كردیم، بخشی از مخاطبان ما انتظار داشتند كه ما هم همان رویكرد را ادامه بدهیم. این موضوع زمان زیادی از ما گرفت تا جهت گیری و رویكرد جدید را به جامعه معرفی كنیم و بگوییم این دولت رویكردها و برنامه‌های خودش را دارد و انتظار می‌رود شعارهای رییس‌جمهور منتخب محقق شود. ما ضمن این كه به این گروه‌های خاص توجه كردیم و مسایل آنان را حائز اهمیت دانستیم، سعی كردیم به همه گروه‌های زنان توجه كنیم. مورد دیگر فعالیت‌های انجمنی و سازمان‌های غیردولتی زنان بود. در دولت قبلی با افت شدید سرمایه اجتماعی مواجه شده بودیم، تشكل‌هایی كه در دولت هشتم فعال بودند و بهار فعالیتشان بود اما در دولت بعد، غیرفعال شدن این تشكل‌ها را شاهد بودیم به طوری كه از ۱۶۷۷ لیستی كه تحویل گرفتیم، از بسیاری از آنها فقط اسمی بر روی كاغذ باقی مانده بود و هیچ ابراز وجودی از آنها در جامعه نمی‌دیدم. تلاش كردیم با برنامه‌هایی كه داشتیم، این سرمایه اجتماعی را ارتقا دهیم.

* این برنامه‌ها شامل چه مواردی بود؟ در انجام آنها موفق بودید؟

- این برنامه‌ها سه محور داشت؛ افزایش و تقویت اعتماد به نفس زنان، افزایش اعتماد دولت به صلاحیت‌ها و شایستگی‌های زنان با شناسایی و معرفی و به كار گماردن آنها در پست‌های مختلف و سومی هم اعتماد زنان به برنامه‌های دولت. مهم بود كه زنان به برنامه‌های دولت اعتماد داشته باشند كه آنچه به عنوان برنامه در نظر گرفته می‌شود و سیاست‌هایی که اتخاذ می‌شود به نفعشان است و منافع آنها را تامین می‌كند. مجموعه این تلاش‌ها به این نتیجه منجر شده كه اكنون ۲۳۳۳ سازمان مردم‌نهاد فعال داریم كه از بسیاری از آنها كه برنامه ارائه كرده بودند حمایت‌های لازم را انجام دادیم، از ۵۰۰ درخواست حمایت، بیش از ۳۰۰ طرح و برنامه را مورد حمایت قرار دادیم كه برنامه‌های مختلف آموزشی، اشتغال‌زایی، تحكیم بنیان خانواده و ... را شامل می‌شود. هشت نشست منطقه‌ای برگزار كردیم و راهبردی كه در این زمینه در پیش گرفتیم، ترویج همكاری‌های شبكه‌ای بود یعنی این همكاری‌ها به صورت شبکه‌ای بین بخش‌های مختلف دولت باشد (دولت-دولت)، دولت با سمن‌ها و سمن‌ها با سمن‌ها.

بسیاری از برنامه‌های دیگر را هم مد نظر داشتیم كه متاسفانه به دلایل مختلف امكان تحقق آنها وجود نداشت.

* چه دلایلی؟

- سطح بالای انتظارات و تنوع تقاضاها به ما اجازه این كار را نداد. از طرف دیگر، نقشه راهی در مسیر ما گسترده شده بود یعنی همان ماده ۲۳۰ قانون برنامه پنجم توسعه كه خیلی پراكنده و وسیع برای ما وظیفه تعیین كرده بود و پیگیری و اجرای آن وقت زیادی از معاونت گرفت. به اینها اضافه كنید شرایط خاصی را كه دولت یازدهم بر سر كار آمد و حوزه زنان و معاونت هم از آن مستثنی نبود. روزی حداقل سه چهار ملاقات مردمی از سراسر كشور دارم كه نمی‌توانم پاسخگوی آنها نباشم. بیشتر مطالباتی كه افراد دارند درباره تسهیلات مالی، ایجاد شغل و ... است. هر قدر هم توضیح می‌دهیم كه ایجاد اشتغال برای زنان در حیطه وظایف ما نیست، باز هم از ما چنین انتظاری وجود دارد. معاونت زنان را خانه زنان و دختران ایرانی می‌دانند و درِ اینجا هم به روی آنها باز است.

