شرق، سوسن نوری: هنوز دقایقی به شروع مراسم ترحیم ابراهیم یزدی باقی مانده است، اطراف مسجد جامع شهرک‌غرب مملو از زنان و مردانی است که یا از خویشاوندان او هستند یا جزء همفکران و دوستدارانش. مأموران خیابان‌های دور مسجد را حراست می‌کنند و آمبولانس هم جلوی در مسجد مستقر شده، تاج گل‌های زیادی هم در حاشیه پیاده‌راه قرار دارند که از سوی افراد، انجمن‌ها و بخش‌های مختلف تقدیم شده‌اند. عکس‌های ابراهیم یزدی در گرداگرد دیوار مسجد خودنمایی می‌کنند. آری! همه چیز برای برگزاری مراسم مهیاست؛ سیاست‌مداری که به اخلاق‌مداری شهره و دغدغه‌اش ایران، مردم و منافع ملی بود. حالا پیر و جوان دور هم جمع شده‌اند تا نکوداشت او را هرچه باشکوه‌تر برگزار کنند. اگرچه می‌توانست کمتر از یک ماه دیگر مراسم تولد ۸۷‌سالگی‌اش باشد اما اجل مجال نداد و آشنایان، دوستان و همفکرانش در مراسم ختم او حاضر شدند. صحبت از وزیر خارجه دولت موقت و دبیرکل نهضت آزادی است که پس از مدت‌ها تحمل بیماری، ۹ روز پیش درگذشت. چهره‌های مختلف سیاسی فعال در تاریخ معاصر ایران، عصر دیروز به مراسم ختم او آمدند. حضور شخصیت‌هایی مانند محمدرضا عارف، عبدالله رمضان‌زاده، فیض‌الله عرب‌سرخی، لطف‌الله میثمی، علیرضا علوی‌تبار، عبدالله ناصری، نجفقلی حبیبی، مصطفی معین، هرمیداس‌باوند، عبدالله نوری، عمادالدین باقی، محمدعلی ابطحی، محمود صادقی، سیدمحمدرضا خاتمی، محمدجواد مظفر، حجت‌الاسلام حسین انصاری‌راد و مرتضی الویری در همان دقایق نخست مراسم تداعی‌کننده دغدغه‌های یزدی بود که اعتقاد داشت برای توسعه ایران باید به گفتمان اصلاح‌طلبی «آری» گفت؛ از همین‌رو بود که او پیش از انتخابات دوازدهمین دوره ریاست‌جمهوری در بیانیه‌ای از مردم خواست با حضور حداکثری خود به تغییر، صلح، آزادی و حاکمیت قانون رأی مثبت دهند. بهرام قاسمی، آذر منصوری، هاشم آقاجری، حسین فریدون، دراویش گنابادی، فرشاد مؤمنی، فریبرز رئیس‌دانا، سیدعماد خاتمی، حسین نقاشی، الهه کولایی، حسین کاشفی، هاشم صباغیان، احمد حکیمی‌پور، محمدرضا تابش، ابوالفضل قدیانی، سیدمرتضی مبلغ و حجت‌الاسلام محمود دعایی، دیگر نفراتی بودند که از میان مردم و اصحاب رسانه پا به مسجد گذاشتند تا اندیشه و راه یزدی را گرامی ‌بدارند.

یزدی تا آخرین لحظه اصالتش را حفظ کرد

سخنرانان مجلس یکی‌یکی پشت تریبون قرار می‌گیرند و از ویژگی‌های شخصیتی یزدی می‌گویند. «صبوری»، «اخلاق‌مداری»، «ایران‌دوستی» و «اعتدال»، کلید‌واژه‌هایی است که به‌طور مرتب از سوی این سخنرانان در توصیف یزدی به‌کار می‌رود. محمود صادقی، عضو فراکسیون امید مجلس، در حاشیه این مراسم در پاسخ به سؤال خبرنگار «شرق» درباره شخصیت ابراهیم یزدی می‌گوید: «یزدی از همان ابتدا مشی میانه‌روی و اعتدالی داشت، با وجود تفاوت‌های فراوان در طیف‌های مختلف انقلابی، ویژگی‌های صبوری، شکیبایی، سلامت و نگاه به داخل کشور منجر به آن شد که تمامی ناملایمات در دو، سه دهه گذشته را تحمل و در عین‌حال، اصالت خود را حفظ کند». آذر منصوری، فعال سیاسی نیز در این مراسم، یزدی را شخصیتی معتدل می‌‌داند و به «شرق» می‌گوید: «یزدی همواره در زندگی‌اش دو دغدغه جدی داشت؛ منافع ملی و رضایتمندی مردم دو موضوعی است که یزدی در چهار دهه گذشته بر آنها تأکید داشت و همین موجب شد که در مراسم ترحیم او موافقان و حتی منتقدان سابقش به این دغدغه‌های او اعتراف کنند. اینکه او سیاست‌مداری بود که هیچ‌گاه حاضر نشد با اعتقاداتش معامله کند و با همه محدودیت‌ها هیچ‌وقت به کشورش پشت نکرد».

