این یک دلیل برای هفت‌تایی بودن عناصر سفره هفت سین است اما ابوریحان بیرونی، در آثار الباقیه که کتابی است به زبان عربی درباره گاه‌شماری و گاه‌شناسی ملل باستانی، نوشته است: "چون جمشید بر اهریمن که راه خیر و برکت و باران سبز شدن گیاه را گرفته بود، پیروز شد و دوباره باران باریدن گرفت و گیاهان سبز شدند، مردم گفتند روز نو (یعنی روز نوین و دوره‌ای تازه) آمده است. پس هر کسی ظرفی جو کاشت و مردم در روز نوروز در هفت طرح، هفت نوع غله کاشتند و سبز کردند."
برخی با تکیه بر این روایت معتقدند که پس از آن، این رسم در میان ایرانیان باقی ماند که روز نوروز در کنار خانه هفت صنف از غلات را بر هفت استوانه بکارند و از روییدن این غلات، خوبی و بدی زراعت و حاصل سال آینده را حدس بزنند.
با تکیه بر این رسم، گفته می‌شود که هفت سین اشاره به همین هفت صنف غلات دارد: کاشتن هفت صنف که در اوایل ظهور اسلام در ادامه سنت‌های باستانی رواج داشته، کم کم در افواه تغییر کرده و به «هفت صن»، «هفت سن»، «هفت سین» تبدیل شده و در نهایت از روی معنای ظاهری کلمه، به سنت فراهم کردن هفت عنصر سین دار بر سفره نوروزی تبدیل شده است.
اما این تنها تفسیر از معنای هفت سین نیست.بهرام فره‌وشی، تاریخ‌شناس مبنای هفت‌سین را چیدن هفت سین یا هفت قاب بر خوان نوروزی بیان می‌کند. هفت سینی، بعدها با حذف یا به صورت هفت سین درآمده است و بنا براین نوشته هنوز هم در بعضی از روستاهای ایران این سفره را «سفره هفت‌سینی» می‌گویند. گفته می‌شود که این روایت به روزگار ساسانیان بر می‌گردد که در آن روزگار قاب‌های منقوش، زیبا و گرانبهایی از جنس کائولین به ایران آورده می‌شد، که بعدها به نام کشوری که از آن می‌آمد، «چینی» نامیده شد و در تغییر گویش به صورت «سینی» یا «صینی» رواج پیدا کرد و برای چیدن خوان نوروزی از آن استفاده می‌شد. هفت ظرف از این ظرف‌ها را به نیت هفت امشاسپند، پر از نقل و قند و شیرینی می‌کردند و بر سر خوان‌های نوروزی می‌گذاشتند. این روایت هم با این شبهه روبه‌روست که ایرانیان باستانی تماس مستقیم چندانی با چین نداشتند و چینی هنوز هم به ظروف شکستنی، گفته می‌شود و تغییر نیافته است.
برخی حتی گفته‌اند که هفت سین اصلا «هفت شین» بوده و در گذشته بر سفره شراب و شیر و شیرنی می‌نهاده‌اند اما بعدها با ورود اسلام به ایران و رواج زبان عربی، به دلیل نبود «چ» در زبان عربی به سین تغییر نام داده و سرکه جایگزین شراب شده که حرام است و در نهایت، «هفت شین» یا «هفت چین» به «هفت سین» مبدل شده است.
با این حال، بیتی که اغلب این منابع به آن استناد می‌کنند، یک بیت آشکارا متاخر است و صحت هفت شین بودن هفت‌سین و تعلق آن به دوران کیانی را زیر سوال می‌برد: ««روز نوروز در زمان کیان/می‌نهادند مردم ایران/شهد و شیر و شراب و شکر ناب/شمع و شمشاد و شایه اندر خوان».
یک نظر دیگر درباره چرایی گستردن سفره هفت‌سین را هاشم رضی در کتاب «گاه‌شماری و جشن‌های ایرانیان» بیان کرده. او نوشته: «ایرانیان عقیده داشتند که در ایام نوروز ارواح درگذشتگان از جایگاه آسمانی خود به زمین و به خانه‌های خویش باز می‌گردند. بازماندگان برای پذیرایی از آنها سفره‌ای رنگین می‌گستراندند و انواع خوراک‌ها و نوشاک‌ها را در آن می‌نهادند تا ارواح درگذشتگان از پذیرایی و صفا و پاکیزگی بازماندگان، دل خوش شده و آنان را برکت عطا کنند. این رسم توجیه سفره نوروزی یا هفت سین شد.»

