دویچه وله ـ کم‌آبی و آلودگی هوا از مهم‌ترین بحران‌های زیست‌محیطی در دولت نخست حسن روحانی بودند و همچنان او را همراهی خواهند کرد. حل برخی معضلات در کوتاه‌مدت ساده نیست و مقابله با برخی بحران‌‌ها مستلزم همکاری کشورهای منطقه است.
از منظر چالش‌های زیست‌محیطی می‌توان برخی سخنرانی‌های انتخاباتی حسن روحانی، از جمله در شهرهای اهواز و ارومیه را تبلور وعده‌های تحقق‌نیافته و موفقیت‌های نسبی دولت یازدهم ارزیابی کرد.
«من قول می‌دهم یکی از اولویت‌های دولت دوازدهم محیط زیست خوزستان باشد.» این وعده‌ی روحانی که در سخنرانی انتخاباتی ۲۶ اردیبهشت ۹۶ در اهواز بیان شد، اعتراف به این واقعیت است که دولت یازدهم در حل بحران‌های زیست محیطی این منطقه توفیق چندانی نداشته است.
شور شدن آب رودخانه کارون که منشاء آن تپه‌های نمکی در ذخیره‌گاه سد گتوند عنوان می‌شود و افزایش گرد وغبار و ریزگردها که سال گذشته میزان آن از توان اندازه‌گیری دستگاه‌ها سنجش آلودگی هوا فراتر رفت و به قطع برق در بخشی از خوزستان منجر شد، نمونه‌ای از مشکلاتی هستند که زندگی در این استان را طاقت‌فرسا کرده‌اند.
بر خلاف اهواز که رئیس دولت یازدهم از اشک ریختن خود به خاطر قطع آب و برق آن سخن گفت، ارومیه شهری بود که حسن روحانی در آن با افتخار از یکی از موفقیت‌های نسبی دولت یاد کرد: «۴ سال قبل به شما قول احیای دریاچه ارومیه را دادم و امروز خوشحالم که این دریاچه را زنده می‌بینم.»
به گزارش ستاد احیای دریاچه ارومیه ارتفاع آب دریاچه ارومیه در اردیبهشت امسال به نسبت میانگین سال گذشته ۱۲ سانتی‌متر کاهش یافته اما همچنان از میانگین سال ۹۳ اندکی بیشتر است.
مطابق برخی برآوردها هنوز حدود ۹۰ درصد دریاچه ارومیه خشک است و اقدام‌های دولت یازدهم بیشتر در جهت تثبیت وضعیت کنونی و جلوگیری از خشکی کامل این دریاچه بوده است.
گام اول، تثبیت وضعیت دریاچه ارومیه
روحانی نیز در سخنرانی انتخاباتی خود در ارومیه ضمن ابراز خوشحالی از تثبیت وضعیت بزرگ‌ترین دریاچه آب شور ایران، تاکید کرد که تلاش برای احیای این دریاچه در دولت دوازدهم ادامه خواهد داشت. او وعده داد که در ۴ سال آینده ارومیه و تبریز از طریق راه‌آهن به هم متصل شوند.
بخشی از مشکلات زیست‌محیطی ایران، نظیر افزایش شدید گرد و غبار در مناطق غربی و جنوبی، در کنار عوامل داخلی مانند خشکی تالاب‌ها و نابودی جنگل‌ها و مراتع، منشاء خارجی نیز دارند که برای مقابله با آن همکاری‌های منطقه‌ای ضروری است.
گفته می‌شود کویرها و کانون‌های گرد و غبار در کشورهایی چون عراق و عربستان از عوامل موثر در افزایش شدید گرد و غبار در استان‌های غربی ایران هستند و سیاست‌های ترکیه در احداث سد بر روی رودخانه‌های دجله و فرات تاثیر زیادی در خشک شدن تالاب‌های عراق دارد.
اریک سولهام، معاون دبیرکل و مدیر اجرایی محیط زیست سازمان ملل اسفندماه گذشته، در سفری به ارومیه موفقیت ایران در مقابله با ریزگردها را مستلزم همکاری با کشورهای ترکیه، عراق و عربستان عنوان کرد.
سولهام به خبرگزاری ایسنا گفته که برخی از مراکز گرد و غبار در سوریه و عراق در کنترل تروریست‌های گروه دولت اسلامی (داعش) قرار دارند و به همین دلیل همکاری‌های منطقه‌ای برای شکست دادن تروریست‌ها می‌تواند تاثیر مستقیمی بر وضعیت محیط زیست در ایران داشته باشد.
معضلات زیست‌محیطی و مخالفان تنش‌زدایی
ایران با بسیاری از کشورهای منطقه به‌ویژه با عربستان روابط دوستانه‌ای ندارد و برنامه‌های دولت یازدهم برای تغییر این وضعیت و تنش‌زدایی، با اقدام‌های گروه‌های افراطی در داخل توفیق زیادی نداشته است.
حسن روحانی در جمع مردم خوزستان همکاری‌های منطقه‌ای را پیش‌شرط مقابله با ریزگردها خواند و با اشاره به حمله به سفارت عربستان در تهران که به قطع روابط دیپلماتیک دو کشور منجر شد گفت: « با آتش زدن سفارت مشکل ریزگرد حل نمی‌شود.»
وزیر خارجه محمد جواد ظریف، پانزدهم اسفند ماه گذشته خبر داد که همراه با معصومه ابتکار، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست نامه‌‌ای به دبیرکل سازمان ملل "ضرورت‌های اجماع جهانی در خصوص مقابله با گرد و غبار، همچنین اقناع کشورهای همسایه برای همکاری در این زمینه" را با او در میان گذاشته است.