حضور چهره‌های تراز اول سیاست

مراسم از نیمه گذشته که دیگر چهره‌های سیاسی یکی یکی وارد می‌شوند؛ حالا در ردیف اول صندلی‌های مسجد می‌توان محمدجواد ظریف، کمال خرازی، علی‌اکبر صالحی و صادق زیباکلام را دید. البته حجت‌الاسلام احمد منتظری، محمد کیانوش‌راد، محسن میردامادی، حسین کروبی، هادی خانیکی، بهزاد نبوی، محمد هاشمی، جواد امام، سفیر فلسطین، غلامحسین کرباسچی، بهمن احمدی‌امویی، احمد زیدآبادی، مصطفی ایزدی، ‌ حجت‌الاسلام محمدجواد حجتی‌کرمانی، ابوالفضل قدیانی، صادق خرازی، مصطفی تاج‌زاده، بهروز کمالوندی و عباس عبدی هم در دیگر قسمت‌های مسجد نشسته‌اند و هر یک یا درحال خواندن قرآن هستند، یا درحال گوش‌دادن به سخنرانان. در بخش بانوان نیز برخی با ورود میهمانان آشنا و نزدیک یا شعری که سخنرانان می‌خوانند، چشمانشان اشک‌آلود می‌شود. در میان آنها دختران ابراهیم یزدی هم به چشم می‌خورند.
در دقایق پایانی مراسم، جمعیت حاضر در داخل و بیرون مسجد به اوج خود رسیده، در مقابل مسجد جوان‌های زیادی منتظر ایستاده‌اند؛ جوانانی که به عقیده آذر منصوری حضورشان دلگرم‌کننده است. او در این‌باره به «شرق» می‌گوید: وقتی در مراسم تشییع پیکر ابراهیم یزدی، جوانان بسیاری را دیدم، امید به آینده ایران پررنگ شد.

آخرین گرامیداشت یزدی نباشد

پایان مراسم از بلندگوهای مسجد اعلام می‌شود اما منصوری امیدوار است که این آخرین گرامیداشت و یادبود او نباشد؛ زیرا یزدی دینداری نواندیش بود که بر توسعه ایران تأکید داشت. باید حالا آرا و نوشته‌های یزدی مورد نقد منصفانه و حرفه‌ای قرار بگیرد تا نگاه او که حاصل حیات پرثمر سیاسی او بود، تداوم یابد. به گفته این فعال سیاسی، «از یاد نبریم که یزدی نقش مؤثری در پیروزی انقلاب اسلامی داشت و نگاه عمیق او به مسائل بازتاب آیات قرآن است، یزدی فردی بود که با رویکردی علمی به مکاشفه قرآن پرداخته است؛ بنابراین باید با استفاده از کتاب‌های به‌جا‌مانده از او به نیازهای روز جامعه پاسخ داد». نکاتی که محمود صادقی هم به آنها اشاره می‌کند و به «شرق» می‌گوید: «یزدی یکی از شخصیت‌های انقلابی با خواسته مذهبی و روشنفکری و یکی از نخستین کسانی بود که با قرائت جدید از دین در دانشگاه در عصر معاصر حرکت خود را آغاز کرد. او و دیگر اعضای نهضت آزادی نقشی تأثیرگذار در پایه‌گذاری انقلاب اسلامی داشتند».
این عضو فراکسیون امید معتقد است: «ابراهیم یزدی و مصطفی چمران در سوریه به دنبال غرس نهالی بودند که امروزه با خون حججی‌ها آبیاری می‌شود و اگر با این رویکرد این موضوع را ببینیم و شرح صدر داشته باشیم، همه زیر چتر انقلاب قرار می‌گیرند».