سین‌های سلامتی و باروری
با بررسی این روایت‌ها آنچه بیش از هرچیز روشن می‌شود، تاخر زمانی این سنت نسبت به سایر آیین‌های نوروزی و ابتکار مردم در آمیختن آن با باورهای اسطوره‌ای و کهن ایران است. اما با در نظر گرفتن هرکدام از این روایت‌ها، در نهایت آنچه به سنت ایرانی بر سفره هفت سین نهاده می‌شود چند ویژگی مشترک باید داشته باشد؛ اینکه نامش پارسی باشد، با سین شروع شود، ریشه گیاهی داشته باشد و خوردنی باشد و نامش ترکیبی نباشد.
مشهورترین ارکان این سفره عبارت است از سیر، نشانه اهورامزداست و نماد مبارزه با زشتی و پلشتی، همچنین نماد زدودن چشم زخم و بیماری. سبزه نشانه فرشته اردیبهشت و نماد آب‌های پاک، سیب، نشانه فرشته سپندارمزد (فرشته زن) و نماد بارداری و پرستاری و سمنو، نشانه فرشته شهریور، نماد خواربار، زایش گیاهی و بارور شدن گیاهان، فراوانی خوراک و غذاهای خوب و پر نیروست. سنجد، نشانه فرشته خرداد است و نماد دلبستگی، سرکه، نشانه فرشته امرداد، نماد جاودانگی و صبر، و سماق، نشانه فرشته بهمن و نماد باران.
محمدعلی دادخواه، فلسفه هریک از اعضای هفت سین را چنین بر می‌شمرد: «سنجد، گام نخست سفره هفت سین به نشانه ورود به سرزمین خرد و ندای خردگرایی و دعوت به عقل است. گام دوم، سیب، راهیابی به شهر سلامتی و نماد صحت، سلامت شخص و جامعه است، سومین قدم، سبزه رسیدن به ساحل ایثار و مفهوم آن صلای از خودگذشتگی و ایثار است. پایه چهارم سمنو، دست‌یابی به خانه توانایی و نیایش قدرت و مبارزه با ضعف است. گام پنجم، سیر، نماد و نشانه مناعت طبع که شایسته است انسان همواره با قناعت بر جهان بنگرد. شاخه ششم، سرکه، نماد پذیرش ناملایمات و پذیرش واقعیت‌های حیات است و گام هفتم، سماق، نماد و نشانه صبر، بردباری و شرط دست‌یابی به پیروزی و نشستن بر اریکه کامیابی، مبارزه و مقاومت است.»
اما اینها که گفتیم تنها اعضای رسمی سفره هفت سین نیستند و برای تکمیل آن عناصر دیگری هم بر این سفره قرار می‌گیرند. ترکیب این عناصر هم اغلب به گونه‌ای است که کامل کننده مفاهیم روحانی و نمادین سین‌ها باشد و باروری و رویش و ثروت را به خانه‌های ایرانیان بیاورد. آینه، کتاب، شمعدان، تخم مرغ رنگی، میوه، گل، شیرینی، آجیل، نان، شیر، ماست، پنیر، گلاب، عسل، شکر، تنگ یا کاسه آب، بیدمشک، برنج و نظایر آن، بنا به عرف و سنت و اعتقاد مردمان نواحی مختلف بر سفره هفت سین جای می‌گیرند.
مسلمانان قرآن را به عنوان کتاب بر هفت سین می‌گذارند و خانواده‌های سکولارتر دیوان اشعار نظیر شاهنامه و غزلیات حافظ و سعدی را بر می‌گزینند. آیینه بر اغلب سفره‌ها و سنت‌های ایرانی مثل سفره عقد و هنگام اسباب‌کشی به نیت پاکی و انعکاس بی‌نهایت و نمایش شفافیت حضور دارد و شمع که به تعداد اعضای حانواده روشن می‌شود، باید هنگام انتظار برای تحویل سال بسوزد. ماهی قرمز با وجود تمام بحث و جدل‌ها درباره‌ اصالت یا بی‌اصالتی حضورش بر سفره هفت سین، در تنگ آب نماد حرکت و زندگی و جنبش است. گذاشتن سیب سرخ، انار یا نارنج بر آب رایج است برای درخواست بارش و برای برکت و روزی قطعات نان، برنج و گندم بر سفره می‌گذارند.