* با نمایندگان مجلس مخصوصا زنان نماینده هم تعامل دارید؟

- معتقدم تعامل مستمر دولت با مجلس باید برقرار باشد و یک ضرورت برای هر دو قوه است. در اوایل كارمان با فراکسیون زنان مجلس قبل هم این تعامل را داشتیم ولی به مرور مباحثی كه از آن طرف مطرح شد، این تعامل را متوقف كرد و در ماه‌های آخر به جای این كه همگرایی برای طرح‌های مشترك داشته باشیم، تنها به دفاع و پاسخ هجمه‌هایی كه صورت می‌گرفت مشغول بودیم. در مجلس جدید هم تلاش كردیم این تعامل برقرار باشد، اما لوایح برنامه ششم و بودجه وقت زیادی از مجلس گرفته و هنوز نتوانسته‌ایم آنطور كه لازم است با نمایندگان ارتباط مطلوب و مستمر را داشته باشیم.

* یكی از مواردی كه خودتان هم اشاره كردید همواره از شما مطالبه می‌شود، اشتغال زنان است، میزان اشتغال زنان در حال حاضر چقدر است؟

- ۱۲.۷ درصد كه باید بگویم این رقم در سال‌های بعد از انقلاب تغییر چندانی نكرده و حتی در مقایسه با اوایل انقلاب كمتر هم شده است. وقتی بحث اشتغال را مطرح می‌كنیم، استنباط‌های مختلفی می‌شود. یكی از ایرادهایی هم كه منتقدین به ما وارد می‌كنند این است كه چرا اینقدر بر توانمندسازی اقتصادی زنان تاكید می‌كنیم و موافق استقلال مالی زنان هستیم. این به همان رویكردی برمی‌گردد كه دولت قبلی داشت و تلاش می‌كرد زنان را به درون خانه‌ها سوق دهد و این تصور را داشتند كه این سیاست موجب تحكیم بنیان خانواده می‌شود و حالا سیاست‌های ما را مغایر با رویکرد خودشان می‌دانند. من همیشه در همایش‌های اشتغال و كارآفرینی تلاش می‌كنم تبیین كنم كه وقتی بحث اشتغال را مطرح می‌كنیم، حكم كلی برای همه زنان صادر نمی‌كنیم،‌ زنان گروه‌های مختلفی هستند كه باید به همه آنها توجه كرد و زنان شاغل هم بخشی از آنها هستند که نیازها و اقتضائات خود را دارند، از سوی دیگر زنان سرپرست خانوار و زنان بدسرپرست را داریم که بشدت به کار و اشتغال برای گذران زندگی و معیشت خود نیازمندند. البته لازم به ذکر است طبق نتایج آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن نرخ مشارکت اقتصادی زنان به ۱۴.۹ درصد رسیده است. این نرخ در سال ۹۴ برابر با ۱۳.۳ درصد بوده است.

* با این كه زنان در مقاطع دانشگاهی موفق ظاهر شدند، چرا هنوز میزان اشتغال انها پایین است؟

- معضل بیكاری تنها منحصر به زنان نیست بلكه شامل مردان هم می‌شود، هرچند كه بیكاری زنان دوبرابر مردان است. در ابن مدت ما تلاش كردیم نگاه را از تمركز بر اشتغال دولتی و استخدام به سمت كارآفرینی و اشكال نوین آن مبتنی بر تکنولوژی‌های اطلاعاتی و ارتباطی تغییر دهیم. سند سیاستی اجرایی اشتغال پایدار زنان را شامل زنان سرپرست خانوار و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی تدوین كردیم و در اختیار شورای عالی اشتغال قرار دادیم اما بعد از دو سال هنوز در دستور كار قرار نگرفته چون هم باید با حضور رییس‌جمهور باشد و هم آنقدر حجم دستور جلساتشان انبوه است كه باید نوبت‌بندی شود.