ادامه بحران در دولت دوازدهم
با این همه، انتظار نمی‌رود که در دولت دوازدهم معضل ریزگردها از میان برداشته شود. برخی از مسئولان نیز بر زمان‌بر بودن تدبیرهای موثر برای مقابله با این بحران تاکید کرده‌اند.
به گزارش خبرگزاری ایرنا ظریف گفته است: «تقویت همکاری‌های بین‌المللی و منطقه‌ای و ایجاد اجماع جهانی در این زمینه و سپس تبدیل این اجماع به عمل، موضوعی زمان‌بر است و در کوتاه مدت نتایج خاصی به همراه ندارد.»
مهار کانون‌های داخلی گرد و غبار نیز، که با توجه به ادامه خشک‌سالی، نابودی جنگل‌ها و مراتع و مصرف بیش از حد آب در آبیاری سنتی در کشاورزی رو به گسترش است، در کوتاه‌مدت میسر نیست.
خداکرم جلالی، رئیس سازمان جنگل‌ها، مراتع و آب‌خیزداری در نشستی که ۱۵ اسفند به دعوت سازمان حفاظت محیط زیست برگزار شد گفت: «تنها برای کنترل کانون‌های کنونی بدون در نظر گرفتن کانون‌های جدید سالانه، یک دهه زمان نیاز است.»
یکی دیگر از معضلات زیست‌محیطی که احتمال برطرف کردن آن در دولت دوازدهم ناچیز به نظر می‌رسد، آلودگی شدید هوای کلان‌شهرهای ایران است. سهم سوخت‌های فسیلی در این وضعیت تا ۸۰ درصد برآورد می‌شود.
محمد درویش، مدیرکل دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست در گفت‌وگو با خبرگزاری دولتی ایرنا به تشریح برخی از درخواست‌های اصلی فعالان این حوزه از دولت دوازدهم پرداخت و یکی از این خواسته‌ها را تشکیل وزارت‌خانه‌ای برای این منظور عنوان کرد.
درخواست تخریب سد گتوند
درویش با اشاره به این که تعداد سدهای ساخته شده در ایران بیشتر از نیاز کشور است می‌گوید دولت دوازدهم باید از "تفکر سازه‌ای در مدیریت آب" فاصله بگیرد و به برنامه‌هایی نظیر "بازچرخانی آب، احیای کاریزها و قنات‌ها، افزایش راندمان آبیاری، و کاهش ضایعات در بخش کشاورزی" بیشتر توجه کند.
او ضمن یادآوری تخریب تعدادی از سدها در کشورهای پیشرفته به دلیل مشکلات زیست‌محیطی ناشی از احداث آنها، تخریب سد گتوند را یکی از مطالبات "جدی" فعالان محیط زیست عنوان کرد.
مطالعات ساخت این سد را یک شرکت وابسته به آستان قدس رضوی و احداث آن را یک شرکت وابسته به سپاه پاسداران بر عهده داشته است.
خبرگزاری رسمی ایران (ایرنا) روز پنج‌شنبه (۱۱ خرداد برابر اول ژوئن) از قول درویش نوشت: «جزیره آشوراده، تالاب جازموریان، آبشار پونه‌زار، دریاچه پریشان، دریاچه بختگان، زیستگاه‌ها و رویشگاه‌های جنگلی زاگرس، جنگل‌های هیرکانی، و سواحل مکران از جمله مناطق در معرض خطر و بحران در ایران است که فعالان محیط زیست خواستار جلوگیری از اجرای طرح‌های توسعه‌ای در این مناطق‌اند.»
او تصویب لایحه مبارزه با حیوان‌آزاری را یکی دیگر از مطالبات حامیان محیط زیست عنوان کرد. این لایحه برای بررسی جنبه‌های حقوقی آن به قوه قضائیه فرستاده شده و قرار است پس از این بررسی‌ها به مجلس ارائه شود.
استانداردسازی خودروها، گسترش مترو
جلوگیری از تولید خودروهای غیراستاندارد و گسترش حمل و نقل عمومی یکی از خواسته‌های قدیمی شهروندان و فعالان محیط زیست است که شامل دولت دوازدهم نیز می‌شود.
شرکت‌های خودروساز اصلی ایران که نقشی مستقیم در افزایش آلودگی هوای کلان‌شهرها دارند، صنایع قدرتمندی هستند که در بازار غیررقابتی داخلی جولان می‌دهند و از رانت‌های گوناگون نیز بهره می‌برند.
برخی کارشناسان معتقدند اگر دولت دوازدهم اراده‌ای برای فشار بر خودروسازان برای بهبود کیفیت محصولاتشان داشته باشد و بتواند این اراده را تحمیل هم بکند، باز هم عمر این دولت کفاف کاهش جدی آلودگی هوا را نمی‌دهد، زیرا جایگزین کردن میلیون‌ها خودروی غیراستاندارد کنونی به صرف زمان و هزینه‌ی زیادی نیاز دارد.
بر این اساس بخش بزرگی از چالش‌های زیست‌محیطی ایران حاصل سالیان دراز سیاست‌گذاری‌های اشتباه و سوءمدیریت در دولت‌های مختلف است که همه‌ی جناح‌های سیاسی فعال در عرصه سیاسی جمهوری اسلامی در آن سهم دارند و بدون بازنگری اساسی در سیاست‌های کلان بر طرف نمی‌شوند.
به این چالش‌ها باید بحران‌های جهانی و منطقه‌ای، نظیر گرمایش زمین، تغییرات اقلیمی و خرابی‌های ناشی از جنگ‌های داخلی و ناامنی در کشورهایی چون سوریه، یمن، عراق و لیبی را نیز افزود که معضلات اقلیمی کشور را تشدید می‌کنند.