* در این سند چه برنامه‌هایی در نظر گرفته شده؟

- راهكارهای مختلفی ارائه شده، نه صرفا كار خانگی و مشاغل خانگی كه تجربه موفقی در كشورمان نبوده‌اند، بلكه كار در خانه مبتنی بر آی تی و همینطور شركت‌های تك‌نفره‌ای كه صاحبنظران این حوزه پیشنهاد كرده‌اند. در عین حال با گزارش‌هایی كه از بخش غیررسمی اشتغال داریم و زنانه‌شدن آن كه این نگرانی وجود دارد كه به دلیل نیروی كار ارزان زنان، شرایط استثمارگونه‌ای که‌ وجود دارد و قراردادهای سفیدامضا و تعهدهای غیرانسانی كه از زنان گرفته می‌شود این وضعیت را بررسی كردیم و پنج گزارش سیاستی در مورد وضعیت زنان و بازار کار غیر رسمی را آماده كردیم كه نتایج آن را هم در اختیار شورای عالی اشتغال قرار دادیم. در عین حال از چالش‌های زنان شاغل هم نباید غافل شویم و لازم است این حمایت‌ها را از زنان انجام دهیم و بعد از آنها این انتظار را داشته باشیم كه به طور همزمان بهترین مادر، بهترین همسر و بهترین كارمند باشند. ما خودمان هم این شرایط را داشته‌ایم و می‌دانیم چه فشار مضاعفی وارد می‌شود به ویژه با فرهنگی كه در جامعه ما وجود دارد و بسیاری از مردان تقسیم كار خانگی را نمی پذیرند و كار خانه را تنها وظیفه زنان می‌بینند. البته خوشبختانه امروزه می‌بینیم كه بسیاری از جوانان و نسل جوان این طرز فكر را ندارند و قائل به خانواده مدنی و مشاركتی هستند.

ما همه این موارد را با هم در نظر می‌گیریم و از آن طرف این را مطرح می‌كنیم كه منتقدان به اشتغال زنان وضعیت زندگی خودشان را به همه تعمیم ندهند، زنانی كه از آنها حرف می‌زنیم و اعتقاد داریم باید فضا برای اشتغال و استخدام آنها فراهم باشد، به این شغل و درآمد نیاز دارند و اگر این راه را بسته بگذاریم، آسیب‌های بزرگی در جامعه در مسیر آنها وجود دارد كه دودش به چشم همه خواهد رفت. اما این كه بگویند برای اشتغال‌زایی زنان چه كردید جوابی ندارم چون وظیفه ما این نیست. ما به دنبال طراحی یك ساختار تسهیلگرایانه و مشاركت‌جویانه هستیم.

* درمورد كمپین آزادی زندانیان زن هم كه با مشاركت معاونت امور زنان قرار است اجرا شود توضیح دهید؟

- این طرح را مدت‌هاست بررسی می‌كنیم و تفاهمنامه‌ای را هم با ستاد دیه امضا كرده‌ایم كه به زندانیان زن جرایم غیرعمد كه برای بار اول است به زندان افتاده‌اند و سابقه تكرار جرم ندارند كمك شود. برای مشاركت در این كار كه از میلاد حضرت زهرا (س) تا میلاد حضرت معصومه (س) قرار است انجام شود، از خودمان شروع كرده و داوطلبانه پنج رقم آخر فیش‌های حقوقی را به این كمپین كمك می‌كنیم.

* این زنان زندانی چه تعدادی هستند؟

- حدود یازده هزار زندانی جرایم غیرعمد اعم از زن و مرد داریم كه خیلی از زنان ناخواسته قربانی جرایم همسران و پدران خود شده‌اند یا عدم آگاهی و تسلط در مباحث مالی و تجاری آنها را به زندان كشانده در حالی كه حضور این زنان در زندان می‌تواند تبعات زیادی برای فرزندان و خانواده‌هایشان داشته باشد.

* انتخابات شوراها نزدیك است. با توجه به دوبرابر شدن حضور زنان در مجلس، فكر می‌كنید این اتفاق در شورا هم بیفتد؟

- خیلی امیدواریم كه این اتفاق بیفتد. با اعتمادآفرینی‌ كه انجام شده و باور عمومی به صلاحیت زنان تقویت شده، شاهدیم كه این اعتماد خیلی خوب از پایین به بالا شكل گرفته، حتی در بسیاری از روستاها اولین رای را زنان آورده‌اند و اعتماد به نفس زنان بیش از پیش در حال افزایش است، زنان با اعتماد به توانایی‌هایشان خودشان را در معرض انتخاب و گزینش قرار می‌دهند و تشكل‌ها و احزاب سیاسی، تعهدی در خودشان احساس می‌كنند كه سهمی را هم در لیست‌ها به زنان اختصاص دهند، این موضوع تبدیل به یك زمینه رقابتی بین طیف‌های مختلف احزاب شده كه هر كدام درصد بیشتری از زنان را در لیست‌ها بگذارند.

* نگران نیستید كه این موضوع آسیبی به همراه داشته باشد، مثلا این كه افراد بدون توانایی كافی صرفا به دلیل جنسیتشان وارد عرصه شوند؟

- باید این مرحله گذار را طی كنیم، نمی‌توانیم منتظر بمانیم گزینه‌های كاملی وجود داشته باشد همانطور كه در مورد آقایان هم این موارد را شاهدیم كه با همان توانایی‌های محدود مورد اعتماد قرار می‌گیرند و بعد تجربه‌اندوزی می‌كنند و رفته‌رفته موفق می‌شوند.

* یك مطالبه دیگر كه از معاونت امور زنان وجود داشته، بحث ایجاد سازوكاری برای ورود زنان به استادیوم‌های ورزشی است. برای این موضوع چه كاری انجام شده؟

- بله این مطالبه از بازی‌های والیبال شكل گرفت و به تماشای فوتبال هم رسید. نگاه‌ها به سمت معاونت زنان آمد كه چه برنامه‌ای داریم، همان موقع هم من حرفم این بود كه این امكان برای زنان در سال‌های قبل وجود داشته كه برای تماشای بازی والیبال به استادیوم بروند و چه می‌شود كه ناگهان اشخاصی تصمیم می‌گیرند آنچه وجود داشته را ممنوع كنند. اما روزنامه كیهان از مصاحبه نیم‌صفحه‌ای من یك خط درآورد و آن را تبدیل به تیتر كرد. من گفته بودم این مطالبه بخشی از زنان و دختران ماست و این انتظار وجود دارد كه در این سی و چند سال بعد از انقلاب سازوكارهای لازم شرعی، عرفی و قانونی برای حضور زنان و خانواده‌ها فراهم شود. مادران و همسران و دختران و خواهران ورزشكاران می‌خواهند در استادیوم حضور داشته باشند ولی این امكان را ندارند. اخیرا پژوهشی برای اعلام نظر به دست ما رسیده و راهکارهای گزینه‌های مختلف فقهی و قانونی ورود به ورزشگاه‌ها را بررسی كرده و بنابراین هنوز پرونده این موضوع بسته نشده و می‌توان نسبت به آن امیدوار بود.

* با توجه به تمام مسئولیت‌هایی كه از آن حرف زدید، با كارشكنی‌ها، مخالفت‌ها و هجمه‌هایی كه به معاونت امور زنان وارد شده، از قبول مسئولیت پشیمان هستید؟

- پشیمان نیستم چون وقتی به این جمع‌بندی می‌رسم كه حركتی را آغاز كرده و ریل‌گذاری درستی كرده‌ایم كه بسیاری از اهداف در مسایل اولویت‌دار این حوزه محقق شود، تمام خستگی‌ها از تنم درمی‌رود و تمام مرارت‌ها از خاطرم محو می‌شود. برای برنامه ششم توسعه برنامه‌ریزی كرده‌ایم كه رویكرد عدالت جنسیتی بتواند ما را به وضعیت قابل قبولی از ارتقای جایگاه زنان و پایداری خانواده برساند. درباره مخالفت‌ها و انتقادها هم معتقدم هر زمانی كه كارهای اثربخشی انجام داده‌ایم هجمه‌ها و تخریب‌ها بیشتر شده است، منتقدان حتی راه حل ارائه نمی‌دهند بلكه فقط تخریب می‌كنند و ما را به سیاسی‌كاری محكوم می‌كنند در حالی كه ما اینجا تنها كاری كه نكرده‌ایم سیاسی‌كاری بوده است و در تمام مدت تلاش كردیم كار تخصصی كارشناسی انجام دهیم.

* اگر در دولت بعدی هم برای معاونت امور زنان از شما دعوت به كار شود، آن را می‌پذیرید؟

- برای اظهارنظر در این زمینه زود است و باید در شرایط آن زمان قرار بگیرم تا ببینم چه می‌شود.

* و سوال آخر این كه، شما خودتان را فمینیست می‌دانید؟

- پاسخ به این سوال ساده نیست چون همانطور كه می‌دانید یك فمینیسم نداریم بلكه نحله‌های مختلف فمینیسم‌ داریم و هروقت از آن حرف زده می‌شود باید دید كدام مد نظر است. آنچه با آن مخالفت می‌كنند و معاونت امور زنان را به آن متهم می‌كنند بیشتر فمینیسم رادیكال است که مدت‌های مدیدی است دوران آن حتی در جوامع غربی هم سر آمده و امروز با رویکرد فمینیسم پست‌مدرن مواجه هستیم. برخی با مستمسک قرار دادن این برچسب در تلاشند مانع فعالیت‌های معاونت شوند یا حرکت‌های ما را ابتر بگذارند. ولی اگر سوال شود تعریفتان از فمینیسم چیست و چه برداشتی از آن دارید غیر از کلی‌گویی یک سطر هم نمی‌توانند توضیح دهند. ما فارغ از ایسم‌های رایج به دنبال دسترسی عادلانه زنان و مردان به فرصت‌ها و منابع هستیم، رویکرد ما عدالت جنسیتی است.